آذز ماهنی سی
یازار : " تؤرک دیلینی اؤیره نین، چونکو اونلارین حاکمیتی چوخ اوزون سؤره جکدیر." پیامبر اکرم
+0 چره جلینئجه كی بیلیرسیز نوروز بایرامیندا خالقیمیزین اؤنم وئردیگی ان بؤیوك عونصورلاردن بیری ده چرشنبهلر دیر. آذربایجان توركلرینین خالق تقویمینه گؤره، قیش فصلینین آخیرینجی آیی بوز آی دیر. بو آیدا هاوالار تئز- تئز بوزاریر، گاه یاغیش یاغیر، گاه دا گون چیخیر. بونا گؤره ده اولو بابالاریمیز بوز آیی دؤرد چرشنبهیه بؤلوبلر. آنلاییشا گؤره، اولو تانری ایلك اینسانی - آدمی یاراداركن تورپاغا سو قاتیب، پالچیقدان اینسان شكلی دوزلدیب، سونرا اونا ایستی نفس وئریب، باهاردا چیچكلری، اوتلاری، آغاجلاری اویادان یئللره امر وئریب اونو جانلاندیریب. ائله بو سببدن، یعنی بو دؤرد عونصوردن یاراندیغی اوچون اینسان همین دؤرد عونصورو مقدس لشدیریب، هرهسینه بیر گون آییریب. بئلهجه بو چرشنبهلر سو، اود، یئل، تورپاق چرشنبهسی كیمی قئید ائدیلیب.
بوز آیین بیرینجی چرشنبهسی، سو چرشنبهسی دیر. سو چرشنبهسی ایله باغلی موختلیف آیین و اعتیقادلار دا وار. همین گون سو كناریندا، بولاق باشیندا دایانان اینسانلار اوركلریندن كئچنلری سویا سؤیلمهلی، اونون دورو آیناسیندان، لپهلریندن نیتلرینین حاصیل اولماسینی آرزولامالیدیرلار. سویون قودرتینه اینانانلار عادتن، نیكبین طبیعتلی اولورلار. سؤیله ییرلر كی، ان پیس قورخولو یوخونو دا سویا دانیشسان خئییر تاپارسان. تا قدیملردن ننهلریمیز سویا باخاراق دوداق آلتی پیچیلدایارمیشلار:
سویون بندینه قوربان، بئله هر فندینه قوربان
سو گلن یئرلره بیرلیك گلر، بار - بهر گلر
سوسوز چؤللرین سینهسی جادار - جادار اولار
سو اولان یئرده حیات وار
حتی ان گؤزل قیزا دا تعریف دئینده اونو سو پریسینه، سو سوناسینا بنزدرمیشلر.
سو ایله باغلی آتالار سؤزلری ده ماراقلیدیر. بو حیكمت بوغچاسیندا دیققت چكن موقاییسهلر وار:
سودا بوغولان سامان چؤپوندن یاپیشار
سویون لال آخانی، آدامین یئره باخانی
سو بارداغی سودا سینار
سو آخار چوخورون تاپار
اینانجلار دا مین ایللرین سیناغیندان چیخیب. اونا گؤره ده اینسانلار همیشه اؤزونو دوغرولتموش مودریك فیكیرلره اینام بسله ییرلر:
قاینار سویو یئره تؤكمزلر
یوخودا سو گؤرمك آیدینلیقدیر
سو ایچركن آدامی ایلان دا چالماز
قونشونون سویونو كسمزلر
سو ایچنی قیفیل وورمازلار
سوسوزا سو وئرمه مك گوناهدیر
آیاق اوسته سو ایچمزلر
اودو سو ایله سؤندورمك گوناهدیر
یول بؤیوگوندور، سو كیچیگین
سفر ه چیخانین آرخاسینجا سو آتارلار
آلقیشلار دا ماراقلیدیر:
سو جان عؤمرون اولسون
سو كیمی دورو اولاسان
سو كیمی پاكا چیخاسان
آخار موردار گؤتورمز
بؤیوك نیظامی اونو دا دئییردی كی: سؤزون ده سو كیمی لطافتی وار
سو فاللارینا گؤره سو چرشنبهسی اینسانلار بولاقدان ائوه سو گتیررلر. بونا ائل آراسیندا لال سو دئییرلر. چونكی هئچ كس دانیشمامالیدیر. اینانجا گؤره، بو سویون اؤزگه حیكمتی وار. اونو بیر نئچه پیالهیه تؤكوب ساخلایارلار. قونوم-قونشوداكی قیزلار بیر یئره ییغیشاراق هرهسی اؤز بختینین اوزوگونو ساچینا سورتوب سویا آتار. اوزوك پیالهنین دیوارینا توخوناراق نئچه دفعه جینگیلدهسه، دئمهلی، اونون صاحبی سسین سایینا برابر آیدان، ایلدن سونرا گلین كؤچهجك. سو فاللارینین هر بیر بؤلگهده اؤزونه مخصوصلوغو وار. بئله كی، بعضی یئرلرده ایكی اینهنین باشینا پامبیق دولاییر، هرهسینی پیالهنین بیر طرفیندن سویا سالیرلار. اینهلر پیالهده بیر - بیرینه توخونسا، دئمهلی، سئوگیلیلر بیر - بیرینه تئزلیكله قوووشاجاقلار.
حتی قدیم طبابتیمیزده ده سو ایله باغلی ماراقلی مصلحتلر وار. سو چرشنبهسینده اؤولادی اولمایان قادینین باشیندان قیرخ جام سو تؤكسن، نیتین حاصیل اولار. قورخان آدامین سو چرشنبهسینده باشیندان سو آتسان، قورخوسو كئچر. قدیمدن اوزو بری سكسنن، قورخان آداما عادتن، سو ایچیردرلر. باییلان اینسانین اوزونه سو چیلهسن اؤزونه گلر.
طبیعتده معالیجه وی اهمیتی اولان سولار دا وار. اینسانلار موختلیف خستهلیكلری او طبیعی نعمتین كمكی ایله ساغالدارلار. الله - تعالی بو نعمتلری آذربایجاندان دا اسیرگه مهییب. تورش سو، ایستی سو كیمی صفالی سولاریمیزین شفاوئریجی خصوصیتلری اؤلكهمیزدن كناردا دا مشهوردور.
سحر تئزدن بولاقدان یئددی بالاجا داش گتیررلر. اونلاری ائوین كونجونه و ارزاق قابلارینین ایچینه آتارلار كی، عائلهنین بار - بركتی داش كیمی یئریندن ترپنمهسین، بول اولسون. سو ایله باغلی بایاتیلاردا اینسانلار اؤز حیسلرینی، حتی كئچیردیكلری حسرتی، غمی دیله گتیرهرك سانكی تانرینین بو نعمتیندن دردلرینه علاج ایستییرلر. سو ایله باغلی تاپماجالاردا دا قدیم اینسانلارین تفكورو، دوشونجه طرزی، ماراق دونیاسی وار. ییغجام بیلمهجهلرین هر بیری قدیم اینسانین آغیلی، دراكهسی، تاپینتیسی قارشیسیندا بو گون ده معاصر نسلی حیرتده ساخلاییر:
آدام دئییل هئی قاچیر، مئشه دئییل سس سالیر (چای)
یئر آلتیندا یاز گئدیر (سو)
بیر آتیم وار آلاجا، اؤزو گئدر، یهری قالار (كؤرپو آلتیندا سو)
سو چرشنبهسی آخشامی سوفرهیه موطلق بیر قابدا سو قویولمالیدیر. شیرنیات، قورو مئیوهلر دوزولمهلیدیر. همین آخشام عادتن، مرجی پلوو بیشیریلمهلیدیر. چونكی سو چرشنبهسینده سوفرهنین بزیی لوبیالی خؤركلر ساییلیر. بو گون اینسانلار بیر - بیری ایله مئهریبان داورانمالی، آرزولامالیدیرلار كی، نؤوبتی چرشنبهلری ده شاد، خرم كئچیرسینلر. سو چرشنبهسینه قوشولان نغمهلرین بیرینده بئله بیر ایفاده وار:
الله، منی سو ائله، سو گؤزللر یوكودور
حقیقتن ده، چوخ گؤزل دئییمدیر، هم ده منطیقلی دوشونولوبدور. گؤزللرین یوكو سودان عبارتدیر. بلكه ده بولاقلارین آیناسیندا گوزگولنن سئوداسی داها تمیز و درین اولور. بو سببدن ده ایگیدلر الینی قولاغینین دیبینه وئرهرك هارایلاییبلار:
سودان گلن سورمهلی قیز
كوچهلره سو سپمیشم، یار گلنده توز اولماسین
سو ایله قارشیلاییب سو ایله یولا سالماق بیر عنعنهدیر. آشیق علسگر مشهور قوشمالارینین بیرینده بیلدیریر كی:
چرشنبه گونونده چئشمه باشیندا بیر آلاگؤز گؤزهله وورولوب. چوخ گومان كی، بو دا نووروز مراسیمینین ائله سو چرشنبهسی ایله علاقهدار كئچیریلن تنتنه ایله باغلیدیر.
گل آچ اوره یینی دینله ییم سنی
دنیز تك چكیلیب قاباریر سینه ن
دیلین دیه بیلمیر قلبین دیه نی
آز قالیر آلیشان گؤزلرین دینه ...
باخیشین كدرلی، اوزون اوتانجاق
بلكه ده قوورولور سؤز اوره یینده
من اونی بیلیره م حایات دا آنجاق
سیرلی بیر دونیا وار قیز اوره یینده ...
یاناقین قیزاریب سسین تیتره ییر
دوروب كیپریگینده داملا داملا یاش
تورپاغا زیلله نن باخیشین دییر
تزه جه سئویرسن سن یاواش یاواش ...
بیلمیرسن حیس كئچر هوس اوتری
دییرسن خوشبخت دیر كیمین یاری وار
گوره رسن، سئویلیب سئونده ن بری
عؤمرون، اه، نه قدر عذاب لاری وار ...
بیریمیز قیش اولدوق، بیریمیز باهار
سانكی بیلینمیردی، بیزده سئوگی وار
سؤندو اوره گیمده شیرین آرزولار
سنی باغیشلایا بیلمیرم آرتیق ...
سویویوب باخیشین، سویویوب قلبین
الیمه دگمهسین او سویوق الین
حسرتین چكدیردین منه ایل لرین
سنی باغیشلایا بیلمیرم آرتیق ...
حوسنون گوزه ل آیت لری، ای سئوگیلی جانان
اولموش بوتون عالم ده سنین شانینه شایان
گل ائیله عینایت، منه وئر بوسه لبیندن
چونكی گوزه لین بوسه سی دیر عاشیقه احسان
سوردوم كی كونول هاردادیر آلدیم بو جاوابی
هئچ سورما، تاپیلماز اونو آختارسا دا اینسان
رحم ائیله دئییب، سئل كیمی گوز یاشیمی توكدوم
كیم، قانیم ایله ال یوما، ای آفت دووران
اینصافین اگر وارسا، آچیق ده، بو نظامی
سن له نئجه رفتار ائله سین، ای مه تابان؟
داغلار منه گل- گل دئسه اورك دن
گلیب، ائله بو یئرلرده قالاردیم
طبیعتله سئوینجیمی، دردیمی
بؤلوب، ائله بو یئرلرده قالاردیم
نفسیمده یاشاداردیم عطرینی
عزیزلردیم چیچكلرین خطرینی
عؤمرون- گونون قیمتینی، قدرینی
بیلیب، ائله بو یئرلرده قالاردیم
نه گؤزه ل دیر بو داغلارین تالاسی
من گئتسم ده، كؤنلوم بوردا قالاسی
سئوسه منی بیر ظالمین بالاسی
اؤلوب، ائله بو یئرلرده قالاردیم
ییخیلمیش ویرانه لریك ...
ایندی نه سنین گؤزلرینده حرام سویا حسرت یانقینلاری وار ...
نه ده منیم گؤزلریمده شعر ...
یاز دئدین
آمما قیشلار یاشاییرام هر مؤوسوم ...
آچماق اوزرهایكن گوللر ...
قار یاغیر اوزرینه ...
ائله بیلیرسن آسان دی؟
چیخیب گئتمك …
بو شهرین
هر كونجوندن
اوشاقلیغیم سیزیلدایان
خاطیرهلری
سؤكوب گئتمك ...
ائله بیلیرسن آسان دی
سنی سئومك …
بو شهرین یاغیشینی
باشقا شهرین
باهارینا دییشیب
پاییزینین رنگلرینه
اوز چئویرمك ...
یاغیشینین جیزیلتیسینی
كولیینین ویییلتیسینی
قولاقلاریمدان سؤكمك
كدرینین بوز رنگینی
دنیزینین ماویسینی
یارپاغینین ساریسینی
گؤزلرینده كی ظولمته باتیریب
چیخیب گئتمك ...
ائله بیلیرسن آسان دی
ال لرینین ایستیسینی
گؤزلرینین قورخوسونو
دوداقلارینین پیچیلتیسینی
گؤتوروب گئتمك …
ائله بیلیرسن آسان دی؟
سنی سئومك ...
آكیف ایسلامزاده 1948 اینجی ایلده باكیدا آنادان اولوب. 1979 اونجو ایلده آذربایجان دؤولت ایقتیصاد یونیورسیته سینی بیتیریب. ایختیصاصی ایستئهلاك چی موحاسیبدیر. ایفاچیلیغا 1972 اینجی ایلده رشید بئهبوداف آدینا ماهنی تئاترینین ووكالیستی كیمی باشلاییب. 1976 اینجی ایلده آذربایجان دؤولت تله رادیو وئریلیشلری شیركتینده توفیق احمداف ون سیمفونیك اركسترینده ایشه باشلاییب. حربی خیدمتدن سونرا آذربایجان دؤولت كانسرتینین ووكالیستی اولوب. 1992-1993 انجو ایللرده باكی شهری باش مدنیت ادارهسینین رییسی اولوب. ماهنیلاریندان، ساری گلین و بو گئجه دقتلری جلب ائدیب.
بؤیوك صنعتكار آكیف ایسلامزادهنین سسینین توتولماسی ایسه بوتؤولوكده آذربایجان مدنیتی اوچون فاجعه حساب اولونا بیلر. لاكین آكیف ایسلامزادهنین سسی، اونودولماز ایفاسی و ماهنیلاری تاریخه ابدی هك اولونوب.
قدیر روستم اوف 1935 ایلینده آغدام رایونوندا آنادان اولموش، بورادا خواننده كیمی یتیشمیشدیر.
اول جه آذربایجان دولت موسیقی مكتبینده اوستاد خواننده حاجی بابا حوسین اوف دان موغام درسلری آلمیش، سونرادان آغدامدا تحصیلینی داوام ائتدیرمیشدیر. ملاحتلی سسی و اؤزونه مخصوص ایفا طرزی ایله خالقین رغبتینی قازانان قدیر روستم اوف خواننده كیمی مشهورلانمیش دیر.
قدیر روستم اوف ون ایفاسیندا بیر سئرا موغام دستگاهلاری لئنته آلیناراق رادیونون فوندوندا ساخلانیلیر. اونون ایفاسیندا “سونا بولبوللر” ماهنیسی خصوصیله سئویلیر.
یوكسك سسه مالیك اولان قدیر روستم اوف بوتون موسیقی فورمالاریندا سس كئیفیتینی نوماییش ائتدیرمیی باجاریر.
14 دئكابر 2011 ایلینده توركیهنین ایستانبول شهرینده وفات ائتمیش و باكی شهرینده دفن اولونموشدور.
شاهین ایش گؤرمكی خوشلامیردی. اونا تاپشیریلان ایشی كؤنولسوز گؤرر، سونرا "یورولدوم" دئییب اوتوراردی.
بیر گون شاهین كنده - ننهسینین یانینا گلیر. آخشام بیر آز اوشاقلارلا اوینایان كیمی ساعت سككیز اولمامیش یاتیر.
سحر ننهسی اونو نه قدر اویادیرسا، شاهین یورولموشام دئییب دورمور.
یازی نین آردینی تیكله یین...
یازی نین آردی
اوشاقلار موراد بابانین باشینا ییغیشمیشدیلار. بابا دا اونلارا
جاوانلیغیندان دانیشیردی. موراد بابا دانیشیردی كی، جاوان اولاندا گؤلدن چوخلو
بالیق توتاردیلار. گؤل قیراغینا گلیب، شنلیك قوراردی لار. اوشاقلار
ماراقلاندیلار:
- موراد
بابا، گؤلون كناری چوخ زیبیللیدیر، سیز اوردا نئجه شنلنیردینیز؟
- اوندا گؤلون قیراغی ائله گؤزل، ائله تمیز ایدی كی، آدام حئیران اولوردو. اورا حتی باشقا یئرلردن ده قوناقلار گلیردی.
یازی نین آردینی تیكله یین ...
یازی نین آردی
یئنه اوزاق یوللاردا گؤرونمز اولدون سن
حیاتدا ایتیرمیشم ایزینی،
سنی یالنیز خیاللاریمدا تاپیرام
یئنه گؤی اوزونو بورویوب دومان
یئنه داغلار آرخاندا گؤرونمز اولدو ...
بیلیرسن، سنی هاوایا بنزه دیرم
گاه توتولوب، گاه آچیلیرسان
ایستییرم گؤی گورولداسین
شیمشك چاخسین
دومان یوخ اولسون
اوزومه چیلنسین دامجیلاری
من آخی یاغیشی چوخ سئویرم ...
اورییم ین كدر آدلی یوكو وار
قوشالاشیب بیر آزینی چكن یوخ
قیسمتیمه غم گئن اولدو، سئوینج دار
غم یولونو منله بیرجه كئچن یوخ ...
تنها بیر اوتاقدا تك قالاجاقسان،
پنجره اؤنونده دایاناجاقسان،
من گلن یوللارا بویلاناجاقسان،
آرتیق بو دونیادا من اولمایاندا ...
یارپاق اولوب تورپاغینا تؤكولسم،
تورپاق اولوب سئللرین له سؤكولسم،
سئل- سئل اولوب دریالارا تؤكولسم،
دویماز گؤزوم، دویماز یئنه بو ائلدن.
قایا كیمی شیمشكلره دؤزوم مو ؟
شیمشك اولسام، آز عؤموردن بئزیم می ؟
عؤمور كئچیب، كئچیب اگسه دیزیمی
دویماز گؤزوم، دویماز یئنه بو ائلدن.
ساحیل اولوب دالغالارلا اوولسام،
دالغا اولوب كولكلرله قوولسام.
كولك اولوب سمالارا سورولسام،
دویماز گؤزوم، دویماز یئنه بو ائلدن.
چئشمه كیمی دامجی- دامجی سوزولسم،
دامجیلانیب چیچكلره دوزولسم،
چیچك اولوب واختلی، واختسیز اوزولسم،
دویماز گؤزوم، دویماز یئنه بو ائلدن.
ساچی سورای خانیم (جیزگی فیلمی)
آی منیم جوجه لریم (اوشاق ماهنی سی )
بوگون نووروز بایرامی مناسبتی ایله اوخونموش ماهنی لاردان سیز ایچون حاضیرلامیشام ... سیزه شن گون لر و شن بایرام لار آرزولاییرام ... یاشایین ...
هر خالقین حیاتیندا، معیشت اینده چوخلو بایراملار اولسا دا، اونلاردان بیری داها مشهور، داها سئویملی اولور. آذربایجان خالقینین دا ائلهلیكله كئچیردیگی بئله بیر بایرام نووروز بایرامیدیر.
گونش دونیانین جنوب یاریم كورهسی ندن شیمال یاریم كورهسی نه كئچدیگی واخت گئجه ایله گوندوز برابرلشیر. بو واخت قیش قورتاریر، یاز فصلی باشلاییر. ائله نووروز بایرامی دا بو گونده كئچیریلیر. دئمهلی، نووروز بایرامی اصلینده یازین، باهارین ایلك گونو، طبیعتین جانلانماسی، تورپاغین اویانماسی بایرامیدیر. آداملار نووروز بایرامینین پیشوازینا چیخارلار. اونو نغمه ایله قارشیلایارلار:
نووروز، نووروز باهارا
گوللر، گوللر نوبارا
باغچامیزدا گول اولسون
گول اولسون بولبول اولسون
باهار گلدی، باهار گلدی، خوش گلدی
خسته كؤنول اونو گؤرجك دیرچلدی
اكینچی محصول اكدیگی تورپاغین شومونا باشلاییر. باغبان مئیوه آغاجلاری نین قورو بوداغلارینی كسیب آتیر. اوشاقلار نووروز گولو، قار چیچگی اوچون مئشهلره، چؤللره اوز توتورلار.
ائل- اوبا دا، هر عایلهده نووروز بایرامینین گلمهسینه آزی بیر آی قالمیش حاضیرلیق ایشلری آپاریلیر. ائولر آغاردیلیر، پالتار- پالاز، قاب- قاجاق یویولور. حیط- باجا سوپورولوب تمیزلنیر. هامی اوچون تزه پالتار تیكیلمهیه جهد گؤستریلیر.
نووروز بایرامینین چرشنبهلرینده حیطلرده تونقال یاندیریلیر. تونقالین اوستوندن هوپلاییب كؤهنه ایلین آزار- بئزاری دا یاندیریلیر. اودون اوستوندن هوپلانانلار نغمهلرده اوخویارلار.
آغیرلیغیم - اوغورلوغوم اودلارا
یازدا منله هوپپالمایان یادلارا
آغریم - اوغروم تؤكولسون
اودا دوشوب كول اولسون
یانسین آلوو ساچیلسین
منیم باختیم آچیلسی
نووروز بایرامیندا قولاق فالینا چیخماق عادتی ده واردیر. قارانلیق دوشنده نییت توتوب قونشولارین دانیشیقلارینا قولاق آسماغا گئدرلر. ایلك ائشیدیلن سؤز توتولموش نییته اویغون اولاراق یوزولور.
اودور كی، نووروز بایرامی آخشامیندا ائولرده كؤنول آچان، اومید وئرن صحبتلر دانیشیلمالیدیر. نووروز بایرامیندا ان چوخ یاییلمیش عادتلردن بیری ده قورشاق ساللاماقدیر. داها چوخ اوشاقلار، جاوانلار قارانلیق دوشنده ائو به ائو گزیب باجادان، پنجرهدن قورشاق ساللاییب بایرام پایی آلیرلار.
اونلارین قورشاقلارینا قووورقا، بویانمیش یومورتا، آلما، آرمود، اریك، قاوالی قوروسو، جور به جور شیرنیاتلار باغلاییرلار. آذربایجانین بؤیوك شاعیری شهریاردا " حیدربابایا سلام" اثرینده بو قورشاق ساللامادان دانیشیب:
بایرام ایدی گئجه قوشو اوخوردو
آداخلی قیز بئی جورابین توخوردو
هر كس شالین بیر باجادان سوخوردو
آی نه گؤزل قایدادی شال ساللاماق
بئی شالینا بایرام پایی باغلاماق
شال ایسته دیم منده ائوده آغلادیم
بیر شال آلیب تئز بئلیمه باغلادیم
غولام گیله قاچدیم شالی ساللادیم
فاطما خالا منه جوراب باغلادی
خان ننه می یادا سالیب آغلادی
نووروز بایرامی سوفرهسینه جور به جور خؤركلر، چرز، شیرنیات دوزولور. سمنی، گول- چیچك، گوزگو، سو، قیزیل اشیالار قویولور. ائودكیلرین هر بیرینین آدینا شام یاندیریلیر.
ایناما گؤره، نووروز بایرامی آخشامیندا هر كس گره ك اؤز ائوینده اولسون. هم ده هامی درد- غمی اونودوب شن اووقاتلی اولمالیدیر. اوندا بوتون ایل آدام اوچون ائله بئله كئچر.
نووروز بایرامی گونونده آداملار تازا پالتارلارینی گئییب بیر- بیرینین ائوینه بایرام تبریكینه گئدر، هدیهلر آپارارلار. بایراملاشماغا گلنلر اوچون سوفرهیه نووروز موناسیبتیله بیشیریلمیش شكربورا، پاخلاوا، قوغال و باشقا شیرنیاتلار، چرزلر دوزولور.
نووروز بایرامیندا كین- كودورت اونودولمالیدیر. هئچ كس گرك بیر- بیری ایله كوسولو قالماسین.
نووروز بایرامی یادلاردا بوللوق، خئیرخاهلیق، گؤزللیك بایرامی كیمی قالیر.