جیرت دانین ناغیلی

بیری وار ایدی،بیری یوخدویدو ،بیر قاری(زن پیر) وار  ایدی.بو قارینین بیر بالاجا  نه وه سی  واردی . نوه  اوْ  قه ده ر  بالاجا ایدی کی  ،اوْنا  جیرت دان  دئییردیلر.

بیر گؤن جیرت دان گؤردو کی، قونشو  اوشاقلاری مئشه یه (بیشه زار) اوْدونا(هیزم) گئدیرلر،گه لیب نه نه سینه دئدی:

-         آی نه نه ، اوشاقلارلا  اوْدونا من ده گئده جه یم.

قار ی اوشاقلاری چاغیریب  هره سینه   بیر پارچا  یاغ  یاخماجی (کره ای بر روی نان کشیده و پیچید) وئردی.جیرت دانی دا اوْنلارا  تاپیشیردی. یولدا جیرت دان اؤزونو یئره ووروب گئتمه دی،یولداشلاری دئدیلر:

-          آی جیرت دان نییه گلمیرسن؟

جیرت دان دئدی:

-         نه نه م منی سیزه  تاپیشیریب ،منی دالینیزا  آلیب آپارین.

یولداشلاری اونو نووبه ایله دالینا آلیب ، مئشه یه  گتیردیلر.

اوشاقلار باشلادیلار اوْدون ییغدیلار.سونرا هر کس اؤز اودونونا شه له (شال)باغلاییب دالینا آلدی.

گؤردولر جیرت دان اوتوروب باخیر. اوْنا دئدیلر:

-          آی جیرت دان ،سن نییه اوْدونو گؤتورمورسن؟

جیرت دان جاواب وئردی:

-         یورولموشام.نه نه م سیزه یاغ یاخماجاسی وئردی ...

یولداشلاری اوْنون سوزونو آغزیندا قویدولار(قویمادیلار سؤزو قورتولسون).اولنلاردان بیری جیرت دانا آجیغ لاندی:

-         پیس  اؤیره نرسن.داها سنی دالیمیزا گؤتوره ن  ده ییلیک!

جیرت دان علاجسیز قالیب  یولداشلارینین  دالیجا  گئتمه یه  باشلادی.اوْنلار بیر خیلی گئتدیکده ن سونرا آخشام اوْلدو.قارانلیق قوْووشدو(سیاهی شب فرا رسید)،یولو آزدیلاار(ایتیردیلر).مئشه دن چیخاندا گؤردولر کی،بیر طرفدن ایشیق گلیر،اوْبیری طرفده ایت هورور.بیری دئدی: ایشیق گله ن طرفه گئده ک، اوْ بیری دئدی: ایت هوره ن طرفه. بیلمه دیلر ها طرفه گئتسینلر.آخیردا جیرت داندان سوروشدولار:

-         آی جیرت دان ،ایت هوره ن طرفه گئده ک،یوخسا ایشیق گه لن طرفه؟

جیرت دان جاواب وئردی:

-         ایت  هوره ن  طرفه گئد سه ک، ایت بیزی قاپار ! ایشیق گه لن طرفه گئده ک ،بلکه یولو تاپیب بیلدیک!

 اوْشاقلار ایشیق گه لن طرفه گئدیب بیر دیوین ائوینه چیخدیلار.دیو اوْنلاری گؤره نده سئوینیب اؤز-اؤزونه دئدی: " یاخشی اوْلدو.گئجه اوْنلاری بیر-بیر  یییه ره م ".

اوْشاقلارا بیر آز چؤره ک  یئدیردیب یاتیردی. گئجه دن بیر آز کئچه ندن سونرا دیو اوشاقلاری یئمه ک ایسته دی.اوْ  قارخیب  و گئتدی کی دیشلرینی ایتیتسین . اوْشاقلارین یاتیب-یاتمادیغینی بیلمک اوچون دئدی:

-         کیم یاتیب – کیم اوْیاق؟

بو سؤزو ائشیدنده،جیرت دان تئز باشینی قالدیریب(بلند کردن) دئدی:

-         هامی یاتیب جیرت دان اویاق.

دیو دئدی:

-          جیرت دان نییه  یاتمیرسان؟

جیرت دان دئدی:

-          منیم نه نه م هر گئجه منه قایغاناق(نوعی غذا که با آرد ،تخم مرغ و شکر تهیه میشود) بیشیریردی،یئدیریب یاتیراردی.

دیو قالخدی،تئز قایغاناق بیشیریب جیرت دانا یئدیردی کی،بلکه یاتسین.بیر قه ده ر کئچه ندن سونرا دیو یئنه سوروشدو:

-         کیم یاتیب ،کیم اویاق؟

یئنه جیرت دان باشینی قالدیریب دئدی:

-         هامی یاتیب ،جیرت دان اویاق.

دیو سوروشدو:

-         جیرت دان ، ایندی نییه یاتمیرسان؟

جیرت دان دئدی:

- هر گئجه نه نه م منه چایدان(رودخانه – برکه)  قه لبیرله (الک) منه سو گه تیردی.

دیو آیاغا قالخیب،بیر قه لبیر(الک) گؤتوروب ،چایدان سو  گتیرمه یه   گئتدی.جیرتدان دا تئز یولداشلارینی اولیادیب دئدی:

-          بو دئو بیزی یئمه ک ایسته ییر.قالخین ،قاچاق.

اوْشاقلار تئز قالخیب چایدان کئچدیلر.بو طرفده ن دیو هر نه قدر  قه لبیری سویا سالیب قالدیرسا،قلبیرده سو قالمیر.آخیردا تنگه گلیب قاییتماق ایسته ینده،بیرده  گؤردو  کی ، اوشاقلار چایین اوْطرفینده گئدیرلر.ایسته دی سودان کئچیب اوشاقلارین داللارینا دوشسون،آمما کئچه بیلمه دی. آخیردا اوْنلاری سسلدی:

-         آی اوشاقلار ،سودا نه  ته حر کئچدینیز؟

جیرت دان تئز جاواب وئردی:

-         گئت بیر دنه  ده ییرمان  داشی تاپ،بوینونا کئچیرت،اوزونو سویا آت ،اوْندا کئچرسن. دیو جیرت دانین سؤزونو ایناندی،گئدیب بیر ده ییرمان داشی تاپیب بوینونا کئچیرتدی،اؤزونو سویا آتدی،داش اونو سویون آلتینا چه کدی و دیو بوغولوب  اؤلدو.

آذربایجان تورکچولوگو مفکوره‌سی و محمد امین رسول‌زاده

دوکتور فایق علی اکبرلی

   آذربایجان تورکچولوگو مفکوره‌سی میلّی آزادلیق حرکاتی‌نین تکامول پروسه‌سی‌نین منطیقی نتیجه‌سی اولماقلا یاناشی، ۲۰-جی عصرین اوللرینده دونیادا باش وئر‌ن موهوم حادثه‌لر (بالکان ساوا‌شی، ۱-جی دونیا ساواشی، ۲-جی روس بورژوا اینقیلابی و س.) و بیر سیرا دیگر عامیللر (میلّی اؤزونودرک، اینقیلابی ایدئیالارین گوجله‌نمه‌سی، چار روسیه‌سینی اسارتی آلتیندا اولان موختلیف خالقلارین آزادلیق حرکاتی) موهوم رول اوینامیشدی. محض بو تاریخی اولایلارین و میلّی آزادلیق حرکاتلاری‌نین تأثیری آلتیندا قوزئی آذربایجانداکی میلّی روحلو ایسلامچیلار-تورکچولر، لیبراللار و اینقیلابچیلار واحید عقیده اطرافیندا بیرلشه‌رک میلّی-موستقیل تاکتیک یوروتمگه باشلامیشلار. بو دؤورده‌کی حادثه‌لرین گئدیشی ایسه ایدئیا باخیمدان میلّی لیبراللارین و تورکچولرین، تاکتیک باخیمیندان ایسه میلّی اینقیلابچیلارین (مارکسیستلرین) دوزگون یول توتدوغونو تصدیق ائتمیشدی. آذربایجان تورکچولوگونون یارانماسیندا و اینکیشافیندا دا اساس تکان‌وئریجی، کاتالیزاتور رولونو ایسه تورکچولوک، ایسلامچیلیق و موعاصیرلشمک کیمی ایدئیا خطلری اوینامیشدیر.

 آذربایجان خالق ناغیلی - گؤیچک فاطما 

      بیری وار ایدی، بیری یوخ ایدی، آللاهین بنده سی چوخ ایدی، بیر کیشی‌نن بیر آرواد وار ایدی. گونلرین بیرینده ایش بئله گتیردی کی، بو کیشی‌نین آروادی آزارلانیب اؤلدو. همین آرواددان فاطما آدیندا یئتیم بیر قیزی، بیر ده اوغلو قالدی. کیشی گؤردو کی، اوشاقلارا باخا بیلمه‌یه‌جک، اودو کی، آیری بیر آرواد آلدی. کیشی‌نین بو آرواددان دا بیر قیزی اولدو، آما بو یامان کیفیر قیز ایدی. بو آرواد گلن گوندن یئتیم فاطمانی گؤزو گؤتورمه‌ دی. اؤز قیزی‌نین آدینی دا فاطما قویدو. آما بو قیزینان اونون آسیمان تفاوت وار ایدی. یئتیم فاطما گؤزل گؤیچک بیر قیز، چیرکین فاطما ایسه قارا کئچل ایدی. آنالیق یئتیم فاطماینان، اوغلانا گون وئریب، ایشیق وئرمیردی. اونلاری گاه سویا، گاه اودونا گؤندریردی. ائوده قاراباش کیمی ایشله‌دیردی.

     گونلرین بیرینده آرواد ایکی آیاغین بیر باشماغا دیره‌ییب ارینه دئدی: 

  - کیشی، اگر بو اوشاقلاری آپاریب آزیتماسان، سنده اوتورمویاجام. منیم بو اوشاقلاردان زهلم گئدیر، من اونلارا داها باخا بیلمیرم. 

  کیشی نه قدر یالوار-یاپیش ائله‌دی کی، آی آرواد، اینصافین اولسون، من بو بیر پارچا طوفوللری هارا آزیدیم، یازیقدیلار، گئدرلر مئشه ده قورد-قوش یییر. آروادین هیری توتموشدو، ائله نیرخ دئییب دوردو کی، اگر آزیتماسان گونونو قارا ائلییه‌جم. کیشی چوخ گؤتور-قوی ائله دی، گؤردو کی، آیری علاجی یوخدو. فاطماینان اوغلونو گؤتوروب گئتدی مئشه‌یه. اوشاقلارینی آللادیب دئدی: 

 

آذربایجان خالق ناغیلی:  

شنگولوم، شونگولوم، منگولوم

 بیری وارمیش، بیری یوخموش، بیر کئچی وارمیش. کئچی‌نین اوچ بالاسی وارمیش. بیری‌نین آدی شنگولوم، بیری‌نین آدی شونگولوم، او بیری‌نین ده آدی منگولوم. 

  بو کئچی هر گون گئدیب مئشه ده و چؤلده اوتلایار، گئری قاییداندا بوینوزوندا اوت، آغزیندا سو، دؤشلرینده سود گتیررمیش. آستانادا دایانیب قاپینی دؤیرمیش، شنگولوم، شونگولوم، منگولوم آتیلا-آتیلا، دینگیلده‌یه-دینگیلده‌یه قاپی‌نین دالینا گلیب سوروشارمیش: 

  -کیمدیر؟ 

  کئچی ده جاواب وئررمیش: 

  -شنگولوم، شونگولوم، منگولوم! 

  آچین قاپینی، من گلیم! 

  آغزیمدا سو گتیرمیشم، 

  دؤشومده سود گتیرمیشم، 

  بوینوموزدا اوت گتیرمیشم.