نگاهی به افعال لازم و متعدی در زبان های تركی و فارسی چند روز پیش دوستی در ذیل یكی از مبحث های مربوط به زبان شناسی سوال بسیار جالبی به قرار زیر مطرح كرد: یازدیردیم نان یازدیرتدیم ین فارسی سی نمه اولور؟ بو ایكی كلمه نی بیر آز آچین اما به خاطر اهمیت موضوع و توضیح كافی توانمندی زبان تركی ترجیح دادم نوشته كوتاهی در این خصوص بنویسم. زبان تركی به لحاظ افعال از قدرتمندترین زبان های جهان به شمار می آید. این ویژگی نه تنها از تعداد افعال بسیط، مشتق و ساخت افعال از اسم و پیوند ناشی می شود بلكه هم چنین این ویژگی مرهون بسیاری از خصوصیات پسوندهای مربوط به فعل است كه افعال را قادر به بیان مفاهیمی می سازند كه بعضا در هیچ زبانی به چشم نمی خورد در این نوشته تنها به بررسی افعال لازم و متعدی در زبان های تركی و فارسی می پردازم. از دوران راهنمایی و همین طور دبیرستان می دانیم كه افعال متعدی افعالی هستند كه نیاز به مفعول دارند در حالی كه افعال لازم بی نیاز از مفعول می باشند. همیشه هم یك راه میانبر جلوی پایمان می گذاشتند و آن هم پرسیدن سوال معروف چه كسی را، چه چیزی را؟)كیمی؟ نه یی؟( بود. برای مثال دو واژه سئومك و یانماق را در نظر بگیرید. كیمی سئومك؟)از آنجایی كه این تركیب نمود منطقی دارد پس این فعل متعدی است( كیمی سانماق؟ نه یی یانماق؟)می بینید كه این تركیب به لحظا دستوری مشكل ساز است بنابراین یانماق یك فعل لازم می باشد( تا اینجای كار تنها به تمایز بین افعال متعدی و لازم پرداخیتم حال به بسط این مطلب در خصوص دو زبان تركی و فارسی می پردازیم. یك زبان باید قادر به متعدی كردن افعال لازم خود به منظور انتقال مفاهیم باشد. متعدی كردن افعال لازم قاعده مهمی در زبان ها می باشد و به لحاظ دستوری قدرت بسیار زیادی به افعال می بخشد. متعدی كردن افعال لازم در فارسی با "ان" انجام می شود، با این حال یك تلاش عقیم برای متعدی كردن افعال لازم است. ترسیدن: ترساندن خریدن:خراندن؟؟؟)بماند كه كلا چند نفر از لفظ خراندن استفاده می كند!!!( البته شكل متعدی برخی افعال در فارسی موجود است اما تقریبا هیچ قاعده ای برای آن ها وجود ندارد. حال به زبان تركی می پردازیم، در زبان تركی متعدی كردن افعال لازم به شیوه ای كاملا منطقی و با افزودن پسوندهای متعدی ساز صورت می گیرد: "ت":با افزودن "ت" به انتهای افعال لازم، افعال متعدی به دست می آید. بوزولماق: بوزولتماق یالوارماق)التماس كردن(: یالوارتماق)؟؟؟( "ایر":به افزودن آن به انتهای افعال لازم فعل متعدی به دست می آید. قاچماق)فرار كردن(: قاچیرماق)فراری دادن؟!( شیشمك)باد شدن(: شیشیرمك)باد كردن( می بینید كه ساخت افعال متعدی از لازم در زبان فارسی به شیوه ای هر دم بیل صورت می گیرد. "ار": اوچماق)فرو ریختن(: اوچارماق)فرو ریختاندن؟!!!( و... نكته بسیار حائز اهمیت در این بین اشاره به توانایی متعدی سازی در این دو زبان است. در زبان فارسی متعدی سازی تنها تا یك درجه و ان هم به شیوه ای هر دم بیل صورت می گیرد. حال آن كه در زبان مادریمان افعال تا چندین درجه متعدی سازی می شوند. پسوندهای به خصوصی برای این كار وجود دارد برای مثال، پسوند مشهور"دیر"یك درجه متعدی به فعل اضافه می كند یعنی اگر فعل لازم باشد آن را متعدی و اگر متعدی باشد آنرا متعدی درجه دوم یا اجباری می كند. حال سعی می كنیم با بهره گیری از زبان فارسی در ترجمه هم قدرت زبان تركی را بهتر متوجه شویم هم مقایسه ای بین این دو زبان لااقل در این بخش داشته باشم: سئومك)فعل متعدی(: سئودیرمك)مجبور به دوست داشتن كردن؟!!!( وورماق)فعل متعدی،زدن(: ووردورماق)زداندن؟!!!( شاهكار زبان تركی وجود افعال متعدی با درجات بیشتریست: ووردورتدورماق)كاری كنیم كه به واسطه كس دیگری كس دیگری را بزنیم؟!!!( سئودیرتدیرمك)كس دیگری را برای كس دیگری دوست داشتنی كردن؟!!!( اولدورتدورمك)كس دیگری را به واسطه كس دیگری به كشتن دادن؟!!!( می بینید كه هیچ یك از این مفاهیم در زبان فارسی وجود ندارند. تصور چنین مفاهیم برای یك فارس زبان درست به همان اندازه تصور احترام به حقوق زن در شاهنامه غیر ممكن و دست نیافتنی است. زمان آن فرا رسیده كه بی مهری های صد ساله و نمك نشناسی های صد ساله یمان را در قبال زبان شیرین، با قاعده و قدرتمند مادریمان پایان بخشیم...