آتلاق: ساعت (دستگاه).

آلماناق: تقویم. سالنامه.

آی: ماه. كرة ماه. برج. اسامی برجهای فلكی در زبان تركی به این ترتیب هستند: 1) حَمَل: قوْچ، قوْچاق، قوْچقار. 2) ثور: بوْغا، اود، اؤكوز. 3) جوزا: گولشچی، ائكیزلر، ائكیز. 4) سرطان: یئنگج. 5) اسد: اسلان. 6) سنبله: باشاق. 7) میزان: اولگو. 8) عقرب: چایان. 9) قوس: یای. 10) جدّی: اوْغلاق. 11) دلو: ساقا، دوْلچا. 12) حوت: بالیق. نام ماهها نیز در زبان تركی به این ترتیب است: 1) فروردین: آغلار گولر، ائركك قاراجا، اوْغلاق قیران، باش آی، بایراق آیی، چالقان قوران، یاز اولدوز. بیردین. كؤروك. قانق. توْتورنو. كرك. توتار. 2) اردیبهشت: گولن آی. اولوق آی. چین قوران. كؤكك. آن آی. قوسقار. قیچاوبان. نامیس. اؤرتنگ. شین آی. اوستار. 3) خرداد: قیزاران، قان اوْیانان، موْز آیی. مامیر. پس آی. سیلكر. لوكور. دارتچان. قزل. شابین. لویام. 4) تیر: قوْرا پیشن. اوْتامالی. اؤلن آی. چولوق. یاینی. پار آی. اوْلان آی. اوْداق آی. 5) مرداد: قویروق دوْغان، وارتاوار. شیلده. پیچن. توْز آی. قیرقار. وْوت آی. 6) شهریور: زومار. تامیز. اوْرقاق. كیسچن. قیرقاووز. اوْت آی. چیزیق آی. آتیرداق. 7) مهر: خزل آیی. قیركویك. اورتون. گوزنو. آلچان. تایقا. بالاغان. 8) آبان: قیروْو آیی. دوْغوزدون. قازان. قورتویاق. كیچكرك. قاچنی. چاریس. آلتینلی. 9) آذر: اوْخ آتان. چؤمچه قوروتماز. قاراشا. قیرلاش. سوْخ آی. ائندیره ووك. قیرلاس. آخسینلی. 10) دی: چیلله. قارا قیش. قار باسان. آرالیق. جالتوْخسان. كیچیك. آلای. باشیل. كیتیك. بیلیده. 11) بهمن: دوْندوران. قوران. كؤچورگن. قانتار. جل آی. كورگن آی. چیل آی. باییچا. كوزر. توْخسونلو. 12) اسفند: بایرام آیی. بوْز آی. قیش قیران. بوْغای. بیردین. جَملَه. سیغین. قیشقی قوران. آلاچیلله. آلاچاپوْ. آقپان. آزیق. پوْزوق. آووزنو. قیرا. آرقان. چاسقی. اوْلونلو.

اؤتچك: (Ötçək)ساعت(مقیاس وقت).

ائتمج: (Etməc) عادت. تقویم. برنامه.

اؤد: (Öd) زمان. وقت. هنگام. ساعت (60 دقیقه).

اؤدچك: (Ödçək) ساعت (دستگاه).

اؤدموك: (Ödmük) دقیقه.

اؤدوش: (Ödüş) تمام روز. 24 ساعت.

اوچور: (Uçur) لحظه.

اوْغ: (Oğ) لحظه.

اوْغور: (Oğur) زمان. ساعت (مقیاس زمان).

ایغریق: (Iğrıq) ساعت. كرنومتر.

ایگیرمی دؤرد مؤسوم: موسمهای 24 گانة حاصل از گردش زمین به دور خورشید كه نامهای تركی آن عبارت است از: 1) قارا سویوق. (آغاز از 6 ژانویه). 2) قاپاق یاردی. (آغاز از 21 ژانویه). 3) باش باهار. (آغاز از 4 فوریه). 4) اگیز سویو. (آغاز از 19 فوریه). 5) جاناوارلارین اویانیشی (آغاز از 4 مارس). 6) اتیازلیق گون تون تنلیگی (آغاز از 21 مارس). 7) چؤكن تال. (آغاز از 5 آوریل). 8) قیزیل گوز(آغاز از 20 آوریل). 9) باش یاز(آغاز از 6 مه). 10) ساراتان ایستیسی (آغاز از 21 مه). 11) وورما واختی(آغاز از 6 ژوئن). 12) یازلیق گون تون توختاشی (آغاز از 21 ژوئن). 13) باش توموز(آغاز از 7 ژوئیه). 14) توموز(آغاز از 21 ژوئیه). 15) باش گوز(آغاز از 7 اوت). 16) گوزگو دریم(آغاز از 22 اوت). 17) آغ شبنم (آغاز از 7 سپتامبر). 18) گوزلوك گون تون تنلیگی (آغاز از 22 سپتامبر). 19) سویوق شبنم(آغاز از 8 اكتبر). 20) قیروو چؤشوگو(آغاز از 23 اكتبر). 21) باش قیش (آغاز از 7 نوامبر). 22) ساری قار(آغاز از 22 نوامبر). 23) آغ قار(آغاز از 6 دسامبر). 24) قیشلیق گون تون توختاشی (آغاز از 21 دسامبر). هر كدام ازاین موسمها، نتایج آب و هوایی خاص خود را دارد.

ایل سایار: (Il sayar) سالنامه. تقویم.

ایل: (Il) سال. سنه. سال در نزد تركان، طبق تقویم 12 گانة حیوانی و به صورت 365 روز و 5 ساعت و 48 دقیقه و 45 ثانیه محاسبه می شود.

ایلگز: (Ilgəz) تقویم. سالنامه.

باخالاش: ارزیابی. مراقبت. تقویم.

باغیت: دقیقه.

تؤكه له: (Tökələ) دقیقه.

تم: (Təm) لحظه.

تورك ایل سایاری: تقویم تركی. تقویم تركی در سدة پنجم پیش از میلاد در میان قبایل ترك شمال ختای پدید آمده است. این تقویم بر اساس دوازده حیوان بود: 1) موش. 2) گاو. 3) پلنگ. 4) خرگوش. 5 ) نهنگ. 6) مار. 7) اسب. 8) گوسفند. 9) میمون. 10) مرغ. 11) سگ. 12) خوك. هر كدام از این سالها به باور تركان معنا و مفهوم خاصی داشتند: موش (آرامش)، گاو (جنگ و آشوب. به گفتة كاشغری چون گاوها به هم فراوان شاخ بزنند و درگیر شوند)، پلنگ (نیكی و بدی با هم)، خرگوش (بدبختی)، نهنگ یا تمساح (فراوانی و ارزانی. زیادی باران. به گفتة كاشغری چون تمساح در آب باشد.)، مار (پیروزی)، اسب (متوسط)، گوسفند (بركت و فراوانی)، میمون (بی‎بركت)، مرغ (دشواری. به گفتة كاشغری چون مرغ بسیار به دنبال دانه بگردد و پیوسته چیزها را زیروروكند)، سگ (فلاكتهای بوجود آمده در سالهای میمون و مرغ كم می‎شود)، خوك (بی‎اثر). هر دورة 12 ساله را نیز موشئل ‎نامیدند. ← موشئل. به گفتة محمود كاشغری در دیوان لغات الترك، این نوع تقویم از آنروی بوجود آمد كه یكی از خاقانهای ترك خواست تا تاریخ یكی از جنگهای پیشین را بداند. چون میان مؤرخان در تعیین این تاریخ اختلاف افتاد، خاقان برای اینكه این اختلاف در آینده نیز رخ ندهد، به مردمش گفت تا سالها را به تعداد 12 برج فلكی و ماههای سال نام نهند. خاقان دستور داد تا حیوانات وحشی را به سوی رودخانه «ایلاسو» برانند و ببینند كه كدامیك از آنها می تواند از رود بگذرد. بسیاری از حیوانات شكار شدند و یا آب آنها را برد و تنها 12 حیوان از آب گذشتند كه نام آنها به ترتیب بر سالها نهاده شد. اساساً در تقویم تركی، هر شبانه روز به 12 قسمت با نام «چاغ» تقسیم می شود كه هر چاغ آن نیز از موش گرفته تا خوك، هریك به اسم همان حیوانات گفته شده برای نام سالها و همان ترتیب نامیده می شوند. هر چاغ نیز به 8 قسمت مساوی به نام «گاه» تقسیم می شود. مدت زمان هر «گاه» 15 دقیقه است. اگر هر شبانه روز را به 10 هزار قسمت تقسیم كنیم، به هر قسمت «فنگ» گفته می شود كه مدت آن 64/8 ثانیه است. تركان قدیم به سال «سیجو» می گفتند و مدت آن را 365 روز، 2 چاغ، 7 گاه و چهل و یك ششم فنگ می باشد. مبداء سال قمری در میان تركان «آرام آی» است كه آن را «كؤنوكله میش» می نامند. تقویم 12 حیوانی تركی دارای ادوارچهارگانة دورة دوازدهی، دورة دهه ای، دورة شصتی و دورة صدوهشتادی است. 180 سال اول را «شانگون»، 180 سال دوم را «جانگون» و 180 سال سوم را «خاون» می نامند. هر دورة 10 هزارساله را نیز «ون» گویند.

جیبیل: (Cibil) لحظه.

چاس: (Ças) ساعت.

چاغ سایار: (Çağ sayar) تقویم.

چاغ: (Çağ) وقت. زمان. وقت و دوران حكومت یك فرمان روا. همچنین در سیستم زمان نگاری تركی هر شبانه روز به 12 قسمت مساوی برابر با 2 ساعت به نام «چاغ» تقسیم می‎شود.

چاغاج: (Çağac) گاهنما. ساعت.

چاغاییل: (Çağayıl) تقویم. سالنامه.

چاغداق: (Çağdaq) تقویم. سالنامه.

چاغلیق: (Çağlıq) تقویم.

چاغیت: ساعت.

دؤش: (Döş) لحظه.

دؤنگل: (Döngəl) ساعت.

دسته: (Dəstə) دسته. قبضه. دستگیره. ساعت 12 (ظهر یا نیمه شب). زمانی كه هر سه عقربة ساعت برهم قرار گیرند.

دوز باغ: (Düz bağ) تقویم.

دوزبه: (Düzbə) تقویم. رشته. ردیف.

دیمده: (Dimdə) لحظه. آن.

سالیم: (Salım) لحظه.

سورنگه: (Sürəngə) تقویم. ساختار.

قورون: ((Qurun وقت. هنگام. زمان. ساعت (60 دقیقه).

قورونجوق: (Quruncuq) دقیقه.

قیپی: (Qıpı) لحظه.

قیرپیم: (Qırpım) لحظه. ثانیه.

قیرپیمیق: (Qırpımıq) میكروثانیه.

قیلام: (Qılam) لحظه.

قییقا: (Qıyqa) دقیقه.

كئچكن: (Keçkən) تقویم. سالنامه.

گئجه: (Gecə) شب.

گئجه گوندوز: شبانه روز.

گؤزتلك: (Gözələk) تقویم.

گون بیلگیسی: (Gün bilgisi) تقویم.

گون سانار: روزشمار. تقویم.

گون سایار: روزشمار. تقویم.

گون: (Gün) روز. خورشید. آفتاب. شبانه روز. مدت 24 ساعت. معیشت. زندگی. گذران. حالت. وضعیت. در میان تركان باستان به معنای «مردم» كاربرد داشت. اسامی روزهای هفته در زبان تركی: 1) شنبه: یئل گونو. ترنك. جمعه ائرته سی. جوما بیری. گیرگی. 2) یكشنبه: سود گونو. آودان. اولو گون. جوما ایكی سی. دیرگی. حمام گونو. یئتدی گون. 3) دوشنبه: دوز گونو. بازار ائرته سی. آرنا باشی. باش گون. كئچگی. گورگه گون. اوچو گون. بول بازاری. توغای گونو. تونتو گونو. جوما اوچو. دئورك. گولوسر. هفته اوچو. 4) سه شنبه: توزان گون. آرا گون. اوسون. چرشنبه آخشامی. اورتاغی. سالی. گویرگه. آتلار گونو. دئوره كرته سی. دئینك. قییاو. كورگه. 5) چهارشنبه: اود گونو. باراس گون. ائشمه بازار. ایشیقلی گون. چرشنبه. اگیرمه. تاباق بازاری. گؤبكلی. 6) پنج شنبه: چرشنبه صاباحی. سوگونو. آرنا گونو. آیناگونو. جوما آخشامی. آننا آخشامی. اورتا گونو. گئدگی. ایشقان. بولو. 7) جمعه: بایرام گون. یئنی گون. آدنا. آیناگونو. توپلاغی. ائل گون.

گونده لیك: (Gündəlik) روزانه. روزمره. یومیه. تقویم. یادداشت روزانه. دستورجلسه. دستور روزمره. برنامه روز.

گونك: (Günək) طرف جنوب. تقویم. برج فلكی.

گونگن: (Güngən) تقویم. زمان. پارچ.

موچل: (Müçəl) فال ستاره. دوره. دورة گردش سیارة مشتری بر گرد خورشید. هر دورة 12 سالة از تقویم حیوانی تركان. تركان هر موشئل از زندگی هر فرد را نیز به نامهایی می‎خواندند كه عبارت بودند از: اوشاقلیق، چاغالیق، ببكلیك (كودكی)، دلی قانلیق (نوجوانی)، ایگیتلیك (جوانی)، اورتایاشلیق (میانسالی)، آغ ساققاللیق/ یاشلیلیق (سالمندی)، قارتانلیق/ اختیارلیق (پیری) و قاریلیق/ قوْجالیق (كهنسالی). سالی كه فرد در این ساختار بدنیا آمده.

موچلنامه: (Müçəlnamə) سند یا كتابی كه هر كدام از سالهای تقویم را نوشته.

هوْوور: (Hovur) لحظه.

یئتدیجه: (Yetdicə) هفته.

یئتیل: هفته.

یئدیك: (Yedik) هفته.