داستانهای زیادی در توصیف مردانگی و جوانمردی نوشته شده و نغمه و آهنگ های زیادی سروده شده است. همچنین رقصهای مختلفی در این باره تنظیم و اجرا گردیده است: قازاغی_قایتاغی_جنگی از این نوع رقصها هستند.
رقص ایگیدلر نیز خصوصیات مردانگی_قهرمانی و مبارزه را در خود به نمایش میگذارد.
در رقص ایگیدلر رقاصان جنگجویانی را تشبیه مینمایند كه به هر نوع سلاح گرم و سرد آن زمان تسلط داشته و مهارت و قدرت نبرد تن به تن را نیز داشتند. ایگیدلر (این مردان جنگجو) اسب سواران ماهری بوده و دارای مهارت استفاده از سلاح در حین سواركاری بودند.

رقص ایگیدلر پایه و اساس برنامه گروه های رقص ملت های ترك و قفقاز است و در قفقاز با نام جیگیدلر نیز معروف گردیده است. این رقص فقط از سوی مردان اجرا میگردد و دارای حركات سخت _مركب و تكنیكی زیادی میباشد.

رقص معمولاً به حركت‌های انسان كه برای بیان یك حالت انجام می‌گیرد گفته می‌شود. رقص می‌تواند در یك محیط اجرایی ، روحانی یا اجتماعی اجرا شود . واژه رقص همچنین برای نشان دادن جنبش‌های موزون و ترازمند جانداران و اشیاء دیگر به كار می‌رود مانند رقص برگ‌ها، رقص جفت گیری در جانوران یا رقص باد .

رقص یكی از شاخه های جدایی ناپذیر هنرهای زیبای ملت های جهان است . هر ملتی دارای رقص های مخصوص به خود می باشد . در عصر حاضر این نوع هنر انكشاف زیادی نموده و در نوع خود به شاخه های گوناگونی تبدیل گشته است . رقص نوعی از هنرهای زیباست كه بر اساس اجرای حركات موزون و كشش بدن انجام می شود. رقص به عنوان هنر پنجم از هنرهای هفتگانه به شمار می‌آید .

در ادبیات بسیاری ملل رقص حركت و جنبشی برخاسته از درونیات و ذات و جوهره آدمی و پیوند و اشتراكات جسم و روح انسان با جهان خلقت است. در عرفان خیلی از اكاتب و ادیان نیز رقص و كاربردهای آن از جایگاهی ویژه برخوردار بوده اند. رقص درواقع بیان حالتی یا انتقال مفهومی و یا تحریك به حركت یا حالتی است كه ادیان مختلف نسبت بدان جهت گیری های متفاوتی دارند.

رقص بازتاب جغرافیا، آب و هوا، موسیقی، نحوه زندگی، باورها، و تاریخ مردم است. بستگی به خصوصیات و شرایط منطقه ای دارد. برای مثال آب و هوا عامل بسیار مهمی است. معمولا، رقصهای مناطق سردسیر شامل حركات سریع و قوی، حركات نیرومند و عملكرد تند هستند. رقصهای مناطقی با آب هوای بسیار گرم دارای حركات روان و نرم بوده و بیشتر سلیس و آهسته هستند. در مناطق گرم به نظر میرسد كه رقصها توازنی از حركات نیرومند و آهسته است. ساكنین مناطق كوهستانی نسبت به كسانی كه در مناطق هموار زندگی میكنند بیشتر گرایش به حركات انفرادی با جابجایی كم دارند و رقصهای آنان متمایل به حركات درجا است در حالی كه رقص مردمان مناطق سردسیر همواره شامل حركاتی از این سو به آنسو میباشد و مانند این است كه آنان سوار كارانی بودند كه در منطقه ای وسیع میتاختند.

این رقص با اینكه در زمان خود مشهور بوده ولی در این زمان به ندرت از آن یاد میگردد.
رقص ۱۰۱ جزء رقصهائی است كه با ارقام  نامگذاری میگردند و همچنین مرتبط با اعداد و ارقام ممالك شرق میباشد، بعنوان مثال: ۱۰۱ عدد دانه موجود در تسبیح.

این فرضیه نیز وجود دارد كه در زمانهای قدیم نوازندگان در مراسم شادی و عروسیها یك سری رقصها تالیف می نمودند كه برای فراموش نكردن آنها از اعداد و ارقام به منظور نامگذاری استفاده میكردند. مثلا”: ۱۴ نمره_۳ نمره_۴ نمره_۵ نمره_۶ نمره و غیره…

آنچنان كه از اسم رقص نیز مشخص است این رقص منحصر به عید نوروز و مژده دهنده بهار یعنی “سمنی” میباشد. سمنی یكی از قدیمیترین رقصها است كه توسط خانمها و دختران به همراه متن شعرآن اجرا میشد، متاسفانه امروزه فقط مئلودی آن نواخته میشود. این رقص كه دراجرای تارزن معروف “حاجی ممداف” به اسم سمنی قید گردیده ولی درزمان شوروی سابق با نام “سننی” معرفی میگردد با اینكه نام واقعی این رقص را همه میدانستند و دلیل آنهم ممنوع بودن عید نوروز از سوی دولت شوروی بود . لذا پس از تجزیه شدن شوروی سابق مجددا با نام واقعی یعنی “رقص سمنی” معروف گردید.

این رقص متعلق به اوایل عصر ۱۹ میباشد كه بنام پرنده زیبای كوهی توراجی، حصر گردیده است.
این رقص دارای مئلودی بسیار غنی و جهتدار است و بر روی مقام ماهور میباشد كه برخی از شعبه های مقام ماهور در این رقص مشاهده میگردد : مایه ـ عشاق ـ شكسته فارس.

رقص نشانگر پرواز پرنده توراج است. توراج با آرامش در پرواز است كه ناگهان شكارچی آنرا نشان گرفته و میزند.
پرنده زخمی شده رفته رفته ضعیفتر گردیده و برروی صحنه در لرزش و تلاطم است كه در نهایت طاقت خود را ازدست داده و بر زمین می افتد.
پس از چندی مجددا نیروی خود را بدست آورده، با احساس شادی و نشاط پرواز نموده و دور میزند.

قازاغی یكی از رقصهای قدیمی آذربایجان است و از نام آن پیداست كه در منطقه قازاغ تالیف شده است . اكنون نیز یكی از رقصهای معروف در این منطقه و سایر نقاط دیگر بوده و فراگیر شده است.

فرض میگردد كه قازاغی رقص جنگجویان بوده و در زمان آرایش نظامی و موقع اعزام به جنگ اجرا می شده است. در این رقص علاوه بر نیك بینی و قهرمان پروری نشانه های زیركی و تفكر نیز مشاهده میگردد. قازاغی رقصی تند و با جنب وجوش و پرتحرك است.
بطور كلی رقص قازاغی در انواع مختلف موجود بوده و در سازهای متنوع نواخته شده است. لیكن در سال ۱۹۳۶ میلادی آهنگ ساز برجسته و معروف اوزئیر حاجی بی اف در زمان تشكیل گروه رقص و آواز از آهنگ سازان معروف دعوت بعمل آورده و این رقص را از دیدگاه كروگرافی مورد بررسی و بصورت فعلی تالیف نموده اند.

در شعر زیبای زیر اسم ۳۹ نوع از انواع رقص های آذربایجان به طرز هنرمندانه ای در قالب شعر آورده شده است …

——————————