در كاوشهای باستانشناسی نمونه‌ها و نشانه‌هایی از رواج این هنر در روزگار ساسانی به دست آمده‌است. یكی از كاربردهای ویژه گچ، اندود كردن دیوارها و آراستن سطوح داخلی ساختمانها است و هنر گچبری، این آراستگی را به حد كمال و دلنوازی می‌رساند. از میان نمونه‌های به جا مانده می‌توان به گچبری، چفت گیری و ابزار زنی طاقچه بسیار ارزشمند هنری از كاخ بیشاپور از سده سوم میلادی كه در موزه لوور پاریس نگهداری می‌شود. همچنین تعدادی از آثار دوره ساسانی كه در موزه ملی ایران قرار دارد یاد كرد.

 هنر گچبری قرون اولیه

اسلام

پس از ظهور اسلام نیز از هنر گچبری در بناها استفاده می‌شده‌است، ولی به دلیل حرمت پیكره سازی، این هنر در قالب نقوش برجسته از گل و گیاه و نیز انواع طرح‌های اسلیمی و بندهای ختایی، به ویژه در قالب انواع خط‌های مختلف و متنوع تجلی یافت. در آثار گچبری به جا مانده از قرن سوم هجری نمونه‌های درخشانی در مسجد فریومد سبزوار به نام مینو تكاری به واقع خلاقیت هنر بی مانند از سر پنجه هنرمندان آن روزگار برای ما به یادگار مانده‌است.

 هنر گچبری دوره سلجوقی

هنر گچبری در انواع خط كوفی همراه با نقوش اسلیمی خرطوم فیلی روند تحول این هنر در دوره سلجوقی بوده‌است. به طور كلی هنر گچبری در دوره سلجوقی مورد توجه در نما سازی‌های داخل بوده‌است. از میان آثار این دوره می‌توان به گچبری‌های مسجد اردستان با خط بسیار زیبای كوفی مزهّر و بخصوص مسجد و گنبد علویان در همدان كه به واقع دنیایی از هنر گچبری‌ بسیار گسترده‌ای در آن اشكال گوناگون جمع شده‌است اشاره داشت.

 هنر گچبری دوره ایلخانی

در دوره ایلخانی روند هنر گچبری به سرحد كمال مطلوب رسید. به وجود آمدن محراب‌های گسترده با انواع خط‌های كوفی و خط‌های سلطانی، دیوانی، رقعی، و به كارگیری انواع گره هندسی با نقوش اسلیمی توماری و اسلیمی ماری در لابلای كتیبه و اسپرهای خط با گل و برگ‌های پهن گود و برجسته، عظمت و شگرفی‌های فراوان در آثار ایران و هنر گچبری در آن به وجود آورده شده.

از میان آثار به جا مانده از این دوران می‌توان به كتیبه‌های گچبری خط كم نظیر مسجد حیدریه قزوین، خانقاه و بقعه بایزید بسطامی در بسطام در مقیاس گسترده و وسیع، محراب ارزشمند پیر بكران در جنوب اصفهان و نوعی بی همتا از این هنر ارزشمند را در محراب بسیار جالب و منحصر به فرد الجایتو در در مسجد جامع اصفهان كه به جرئت می‌توان این پدیده بزرگ و عظیم هنر گچبری را شاخص‌ترین و با ارزشترین نوع گچبری در معماری جهان، بخصوص جهان اسلام دانست و از آن یاد كرد.

 هنر گچبری دوره تیموری

دوره تیموری عصر بوجود آمدن رسمی بندی و كاربندی‌هایی از قالبهای گچی ارزشمند و به تحول رسیدن هنر گچبری از نقوش گوناگون بخصوص اسلیمی و انواع خطهای گوناگون می‌باشد. به طور كلی در هنر گچبری این دوره از هنرهای دیگر چون هفت قلم خط از انواع كوفی به نامهای كوفی پیرآموز ، كوفی مشجًر، كوفی مزهّر ، كوفی گره دار، كوفی مشبك، كوفی تصویری و تعدادی دیگر كوفی در آثار ادوار اسلامی نهایت استفاده شده‌است. همچنین خطهای ( محقق، نسخ، ثلث، رقاع، تعلیق، و نستعلیق) با هنر آفرینیهای فراوان و در مواردی از شاخه‌های این خط‌ها بخصوص خط معقلی در هنر گچبری آثار ایران بهره فراوان گرفته شده‌است. از آثار فراوان این دوره می‌توان به مقرنس بندیهای گچی ارزشمند سر درب مسجد میدان كاشان، قطار بندیهای گچی مدرسه خرگرد در خواف و خط‌های بسیار جالب گچبری بقعه شیخ احمد جام در تربت جام و بقعه سید ركن الدین در یزد و بسیاری دیگر اشاره داشت.

 هنر گچبری دوره صفویه

در دوره صفویه هنر گچبری وارد روشهای خاص شده‌است. به طوری كه زیباترین مقرنس بندی‌های گچی با عناصر گوناگون بخوصوص مقرنس بندی‌های طاس و نیم نیم طاس همراه با نقوش گل و گیاه با انواع تیغه‌های گچی دالبری زینت بخش كاخ‌های شاهی به بهترین شكل ممكن گردیده‌است.

در این میان می‌توان به پدیده‌های ارزشمند مقرنس قطار و كاربندی‌ها و یزدی بندی‌های گچی بسیار شگرف كاخ هشت بهشت و سر درب بازار قیصریه در اصفهان بخصوص دالبرهای تیغه منقوش از ظروف گوناگون همچون تنگ و سبو مقرنس بندی‌های طاسه دار گچی در تالارهای شاه نشین و موسیقی كاخ عالی قاپو و خط گچبری ثلث بسیار ارزشمند در صفه درویش مسجد جامع اصفهان و بسیاری دیگر یاد فراوان داشت.

 هنر گچبری دوره زندیه

هنر گچبری در دوره زندیان هنر آفرینی‌های فراوان و ارزشمند از گچبری، مقرنس بندی گچی، ترنج اندازی همراه با گل و گیاه و نقوش بدیع در آثار شهرهایی چون شیراز و بخصوص در عمارت كلاه فرنگی، مقبره اولیه خان زند (وكیل الرعایا) كه امروز موزه پارس می‌باشد به وجود آمد.

 هنر گچبری دوره قاجار

هنر گچبری در دوره قاجار رونق فوق العاده‌ای به خود گرفت، به علت مسافرت پادشاهان قاجار به فرنگ از هنر گچبری اروپا تقلیدهایی در كاخهای شاهی بخصوص در سر ستون سازیها، گلویی سازیها و سقف سازیها در كاخهایی چون گلستان و عشرت آباد و پاره‌ای دیگر حدوداً پیروی گردید. اما به طور قاطع می‌توان گفت كه این تقلیدها هرگز نتوانست جای هنر و نقوش بسیار پر هنر اصیل ایرانی، بخصوص نقشهای اسلیمی و ختایی و گل و گیاه كه نشأت گرفته از سرپنجه با ذوق هنرمندان ایران زمین می‌باشد را در گچبری بناهای ایران زمین بگیرد. البته در این برهه از زمان در هنر گچبری خلاقیت‌ها و نوآوری‌های بسیار چشمگیری از طرف هنرمندان گچبر در آثار و ابنیه و به خصوص منازل مسكونی سنتی بیرونی و اندرونی ایران پدیدار گشت كه به واقع هر یك از آثار به جای مانده خود تابلوهای بسیار نفیس و پر ارزش از هنر با فلسفه و خرد و فرهنگ هنرمندان ایران است. از میان آثار فراوان گچبری این دوره می‌توان به گچبری جالب كاخ ارم و نارنجستان قوام در شیراز و مقرنس بندی‌های آونگ گچی همراه با گچبری‌های خانه طباطبائی و خانه بروجردیهای كاشان همراه با نوآوریهای شگرف در بناهای یادشده و بسیاری از بناها و آثار دیگر ایران یاد كرد.

 هنر گچبری دوره معاصر

هنر گچبری ایران معاصر هنر تزئین بناها در قسمت‌های بیرونی نما از انواع گلچینی‌های آجری و گلچینی‌های معقلی با نقوش بسیار دلنواز پدیده‌های نو در بناهای ایرانی، بخصوص مسكونی به وجود آمد. در این دوره از هنر گچبری جهت تزئین نماسازی‌های خارجی خصوصاً در سر درب منازل مسكونی از نقوش مختلف چون ملائكه، خط و شعر در پیش ایوانها، همچنین به كارگیری انواع نقوش گل و گیاه در حركاتی بسیار قرینه به شكل منفرد و یا بصورت گسترده زیبایی خاص به نمای خارجی بناها داده می‌شد. از قسمت‌های داخلی پدیده‌های بسیار ارزشمند گچبری به پیش بخاری سازی نفیس و پر هنر به نام لندنی سازی. همچنین در گلویی سازی‌ها از چهار گوشه سقف و در ناحیه میانی سقف ترنج‌های خرد و كلان با نقوش برجسته گل و گیاه موزون زیبایی دلنشین و روح نوازی به نمای داخلی بناهای مسكونی داده می‌شد؛ كه گاه برخی از آنها تا امروز به یادگار مانده‌است.