منبع:زبان وادبیات ترکان خراسان

 

اشاره : پسوندها در ترکی به آخر" بن" یا ریشه و یا هسته افزوده می شوند و واژه های جدید می سازند. چنانکه هر کس با یادگیری کامل این پسوندها می تواند راحت واژه های جدید براساس احتیاجات روزمره بسازد و به سبب قرار گرفتن زبان ترکی در گروه زبان های پسوندی پسوند های زیادی در این زبان وجود دارد که ما در این پست به یک نمونه از آنها با استفاده از "داش" آورده ایم امید که مورد توجه قرارگیرد.  

پسوند داش در زبان ترکی :  

داش به معنی سنگ است. اما وقتی بعنوان پسوند به آخر اسم اضافه می شود کلمه جدیدی را می سازد که معنای متفاوتی می دهد، این پسوند اغلب نشانه معیّت است یا شراکت یا ارتباط میان دو چیز (که اسم بیانگر آن است) می باشد. پسوند "داش" برای نشان دادن رابطه همگون مورد استفاده قرار می گیرد مانند: " بکتاش "، یا در تلفظ صحیح خود " بیگ داش " اعتقادی تورکی است و به خاطر ایجاد اخوت بین رؤسای طوایف مختلف متولد شده است. و به عنوان مثال دیگر، قارداش (حضور مشابه در یک شکم، رحم)، دیلداش (سخن گفتن به یک زبان مشترک)، وطنداش (شهروند یک دولت ملی، سیاسی بودن) و از این قبیل. 

 

" داش " معادل " هم " در زبان ترکی : 

در کلمات مشتق = ( اسم یا فعل + پسوند)

1- برای اسم :

الف- پسوند داش = مثل پایداش (پاداش)، داداش

ب- پسوند یت - وت = مثل یاشیت (هم سن و سال)

2- برای فعل:

پسوند " یش - وش " = مثل اؤپوشمک، گؤروشمک. برخی فعل ها به طور ذاتی حرف "ش" را در آخر خود دارند= مثل گولشمک (کشتی گرفتن)

داش اورتاقلیق، ائشیتلیک، بیرگه‌لیک آنلامی بیلدیرن آدلار، صیفت‌لر تؤره‌در.

گاهدان داش شیکلی سس اویومونا اویمایاراق، اینجه اونلولو سؤزجوکلرینن ده گلیر (دش یئرینه) : دیلداش، دینداش، وطنداش...

تاش / تش بیچیمی ده گؤرولمک‌ده‌دیر.

تاش( taş ) : در آخر الفاظ اعاده‌ی مشارکت کند. (سنگلاخ)

سون حرفی " د " / " d " اولان کلمه‌لرده " daş " اکی گلدیگینده ایکی "د " /"d " دن بیری دوشه‌بیلیر.

آداش( adaş ) : آدلاری بیر اولان کیمسه‌لرین بیربیرلرینه ایلگیسی

آنداش( andaş ) : آند ایچیب آنلاشان‏لارین هر بیری

اؤرنک‌لر :

آیداش ( aydaş ) : بیر آیدا اولان ایکی اوشاغین بیربیرلرینه ایلگیلری، بیر ایلین قوتارمامیش اوشاق

آرخاداش ( arxadaş ) : دایاق، یولداش، یانداش

باغداش (bağdaş ) : دیزلری اوسته بالدیرلارینی بیربیرینه گئچیره‏رک اوْتورما دورومو

جیغیرداش ( cığlrdaş ) : یولداش، کئچیجی یولبیر، بیر یولا و یا سیاسی و توپلومسال حرکتلره قوشولان و اونونلا آیاق آیاغا گئدن کیمسه (جیغیر: گئدیش گلیش سونوجو دوزلن یول، قاردا آیاقلا آچیلان یول، دار یول، داغ یولو)

چاغداش ( çağdaş ) : بیر چاغ‌دا اولان هر نه، یاشادیغی میز چاغ.

امکدش (امکداش)، ( əməkdəş) : بیرایشیده اوْلان‏لار و بیرلیکده ایشله ین‏لر، (سنگلاخ: شریک به رنج)

بویداش (boydaş ) : بوی‌دا بیر اولان (سنگلاخ : هم قد و هم اندام)

تنکتش، دنک‌تاش ( tənktəş )، (dənktaş) : کفو و همتا (سنگلاخ)

گؤگول تاش ( göğültaş ): هم شیر، هم مرضعه، برادر یا خواهر رضاعی (سنگلاخ)

قارداش ( qardaş ) : قارین‌داش سانیلیر

تایداش taydaş) ) : تای توش، بنزر (همانند، همتا)

آیتاش (aytaş ) : مه وش

آوول تاش ( avultaş ): قونشو آنلامیندا

آوول ( / آویل/ آولو / آولی) (avlu) : مئیدان، حیط، اوبالار توپلولوغو، یورد، ائلاتلارین توپلولوقلا اولدوقلاری یئر، کؤچری ائللرین اورتاق یئری (ایندی تورکیه‌ده ائو حیطینه دئییرلر آولو)

سوتداش sütdaş) ) : سوت اممکله باجی یا قارداش اولماق (رضاعی)

آرداش (ardaş ) : دال با دال، یان‌ یانا ( متوالی، پی در پی )

آرتاش ( artaş ) : همراه، دوست

گیزداش ( gizdaş ) :  سیرداش، گیز محرمی

قانداش qandaş) ) : بیر قانلی، بابالاری بیر اولان کیمسه‌لر

قولداش( qoldaş ) : آرخاداش، دوست، یاخین، سیرداش (سیراداش)، یاردیمچی، بیربیرینی قوللایان

ائلداش ( eldaş ) : یورتداش، ائل بیر

سسدش ((səsdəş، یولداش( yoldaş ، توردش (  türdəş، اؤزدش ( özdəş)،

یاد داش yaddaş) ): حافظه

آیاقداش( ayaqdaş) : یولداش، آرخاداش (همپا)

 

 

اجازه بدهید برای روشت شدن مطلب مثال­ هایی در این مورد یعنی کلماتی با پسوند «- داش » ارائه شود.

 

- یولداش (yoldaş) = یول (راه) +  داش (هم) = همراه، رفیق

- قارداش (qardaş) یا قارینداش (qarındaş) = قارین (شکم) + داش (هم) = هم­شکم، از یک شکم زاده شده، برادر

- چاغداش (çağdaş) = چاغ (زمان، عصر) + داش (هم) = همزمان، هم عصر، معاصر

- آداش (adaş) = آد (نام) + داش (هم) = هم­نام

- سیرداش (sırdaş) = سیر (راز، سر) + داش (هم) = همراز، محرم اسرار یکدیگر

- آرخاداش (arxadaş) = آرخا (پشت) + داش (هم) = هم پشت و یا دوست، هم پشتیبان، کسانی که پشتیبان یکدیگرند

- صبیرداش = صبیر (صبر) + (داش) = هم­ صبر، کسانی که صبر خود را سهیم می­ شوند( سنگ صبور در فارسی از این کلمه گرته برداری شده است!).  

 

به همین ترتیب :

سویداش (soydaş) به معنی همریشه و یا هم نژاد

امک داش (əməkdaş) به معنی هم کار

آیاقداش (ayaqdaş) به معنی هم پا و یا هم راه

پایداش (paydaş) به معنی هم سهم و یا شریک

یانداش (yandaş) به معنی هم سنگر و یا طرفدار

ائلداش (eldaş) به معنی هم وطن

یوردداش (yurddaş) به معنی هم شهری

بویداش (boydaş) به معنی هم خوابه و یا زوج و یا شریک زندگی

یاسداش (yasdaş) به معنی زوجه و یا هم خوابه

یؤنداش (yöndaş) به معنی هم سو  و یا هم جهت

قاتداش (qatdaş) به معنی هم ردیف و یا هم سطح و یا هم طبقه

دیلداش (dildaş) به معنی هم زبان

یاشداش (yaşdaş) به معنی هم سن

ساپاقداش (sapaqdaş) به معنی هم کلاسی

قارشیداش (qarşıdaş) به معنی رقیب و حریف

ائلداش (  eldaş ) به معنی هم وطن  

بو اک فارسچادا اولان هم- اکینین تورکچه قارشیلیغی دیر :

هم معنی : آنلام‌داش

هم زبان : دیلداش

همکار : امکدش

همراه : یولداش

همصدا : سسد
ش