ویژگیهای جغرافیایی، تاریخی، سیاسی و اداری شهرستان میاندوآب
یازار : " تؤرک دیلینی اؤیره نین، چونکو اونلارین حاکمیتی چوخ اوزون سؤره جکدیر." پیامبر اکرم
+0 چره جلی
ویژگیهای جغرافیای طبیعی شهرستان میاندوآب :
ـ موقعیت، حدود و وسعت شهرستان میاندوآب :
شهرستان میاندوآب با وسعت 223300 هکتار حدود 18/4 درصد از سطح استان را به خود اختصاص می‌دهد. این شهرستان در محدوده ارتفاع 1000 تا بیش از 2000 متر از سطح دریا می‌باشد. از سطح
شهرستان 33/11 درصد را تپه‌ها و 67/88 درصد بقیه را اراضی دشتی، سیلابی و ... تشکیل می‌دهند و از نظر موقعیت جغرافیایی در 46 درجه و 6 دقیقه طول جغرافیایی و 36 درجه و 46 دقیقه عرض جغرافیایی قرار گرفته است.
ـ کوههای شهرستان میاندوآب :
شهرستان میاندوآب از نظر توپوگرافی، تپه ماهوری و جلگه‌ای است. بجز در شرق میاندوآب در دامنه‌های سهند درآن واقع است اکثراً تپه ماهوری و هرچه به طرف شهر میاندوآب نزدیک می‌شویم از ارتفاع آنان کاسته می‌شود.
بلندترین ارتفاع کوههای مرز آذربایجان‌شرقی و غربی در محل ربط با ارتفاع 2832 متر است و کوههای جان‌آقا، عثمان اولن، آیدشه و ارتفاعات نوروز لو (سد انحرافی نوروزلو در پای این کوه بر روی زرینه‌رود احداث شده) 1450 متر ارتفاع دارند. همچنین کوه قشلاق‌لو با ارتفاع 1370 متر و ارتفاعات خطایی در اطراف تالاب چنگیزگلی با ارتفاع 1450 متر و کوه تلخاب یا قزل کوه در حد فاصل مهاباد و میاندوآب با ارتفاع 1645 متر می‌باشد.
ارتفاعات نوروزلو شهرستان میاندوآب
ـ دشتهای شهرستان میاندوآب
در شهرستان میاندوآب، دشت میاندوآب‌غربی، میاندوآب شرقی و باروق واقع شده است که در مورد این دشتها توضیحاتی ارائه میگردد.
نقشة پراکنش دشتهای جنوب استان
ـ دشت میاندوآب‌غربی :
دشت میاندوآب‌غربی مساحتی برابر 47100 هکتار دارد و در جنوب دریاچه ارومیه واقع شده و دارای 75 پارچه آبادی می‌باشد. عمده‌ترین محدودیتهای اراضی قابل کشت آبی در این دشت مربوط به مسائل شوری، ماندابی و عوامل کیفی خاک است.
رودخانه سیمینه‌رود در محل ساری قمیش از دشت حاجی‌آباد خارج شده و به دشت میاندوآب‌غربی وارد می‌شود و این دشت را آبیلری می‌کند.
ـ دشت میاندوآب‌شرقی :
دشت میاندوآب‌شرقی با مساحتی 32300 هکتار در جنوب و جنوب‌شرقی دریاچه ارومیه قرار گرفته است. آب زرینه‌رود که زه‌کش اصلی این دشت را تشکیل می‌دهد در محل سد نوروزلو ذخیره شده و بصورت منظم مورد استفاده مصارف کشاورزی اراضی آبخور در پایین‌دست قرار می‌گیرد.
ـ دشت باروق :
دشت باروق با مساحت 14200 هکتار در شمال دشت شاهین‌دژ و جنوب‌شرقی دریاچه ارومیه قرار گرفته است. عمده‌ترین محدودیت اراضی قابل آبیاری این دشت محدودیت از نظر جنس خاک و توپوگرافی می‌باشد. محصولات کشاورزی اصلی در کشت آبی‌گندم و جو و در کشت دیم نیز گندم و جو می‌باشد. از نظر آب سطحی قوری چای رژیم اصلی این دشت به حساب می‌آید. از آب زرینه‌رود نیز به وسیله سد انحرافی نوروزلو برای آبیاری زمینهای دشت باروق استفاده می‌شود. ضمناً از آبهای زیرزمینی نیز در این دشت استفاده میگردد.
ـ دره‌های شهرستان میاندوآب :
در شهرستان میاندوآب دره‌های دلمه و دره علی‌یار و قابل اهمیت و مورد توجه و علاقه و گردشگران و علاقمندان به طبیعت است:
از دره‌های زیبای شهرستان میاندوآب
ـ دره دلمه :
دره دلمه که در پایین‌دست سد انحرافی نوروزلو قرار گرفته به لحاظ گزستان‌های ساحل رودخانه و خوش آب و هوا بودن آن مورد توجه گردشگران طبیعت و علاقمندان به صید تفریحی است.
ـ دره علی‌یار :
دره علی‌یار که در مسیر میاندوآب به شاهین‌دژ واقع شده به لحاظ چمن‌زارهای اطراف بیشتر مورد توجه شهروندان میاندوآب قرار می‌گیرد.
ـ منابع آب شهرستان میاندوآب :
منابع آب شهرستان میاندوآب را در سه بخش آبهای سطحی (رودخانه‌ها)، آبهای زیرزمینی (چشمه‌ها، قنوات و چاهها) وآبهای راکد(تالابها، دریاچه‌ها) بررسی می‌نماییم.
ـ آبهای سطحی شهرستان میاندوآب :
ـ رودخانه ها :
رودخانه‌های شهرستان میاندوآب از رودخانه‌های دائمی و پرآب حوزه آبریز دریاچه ارومیه بوده و از کوههای کردستان و زمزیران و شاخه‌هایی از آن از حد مرزی استان آذربایجان‌غربی با استان زنجان و استان آذربایجان‌شرقی (سهند) سرچشمه می‌گیرند و در جهات شمال به جنوب و شرقی به غربی شهرستان جاری هستند و در قسمت‌های علیا از قعر دره‌های عمیق می‌گذرند که طرفین آنها را کوههای مرتفعی احاطه کرده است و در قسمت سفلی با بستر عریض متوجه دریاچه ارومیه می‌شوند، رودخانه‌های جاری این شهرستان عبارتنداز:
رودخانه‌های شهرستان میاندوآب
ـ رودخانه زرینه‌رود (جغاتوچای)
این رودخانه با طول حدود 240 کیلومتر یکی از پرآب‌ترین رودخانه‌های حوزه آبریز دریاچه ارومیه می‌باشد که از کوههای چهل چشمه کردستان و قره الیاس بین سقز و بانه با نام «چم سقز» سرچشمه می‌گیرد. این رودخانه از مجموعه‌ای از سرشاخه‌های دائمی، فصلی و سیلابی تشکیل می‌شود. و 3 شاخه اصلی به نامهای ساروق چای، خرخره چای، سقز چای و زرینه‌رود که در سد شهیدکاظمی بوکان به هم پیوسته و با ادامه مسیر پس از دریافت شاخه‌های هولاسو و آجرلو و شاخه‌های فصلی متعدد به طرف دریاچه ارومیه سرازیر میگردد.
این رودخانه در جهت جنوب به شمال به موازات رودخانه سیمینه‌رود جریان دارد، و در طول مسیر خود از شهرستان شاهین‌دژ و میاندوآب می‌گذرد و در جنوب دریاچه ضمن تشکیل یک دلتای وسیع به عرض
حدود 10 کیلومتر که در مراتع پرآبی باتلاقی است در محل روستای پایینی و قلعه به دریاچه ارومیه می‌ریزد. بر روی این رودخانه سد شهیدکاظمی احداث شده که از نظر ارتفاع از سد ارس مرتفع‌تر و از نظر اهمیت بعد از سد مزبور قرار دارد. این سد حدود 70 کیلومتر با میاندوآب فاصله دارد. سد انحرافی نوروزلو در حدود 10 کیلومتری میاندوآب، آب مورد نیاز کشاورزی دشت میاندوآب و قسمتی از دشتهای بناب و ملکان را تأمین می‌نماید. ضمناً در سالهای اخیر قسمتی از آب مشروب شهر تبریز و آذرشهر و چند شهر دیگر آذربایجان‌شرقی از آب این سد تأمین می‌شود. سطح حوزه آبریز رودخانه زرینه‌رود 7160 کیلومتر مربع بوده و در سال آبی 1378 ـ 1379 حداکثر دبی لحظه‌أی 5/99 مترمکعب در ثانیه و مجموع دبی سالانه 859/447 میلیون مترمکعب برآورد گردیده است.
ـ سیمینه‌رود ( تاتائو ) :
سرشاخه‌های اصلی این رودخانه از دامنه‌های شمالی کوههای زمزیران و خسرو و ابراهیم جلال و مام سور سرچشمه می‌گیرند. ودر امتداد کلی جنوب به شمال جریان یافته پس از مشروب نمودن اراضی زیر کشت کناره‌های خود به یکدیگر می‌پیوندد و به رودخانه سیمینه‌رود را تشکیل می‌دهند. سیمینه‌رود پس از مشروب کردن دشتهای مسیر خود در امتداد جنوب به شمال، در جنوب‌غربی شهر میاندوآب به سمت شمال‌غربی تغییر مسیر داده و پس از عبور از میان دشت میاندوآب‌غربی، به باتلاق‌های حاشیه جنوبی دریاچه ارومیه وارد می‌شود. از سرشاخه‌های پرآب سیمینه‌رود می‌توان به شاخه‌های زنبیل و حمزه‌آباد اشاره کرد. سطح حوزه آبریز آن 31/24 کیلومترمربع و در سال آبی 1378 و 1379 حداکثر دبی لحظه‌ای 9/135 مترمکعب در ثانیه و مجموع دبی سالانه 136/96 میلیون مترمکعب برآورد شده است.
ـ رودخانه لیلان‌چای:
رودخانه لیلان چای ازشاخه‌های فرعی زرینه‌رود است که از ارتفاعات جنوبی سهند سرچشمه گرفته و در مسیر خود 40 کیلومتر از جنوب به سوی حنوب‌غربی تغییر مسیر می‌دهد. دبی سالیانه رودخانه در حدود 454 میلیون مترمکعب (میانگین چهارساله ( 49ـ45 )) می‌باشد. جریان آب این رودخانه در زمستان اکثراً یخ می‌زند و قابل اندازه‌گیری نمی‌باشد و حوزه این رودخانه تماماً دارای ارتفاع کمتر از سایر شاخه‌های فرعی زرینه‌رود است و در محل پایین کارخانه قند میاندوآب به رودخانه زرینه‌رود منتهی میگردد.
آبهای زیرزمینی شهرستان میاندوآب :
آبهای زیرزمینی شهرستان میاندوآب را در سه بخش چشمه‌ها، قنوات و چاهها مورد بررسی قرار می‌‌دهیم.
ـ چشمه‌ها و قنوات شهرستان میاندوآب :
چشمه‌های این شهرستان اغلب در مناطق کوهستانی ظاهر گردیده‌اند و بهره‌برداری از آب زیرزمینی از طریق چشمه و قنات مرسوم نمی‌باشد.
ـ چاههای شهرستان میاندوآب :
در شهرستان میاندوآب تعداد 2538 حلقه چاه وجود دارد که مجموع تخلیه سالانه این تعداد چاه در سال آبی 1380 ـ 1379 به میزان 625/124 میلیون مترمکعب بوده است. از مجموع چاههای مذکور تعداد 133 حلقه چاه عمیق با تخلیه سالانه 268/21 میلیون مترمکعب و تعداد 2405 حلقه چاه نیمه عمیق با تخلیه سالانه 268/21 میلیون مترمکعب و تعداد 2405 حلقه چاه نیمه عمیق با تخلیه سالانه 357/103 میلیون مترمکعب مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرد.
بطورکلی عمق متوسط سطح ایستایی آبهای زیرزمینی سطحی در بیشتر نقاط کمتر از 2 متر و سفره‌های آب زیرزمینی عمیق میاندوآب با عمق متوسط 90 متر و حداکثر عمق سفره 120 متر می‌باشد سطح این سفره 1100 کیلومترمربع و حجم مفید آن 2 میلیارد مترمکعب می‌باشد. شیب و جهت جریان آب سفره مذکور از جنوب به شمال و به سمت دریاچه ارومیه است و هدایت الکتریکی آب سفره زیرزمینی عمیقی دشت میاندوآب 5000 ـ 500 میکروموس بر سانتیمتر می‌باشد.
ـ آبهای راکد شهرستان میاندوآب :
آبهای راکد شهرستان میاندوآب در سه بخش سدها، تالابها و دریاچه‌ها بررسی می‌نماییم.
ـ تالابهای شهرستان میاندوآب :
ـ تالاب چنگیزگلی :
تالاب چنگیزگلی در حد فاصل سه روستای سبز، قره‌گول و خطایی در جنوب میاندوآب قرار دارد. موقعیت جغرافیایی آن در َ4 ، ْ46 طول‌شرقی وَ52 ، ْ36 عرض شمالی است این تالاب در زمره تالابهای بوجود آمده در اراضی طغیانی شاخه‌های سیمینه‌رود بوده و همچنین از تجمع هرزآبهای تپه ماهوری جنوب و غرب روستای خطایی تشکیل می‌شود که چند چشمه کوچک نیز در کنار این تالاب دیده می‌شود. تالاب چنگیزگلی در حدود 12 کیلومتری جنوب و غرب شاخه اصلی سیمینه‌رود قرار دارد. ارتفاع آن از سطح دریا 1290 متر است. و در جنوب و جنوب غرب توسط خط میزان منحنی 1300 متر محاط شده است. بیشترین طول و بیشترین عرض آن حدود 5/3 کیلومتر است. سطح آن متغیر است و برحسب پرآبی یا کم آبی دارای نوسان است و این نوسانات در بخش تمامی آن محسوس می‌باشد و چون بخش جنوبی آن بوسیله تپه‌هایی محاط شده است کم و بیش مرز پایداری در این قسمت است. شبکه‌های کانال آبرسانی و زهکشی حوزه سیمینه‌رود دراین ناحیه گسترش یافته است و یکی از شاخه‌های زهکشی مستقیماً از حاشیه تالاب حفر شده و موجبات زهکشی آب تالاب را فراهم آورده است تالاب چنگیزگلی تالاب فصلی است راههای دسترسی به این تالاب از جاده احداث شده در حاشیه زهکشی و راههای فرعی روستاهای قره‌گل، خطایی و سبزی است.
تالاب چنگیز گلی در فصل پرباران
ـ سدهای شهرستان میاندوآب :
در محدوده این شهرستان یک سد انحرافی بنام نوروزلو (سدانحرافی نوروزلو) احداث شده است. این سد در 15 کیلومتری جنوب‌شرقی میاندوآب در جوار قریه نوروزلو واقع گردیده است. این سد دارای 510 متر طول تاج و 16 متر عرض تاج بوده و ارتفاع آن 6 متر می‌باشد. سطح دریاچه پشت آن به 1000 هکتار می‌رسد.
آب این سد توسط کانال‌های شرق و غرب احداثی دشت میاندوآب را آبیاری می‌کند و حدود سه سال است که قسمتی از آب شرب تبریز و بناب و آذرشهر و چند شهر آذربایجان‌شرقی از این سد تأمین میگردد.
نمایی از سد نوروزلو و چشم‌انداز زیبای آن
ـ دریاچه ها :
این شهرستان در حریم ارومیه واقع شده است که در این زمینه در بخش ارومیه مطالبی ارائه گردیده است.
زمین‌شناسی شهرستان میاندوآب :
طبق نقشه زمین‌شناسی ایران تشکیلات زمین‌شناسی این منطقه بشرح زیر است:
تشکیلات دوران چهارم عمدتاً بصورت رسوبات جدید تراسهای قدیمی و چین خورده در دشتهای اطراف مسیر رودخانه زرینه‌رود و سیمینه‌رود است که از شمال به جنوب گسترده می‌باشد.
ـ لرزه خیزی :
براساس آخرین نظریات علمی در تقسیم‌بندی استان آذربایجان‌غربی برحسب پیش‌بینی احتمال وقوع زلزله محدوده شهرستان میاندوآب از نواحی بدون تخریب می‌باشد.
وضعیت قرارگیری شهرستان میاندوآب در نقشة پهنه‌بندی زلزله
خاک‌شناسی شهرستان میاندوآب :
خاکهای مطالعه شده در این شهرستان عمدتاً جزء خاکهای کلاسهای III و II است که در بخش‌های مرتفع‌تر عمق خاک کم و در بخش‌های مسطح خاک‌ها نیمه عمیق تا عمیق هستند. به دلیل وجود عوامل بازدارنده گوناگون سطح شهرستان برای کاربری‌های زراعت آبی 75 درصد از وسعت شهرستان محدودیت شدید، 15 درصد محدودیت کم و 10 درصد محدودیت خیلی کم دارند. برای کاربری دیم 69 درصد از مساحت شهرستان محدودیت شدید، 2 درصد محدودیت زیاد و 29 درصد محدودیت متوسط دارد و برای کاربری مراتع و چراگاه 88 درصد از مساحت شهرستان محدودیت شدید، 6 درصد محدودیت زیاد و 6 درصد محدودیت متوسط دارد.
پوشش گیاهی شهرستان میاندوآب :
ـ جنگل‌ها :
پوشش گیاهی غالب این شهرستان عمدتاً مرتعی بوده و جنگل در این شهرستان مشاهده نمی‌گردد. ولی آثار جنگل بصورت تک درختی در دره بالامو و آیدیشه هنوز هم در منطقه وجود دارد. از آن جمله گونه‌های زالزالک، بادام کوهی و ارجنگ در مناطق مذکور قابل ذکر است. بعلاوه گزستان‌های سواحل زرینه‌رود و پشت سد انحرافی نوروزلو و سواحل دریاچه ارومیه حدفاصل مصب سیمینه‌رود و زرینه‌رود که بصورت کمربندی حایل میان زمینهای زراعی و زمینهای پست و شوره‌زار سواحل دریاچه ارومیه است دیده می‌شود.
ـ مراتع :
پوشش گیاهی غالب در شهرستان میاندوآب پوشش مرتعی است و از وسعت 223300 هکتاری شهرستان 13/25 درصد به مراتع اختصاص یافته است. مراتع این شهرستان همانند سایر مراتع استان از نظر ظاهری به مراتع خوب و متوسط و فقیر تقسیم می‌شوند که در فصل چرا در ییلاق و قشلاق مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرد.
پوشش گیاهی غالب در شهرستان میاندوآب پوشش مرتعی است
بررسی وضعیت طبیعی شهرستان میاندوآب از لحاظ زیست محیطی و بررسی عوامل آسیب و تخریب:
کوهها و دشتها :
انسان برای ادامه حیات و زیست نیازهای خود را از محیط اطراف اخذ می‌نماید که در اینصورت ناخواسته بر محیط زیست اطراف خود اثر می‌گذارد که تأثیرات منفی دخالتهای انسانی بصور مختلف در سطح شهرستان از جمله در کوهها و دشتها بروز نموده‌اند. زیستگاههای موجود در این مناطق در اثر این دخالتهای بی‌رویه به جزایر کوچک تقسیم شده و نابودی حیات‌وحش را بدنبال داشته است از طرفی ایجاد زهکشی‌های متعدد در دشت میاندوآب موجب از بین رفتن زیستگاههای آبی گردیده است.
ـ موقعیت، حدود و وسعت شهرستان میاندوآب :
شهرستان میاندوآب با وسعت 223300 هکتار حدود 18/4 درصد از سطح استان را به خود اختصاص می‌دهد. این شهرستان در محدوده ارتفاع 1000 تا بیش از 2000 متر از سطح دریا می‌باشد. از سطح
شهرستان 33/11 درصد را تپه‌ها و 67/88 درصد بقیه را اراضی دشتی، سیلابی و ... تشکیل می‌دهند و از نظر موقعیت جغرافیایی در 46 درجه و 6 دقیقه طول جغرافیایی و 36 درجه و 46 دقیقه عرض جغرافیایی قرار گرفته است.
ـ کوههای شهرستان میاندوآب :
شهرستان میاندوآب از نظر توپوگرافی، تپه ماهوری و جلگه‌ای است. بجز در شرق میاندوآب در دامنه‌های سهند درآن واقع است اکثراً تپه ماهوری و هرچه به طرف شهر میاندوآب نزدیک می‌شویم از ارتفاع آنان کاسته می‌شود.
بلندترین ارتفاع کوههای مرز آذربایجان‌شرقی و غربی در محل ربط با ارتفاع 2832 متر است و کوههای جان‌آقا، عثمان اولن، آیدشه و ارتفاعات نوروز لو (سد انحرافی نوروزلو در پای این کوه بر روی زرینه‌رود احداث شده) 1450 متر ارتفاع دارند. همچنین کوه قشلاق‌لو با ارتفاع 1370 متر و ارتفاعات خطایی در اطراف تالاب چنگیزگلی با ارتفاع 1450 متر و کوه تلخاب یا قزل کوه در حد فاصل مهاباد و میاندوآب با ارتفاع 1645 متر می‌باشد.
ارتفاعات نوروزلو شهرستان میاندوآب
ـ دشتهای شهرستان میاندوآب
در شهرستان میاندوآب، دشت میاندوآب‌غربی، میاندوآب شرقی و باروق واقع شده است که در مورد این دشتها توضیحاتی ارائه میگردد.
نقشة پراکنش دشتهای جنوب استان
ـ دشت میاندوآب‌غربی :
دشت میاندوآب‌غربی مساحتی برابر 47100 هکتار دارد و در جنوب دریاچه ارومیه واقع شده و دارای 75 پارچه آبادی می‌باشد. عمده‌ترین محدودیتهای اراضی قابل کشت آبی در این دشت مربوط به مسائل شوری، ماندابی و عوامل کیفی خاک است.
رودخانه سیمینه‌رود در محل ساری قمیش از دشت حاجی‌آباد خارج شده و به دشت میاندوآب‌غربی وارد می‌شود و این دشت را آبیلری می‌کند.
ـ دشت میاندوآب‌شرقی :
دشت میاندوآب‌شرقی با مساحتی 32300 هکتار در جنوب و جنوب‌شرقی دریاچه ارومیه قرار گرفته است. آب زرینه‌رود که زه‌کش اصلی این دشت را تشکیل می‌دهد در محل سد نوروزلو ذخیره شده و بصورت منظم مورد استفاده مصارف کشاورزی اراضی آبخور در پایین‌دست قرار می‌گیرد.
ـ دشت باروق :
دشت باروق با مساحت 14200 هکتار در شمال دشت شاهین‌دژ و جنوب‌شرقی دریاچه ارومیه قرار گرفته است. عمده‌ترین محدودیت اراضی قابل آبیاری این دشت محدودیت از نظر جنس خاک و توپوگرافی می‌باشد. محصولات کشاورزی اصلی در کشت آبی‌گندم و جو و در کشت دیم نیز گندم و جو می‌باشد. از نظر آب سطحی قوری چای رژیم اصلی این دشت به حساب می‌آید. از آب زرینه‌رود نیز به وسیله سد انحرافی نوروزلو برای آبیاری زمینهای دشت باروق استفاده می‌شود. ضمناً از آبهای زیرزمینی نیز در این دشت استفاده میگردد.
ـ دره‌های شهرستان میاندوآب :
در شهرستان میاندوآب دره‌های دلمه و دره علی‌یار و قابل اهمیت و مورد توجه و علاقه و گردشگران و علاقمندان به طبیعت است:
از دره‌های زیبای شهرستان میاندوآب
ـ دره دلمه :
دره دلمه که در پایین‌دست سد انحرافی نوروزلو قرار گرفته به لحاظ گزستان‌های ساحل رودخانه و خوش آب و هوا بودن آن مورد توجه گردشگران طبیعت و علاقمندان به صید تفریحی است.
ـ دره علی‌یار :
دره علی‌یار که در مسیر میاندوآب به شاهین‌دژ واقع شده به لحاظ چمن‌زارهای اطراف بیشتر مورد توجه شهروندان میاندوآب قرار می‌گیرد.
ـ منابع آب شهرستان میاندوآب :
منابع آب شهرستان میاندوآب را در سه بخش آبهای سطحی (رودخانه‌ها)، آبهای زیرزمینی (چشمه‌ها، قنوات و چاهها) وآبهای راکد(تالابها، دریاچه‌ها) بررسی می‌نماییم.
ـ آبهای سطحی شهرستان میاندوآب :
ـ رودخانه ها :
رودخانه‌های شهرستان میاندوآب از رودخانه‌های دائمی و پرآب حوزه آبریز دریاچه ارومیه بوده و از کوههای کردستان و زمزیران و شاخه‌هایی از آن از حد مرزی استان آذربایجان‌غربی با استان زنجان و استان آذربایجان‌شرقی (سهند) سرچشمه می‌گیرند و در جهات شمال به جنوب و شرقی به غربی شهرستان جاری هستند و در قسمت‌های علیا از قعر دره‌های عمیق می‌گذرند که طرفین آنها را کوههای مرتفعی احاطه کرده است و در قسمت سفلی با بستر عریض متوجه دریاچه ارومیه می‌شوند، رودخانه‌های جاری این شهرستان عبارتنداز:
رودخانه‌های شهرستان میاندوآب
ـ رودخانه زرینه‌رود (جغاتوچای)
این رودخانه با طول حدود 240 کیلومتر یکی از پرآب‌ترین رودخانه‌های حوزه آبریز دریاچه ارومیه می‌باشد که از کوههای چهل چشمه کردستان و قره الیاس بین سقز و بانه با نام «چم سقز» سرچشمه می‌گیرد. این رودخانه از مجموعه‌ای از سرشاخه‌های دائمی، فصلی و سیلابی تشکیل می‌شود. و 3 شاخه اصلی به نامهای ساروق چای، خرخره چای، سقز چای و زرینه‌رود که در سد شهیدکاظمی بوکان به هم پیوسته و با ادامه مسیر پس از دریافت شاخه‌های هولاسو و آجرلو و شاخه‌های فصلی متعدد به طرف دریاچه ارومیه سرازیر میگردد.
این رودخانه در جهت جنوب به شمال به موازات رودخانه سیمینه‌رود جریان دارد، و در طول مسیر خود از شهرستان شاهین‌دژ و میاندوآب می‌گذرد و در جنوب دریاچه ضمن تشکیل یک دلتای وسیع به عرض
حدود 10 کیلومتر که در مراتع پرآبی باتلاقی است در محل روستای پایینی و قلعه به دریاچه ارومیه می‌ریزد. بر روی این رودخانه سد شهیدکاظمی احداث شده که از نظر ارتفاع از سد ارس مرتفع‌تر و از نظر اهمیت بعد از سد مزبور قرار دارد. این سد حدود 70 کیلومتر با میاندوآب فاصله دارد. سد انحرافی نوروزلو در حدود 10 کیلومتری میاندوآب، آب مورد نیاز کشاورزی دشت میاندوآب و قسمتی از دشتهای بناب و ملکان را تأمین می‌نماید. ضمناً در سالهای اخیر قسمتی از آب مشروب شهر تبریز و آذرشهر و چند شهر دیگر آذربایجان‌شرقی از آب این سد تأمین می‌شود. سطح حوزه آبریز رودخانه زرینه‌رود 7160 کیلومتر مربع بوده و در سال آبی 1378 ـ 1379 حداکثر دبی لحظه‌أی 5/99 مترمکعب در ثانیه و مجموع دبی سالانه 859/447 میلیون مترمکعب برآورد گردیده است.
ـ سیمینه‌رود ( تاتائو ) :
سرشاخه‌های اصلی این رودخانه از دامنه‌های شمالی کوههای زمزیران و خسرو و ابراهیم جلال و مام سور سرچشمه می‌گیرند. ودر امتداد کلی جنوب به شمال جریان یافته پس از مشروب نمودن اراضی زیر کشت کناره‌های خود به یکدیگر می‌پیوندد و به رودخانه سیمینه‌رود را تشکیل می‌دهند. سیمینه‌رود پس از مشروب کردن دشتهای مسیر خود در امتداد جنوب به شمال، در جنوب‌غربی شهر میاندوآب به سمت شمال‌غربی تغییر مسیر داده و پس از عبور از میان دشت میاندوآب‌غربی، به باتلاق‌های حاشیه جنوبی دریاچه ارومیه وارد می‌شود. از سرشاخه‌های پرآب سیمینه‌رود می‌توان به شاخه‌های زنبیل و حمزه‌آباد اشاره کرد. سطح حوزه آبریز آن 31/24 کیلومترمربع و در سال آبی 1378 و 1379 حداکثر دبی لحظه‌ای 9/135 مترمکعب در ثانیه و مجموع دبی سالانه 136/96 میلیون مترمکعب برآورد شده است.
ـ رودخانه لیلان‌چای:
رودخانه لیلان چای ازشاخه‌های فرعی زرینه‌رود است که از ارتفاعات جنوبی سهند سرچشمه گرفته و در مسیر خود 40 کیلومتر از جنوب به سوی حنوب‌غربی تغییر مسیر می‌دهد. دبی سالیانه رودخانه در حدود 454 میلیون مترمکعب (میانگین چهارساله ( 49ـ45 )) می‌باشد. جریان آب این رودخانه در زمستان اکثراً یخ می‌زند و قابل اندازه‌گیری نمی‌باشد و حوزه این رودخانه تماماً دارای ارتفاع کمتر از سایر شاخه‌های فرعی زرینه‌رود است و در محل پایین کارخانه قند میاندوآب به رودخانه زرینه‌رود منتهی میگردد.
آبهای زیرزمینی شهرستان میاندوآب :
آبهای زیرزمینی شهرستان میاندوآب را در سه بخش چشمه‌ها، قنوات و چاهها مورد بررسی قرار می‌‌دهیم.
ـ چشمه‌ها و قنوات شهرستان میاندوآب :
چشمه‌های این شهرستان اغلب در مناطق کوهستانی ظاهر گردیده‌اند و بهره‌برداری از آب زیرزمینی از طریق چشمه و قنات مرسوم نمی‌باشد.
ـ چاههای شهرستان میاندوآب :
در شهرستان میاندوآب تعداد 2538 حلقه چاه وجود دارد که مجموع تخلیه سالانه این تعداد چاه در سال آبی 1380 ـ 1379 به میزان 625/124 میلیون مترمکعب بوده است. از مجموع چاههای مذکور تعداد 133 حلقه چاه عمیق با تخلیه سالانه 268/21 میلیون مترمکعب و تعداد 2405 حلقه چاه نیمه عمیق با تخلیه سالانه 268/21 میلیون مترمکعب و تعداد 2405 حلقه چاه نیمه عمیق با تخلیه سالانه 357/103 میلیون مترمکعب مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرد.
بطورکلی عمق متوسط سطح ایستایی آبهای زیرزمینی سطحی در بیشتر نقاط کمتر از 2 متر و سفره‌های آب زیرزمینی عمیق میاندوآب با عمق متوسط 90 متر و حداکثر عمق سفره 120 متر می‌باشد سطح این سفره 1100 کیلومترمربع و حجم مفید آن 2 میلیارد مترمکعب می‌باشد. شیب و جهت جریان آب سفره مذکور از جنوب به شمال و به سمت دریاچه ارومیه است و هدایت الکتریکی آب سفره زیرزمینی عمیقی دشت میاندوآب 5000 ـ 500 میکروموس بر سانتیمتر می‌باشد.
ـ آبهای راکد شهرستان میاندوآب :
آبهای راکد شهرستان میاندوآب در سه بخش سدها، تالابها و دریاچه‌ها بررسی می‌نماییم.
ـ تالابهای شهرستان میاندوآب :
ـ تالاب چنگیزگلی :
تالاب چنگیزگلی در حد فاصل سه روستای سبز، قره‌گول و خطایی در جنوب میاندوآب قرار دارد. موقعیت جغرافیایی آن در َ4 ، ْ46 طول‌شرقی وَ52 ، ْ36 عرض شمالی است این تالاب در زمره تالابهای بوجود آمده در اراضی طغیانی شاخه‌های سیمینه‌رود بوده و همچنین از تجمع هرزآبهای تپه ماهوری جنوب و غرب روستای خطایی تشکیل می‌شود که چند چشمه کوچک نیز در کنار این تالاب دیده می‌شود. تالاب چنگیزگلی در حدود 12 کیلومتری جنوب و غرب شاخه اصلی سیمینه‌رود قرار دارد. ارتفاع آن از سطح دریا 1290 متر است. و در جنوب و جنوب غرب توسط خط میزان منحنی 1300 متر محاط شده است. بیشترین طول و بیشترین عرض آن حدود 5/3 کیلومتر است. سطح آن متغیر است و برحسب پرآبی یا کم آبی دارای نوسان است و این نوسانات در بخش تمامی آن محسوس می‌باشد و چون بخش جنوبی آن بوسیله تپه‌هایی محاط شده است کم و بیش مرز پایداری در این قسمت است. شبکه‌های کانال آبرسانی و زهکشی حوزه سیمینه‌رود دراین ناحیه گسترش یافته است و یکی از شاخه‌های زهکشی مستقیماً از حاشیه تالاب حفر شده و موجبات زهکشی آب تالاب را فراهم آورده است تالاب چنگیزگلی تالاب فصلی است راههای دسترسی به این تالاب از جاده احداث شده در حاشیه زهکشی و راههای فرعی روستاهای قره‌گل، خطایی و سبزی است.
تالاب چنگیز گلی در فصل پرباران
ـ سدهای شهرستان میاندوآب :
در محدوده این شهرستان یک سد انحرافی بنام نوروزلو (سدانحرافی نوروزلو) احداث شده است. این سد در 15 کیلومتری جنوب‌شرقی میاندوآب در جوار قریه نوروزلو واقع گردیده است. این سد دارای 510 متر طول تاج و 16 متر عرض تاج بوده و ارتفاع آن 6 متر می‌باشد. سطح دریاچه پشت آن به 1000 هکتار می‌رسد.
آب این سد توسط کانال‌های شرق و غرب احداثی دشت میاندوآب را آبیاری می‌کند و حدود سه سال است که قسمتی از آب شرب تبریز و بناب و آذرشهر و چند شهر آذربایجان‌شرقی از این سد تأمین میگردد.
نمایی از سد نوروزلو و چشم‌انداز زیبای آن
ـ دریاچه ها :
این شهرستان در حریم ارومیه واقع شده است که در این زمینه در بخش ارومیه مطالبی ارائه گردیده است.
زمین‌شناسی شهرستان میاندوآب :
طبق نقشه زمین‌شناسی ایران تشکیلات زمین‌شناسی این منطقه بشرح زیر است:
تشکیلات دوران چهارم عمدتاً بصورت رسوبات جدید تراسهای قدیمی و چین خورده در دشتهای اطراف مسیر رودخانه زرینه‌رود و سیمینه‌رود است که از شمال به جنوب گسترده می‌باشد.
ـ لرزه خیزی :
براساس آخرین نظریات علمی در تقسیم‌بندی استان آذربایجان‌غربی برحسب پیش‌بینی احتمال وقوع زلزله محدوده شهرستان میاندوآب از نواحی بدون تخریب می‌باشد.
وضعیت قرارگیری شهرستان میاندوآب در نقشة پهنه‌بندی زلزله
خاک‌شناسی شهرستان میاندوآب :
خاکهای مطالعه شده در این شهرستان عمدتاً جزء خاکهای کلاسهای III و II است که در بخش‌های مرتفع‌تر عمق خاک کم و در بخش‌های مسطح خاک‌ها نیمه عمیق تا عمیق هستند. به دلیل وجود عوامل بازدارنده گوناگون سطح شهرستان برای کاربری‌های زراعت آبی 75 درصد از وسعت شهرستان محدودیت شدید، 15 درصد محدودیت کم و 10 درصد محدودیت خیلی کم دارند. برای کاربری دیم 69 درصد از مساحت شهرستان محدودیت شدید، 2 درصد محدودیت زیاد و 29 درصد محدودیت متوسط دارد و برای کاربری مراتع و چراگاه 88 درصد از مساحت شهرستان محدودیت شدید، 6 درصد محدودیت زیاد و 6 درصد محدودیت متوسط دارد.
پوشش گیاهی شهرستان میاندوآب :
ـ جنگل‌ها :
پوشش گیاهی غالب این شهرستان عمدتاً مرتعی بوده و جنگل در این شهرستان مشاهده نمی‌گردد. ولی آثار جنگل بصورت تک درختی در دره بالامو و آیدیشه هنوز هم در منطقه وجود دارد. از آن جمله گونه‌های زالزالک، بادام کوهی و ارجنگ در مناطق مذکور قابل ذکر است. بعلاوه گزستان‌های سواحل زرینه‌رود و پشت سد انحرافی نوروزلو و سواحل دریاچه ارومیه حدفاصل مصب سیمینه‌رود و زرینه‌رود که بصورت کمربندی حایل میان زمینهای زراعی و زمینهای پست و شوره‌زار سواحل دریاچه ارومیه است دیده می‌شود.
ـ مراتع :
پوشش گیاهی غالب در شهرستان میاندوآب پوشش مرتعی است و از وسعت 223300 هکتاری شهرستان 13/25 درصد به مراتع اختصاص یافته است. مراتع این شهرستان همانند سایر مراتع استان از نظر ظاهری به مراتع خوب و متوسط و فقیر تقسیم می‌شوند که در فصل چرا در ییلاق و قشلاق مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرد.
پوشش گیاهی غالب در شهرستان میاندوآب پوشش مرتعی است
بررسی وضعیت طبیعی شهرستان میاندوآب از لحاظ زیست محیطی و بررسی عوامل آسیب و تخریب:
کوهها و دشتها :
انسان برای ادامه حیات و زیست نیازهای خود را از محیط اطراف اخذ می‌نماید که در اینصورت ناخواسته بر محیط زیست اطراف خود اثر می‌گذارد که تأثیرات منفی دخالتهای انسانی بصور مختلف در سطح شهرستان از جمله در کوهها و دشتها بروز نموده‌اند. زیستگاههای موجود در این مناطق در اثر این دخالتهای بی‌رویه به جزایر کوچک تقسیم شده و نابودی حیات‌وحش را بدنبال داشته است از طرفی ایجاد زهکشی‌های متعدد در دشت میاندوآب موجب از بین رفتن زیستگاههای آبی گردیده است.
