اوشاق فولکلورو
یازار : " تؤرک دیلینی اؤیره نین، چونکو اونلارین حاکمیتی چوخ اوزون سؤره جکدیر." پیامبر اکرم
+0 چره جلی
لایلالار
«سوفره‌نین یاراشیغی قوناق، ائوین یارشیغی اوشاق» دئیه‌ن آنالاریمیزین چوخلو حیصه‌سی سودامر اوشاغین امیزدیر‌ندن سونرا قیچلارینین اوسته، بئشیکده و یا قوجاغیندا ساخلاییب یاتیرماغا چالیشان زامان اؤزل آهنگ ایله بیر سیرا سؤزلر زمزمه ائدیرلر، آنادان باشقا عائله‌نین دیگر عضولری او جومله‌دن بؤیوک ننه، خالا، بی بی و باجی کیمی ائوآداملاری آشاغیدا اؤرنک اوچون وئریلن سؤزلردن اوخویارلار.
لایلای بئشیگیم لایلای
ائویم ائشیگیم لایلای
سن گئت شیرین یوخویا
چکیم کشیگین لایلای
***
لایلای دئدیم یاتاسان
قیزیل گوله باتاسان
قیزیل گولون ایچینده
شیرین یوخو تاپاسان
***
لایلای دئدیم گونده من
کؤلگه‌ده سن گونده سن
ایلده قوربان بیر اولار
سنه قوربان گونده من
نازلامالار
«اوشاغی یئمک یوخ، سئوینج بؤیود‌ر» آتا- بابالاریمیزین درین دوشونجه‌لریندن توره‌نن بو سؤزه آرخا دوران اوشاق نازلامالاری آذربایجان فولکلوروندا باشقا بیر بؤلومدور، کی کؤرپه‌لری شنلندیرمک و آتا ـ آنا محبتینین بال بولاغیندان اونلارا دادیزدیرماق هدفی ایله آچیق و گولر اوزله ایفاده اولونار. بئله بیر نازلامالاری دینله‌ین اوشاق گولش قاباق و مهربان بیر اینسان کیمی دیرچه‌لیب بویا ـ باشا چاتار.
بالاما قوربان اینکلر
بالام هاچان ایمکلر
بالاما قوربان ایلانلار
بالام نه واخت دیلآنلار
***
سود دیبی، قایماق دیبی
قوربانین اولسون بی بی
سود یالا، قایماق یالا
قوربانین اولسون خالا
***
آتین توتون بو بالانی
شکره قاتین بو بالانی
تولوق سنی آسایدیم
یاغین تاسا باسایدیم
بالام بؤیوک اولاندا
قوپلو قازان آسایدیم
چالخالان، چالخالان یاغ اولسون
بالام یئییب ساغ اولسون.
آغی
اؤز کؤرپه‌لرین «لایلالار» و «نازلامالار» لا بویا- باشا چاتدیران آنالار، بیر واخت‌دا ایتیردیگی اورک بندلری و اؤلوله رینه آغیتلار دئیه یاس توتارلار.
آغاجدا خزل آغلار
دیبینده گؤزل آغلار
بالاسی اؤلن آنا
سرگردان گز‌ر آغلار
تاپماجالار
تاپماجالار بیزیم اوشاق آغیز ادبیاتیمیزین زنگین بیر قولودور، سنه‌لری آشیب گلن تاپماجالار دیلدن ـ دیله گزیب هئچ واخت یئنی لییین الدن وئرمه‌میشلر. تاپماجالارین ظاهیرده ساده اولدوقلارینا باخمایاراق درین مضمون داشیییرلار. اوشاقلار اونلارین یانیتین تاپماق اوچون درین فیکره دالماق مجبوریتینده قالیب و بو یول ایله بیلیک‌له دوشونجه‌لرین یئتگینلشدیرمه‌یه چالیشارلار.
دئمک تاپماجالار؛ اؤیرنمک، هوش، باجاریق و ... ساحه‌لرده هامی اینسانلارا اؤزللیکله اوشاقلاریمیزا اؤنملی بیر کمک ائدن اولابیلر.
- اویان مرمر/ بویان مرمر/ ایچینده بولبول اوینار. (دیشلر- دیل)
- دیلی یوخ، آدام ایله دانیشار (کتاب)
- آدام اوتار، جانی یوخ. (قبر)
- آغ اوتاق قاپیسی یوخ. (یومورتا)
- آلتیندان ایچر، اوستوندن دوغار. (اکین)
یاهالماجالار
یاهالماجالار اوشاقلارین هوشون سیناماق و اونلارین بئینین آرتیق چالیشدیرماق اوچون ووجودا گلیب و عمومیتله شعر دیلی ایله ایفاده اولونماسینا گؤره، آهنگیله دئییلدیکه اوشاق چالیشار جاوابی تاپمادان اؤنجه اونو اؤیر‌نیسن. یاهالماجالاری اؤیره‌نن اوشاق اؤز تای توشلارین باشینا توپلاییب بو نوعیله فیکیرلرین چاخناشدیریب هوشلارین سینار.
او نه دیر ایکی دیر هر جاندا
لاکن اوچ اولار هر حئیواندا
مصره گئتدیم گؤرمه‌دیم بر دانه‌سی
شامیده گؤردوم دوروب اوچ دانه‌سی
سنده‌وار، منده وار، آدام دا یوخ
جومله ده وار، دئسم عالمده یوخ
بیر ایکی اوچدن زیاده اولمامیش
دؤردونو عالمده هئچ کس گؤرمه‌میش (نوقطه)
دویمه‌لی سؤزلر
دویمه‌لی سؤزلرده بیر یا ایکی حرفین تکرار گلمه‌سی (تنافر حروف)، اونو تلفظ ائده‌نی کاریخدیریب یالنیشا سالماق و بو ایشله ائشیدنلرین گولمک لرینه سبب اولماق ایلک آماج دیر.
آمما بو نوع سؤزلرین تکرار دئییلمه‌سی اوشاغین آغیزدا دیلین راحات دولانماسینا بوللوجا کمک ائدیب دئییمی بیر- بیرینه اوخشایان سؤزجوکلرین تلفظ ائتمه‌سین راوانلاشدیرار.
دویمه‌لی سؤزلرده بیر حرفین آردیجیل یئر توتماسی ایلک دؤنه دئییلنده؛ دیل آغیزدا راحاتجاسینا دولانماییب و یالنیش سؤز آغیزدان چیخماسینا سبب اولار. آنجاق اوشاقلار چالیشارلار دویمه‌لی سؤزلری دئین زامان آرتیق هوشلارین ایشله سالیب و سؤزجوکلری دوز تلفظ ائتسین‌لر.
گئتدیم گؤردوم ایکی؛ کار، کور، کیرپی یاتیپ. هئچ بیلمه دیم؛ ارکک کار، کور، کیرپی دیشی کار، کور کیرپینین کورکونو یامیر، یا دیشی کار، کور کیرپی ارکک کار، کور کیرپینین کور کونو.
قلمه؛ قلمه‌لنمه! قلمه‌لنسنده قلمه‌لنه‌جه‌یم، قلمه‌لنمه‌سنده قلمه‌لنه‌جه‌یم.
اویونلار
هر بیر میللتین ایچینده اوشاقلاری اوچون اویونلاری اولدوقدا تورک خالقینین ایسه اؤز اوشاقلارینا بوللو اویونلاری وار بو اویونلار یالنیز باش قاتیب واخت سووماقدان اؤتری یارانماییب. آذربایجان هاوا دورومون نظرده آلاراق خالقینین اینانج و یارادیجیلیقلا ریندان گوج آلان جسمی و روحی ساغلاملیقلارا سبب اولان بو اویونلارین هر بیریسی بیر آماجی ایزله‌یه‌رک اوشاقلارین توپلومسال یاشاماق، هر ساحه‌ده بئینی ایشه سالماق، خالقی و وطنی سئویب اونا یییه دورماق و ... حیسلری گوجلندیرمک اوچون یارانیب.
آذربایجان اوشاق اویونلاریندا ایشه آپاریلان نسنه چوخ ساده و ابتدایی اولوب و اویون قورتولدوقدا هئچ کیمسه‌ده اویون وسیله‌سینه یییه‌لیک حسی یارانماز. اؤرنک اوچون: «بئش داش، قوندوم- کؤچدوم، آیاق جیزیق، اته‌یه داش قویدو، ایپ کئچدی، اینه ـ اینه، گیزلن- قاچ، گؤزده قولاق، کباب ـ کباب، ناققیشلی و ...» اویونلاریندا هئچ بیر اؤنملی وسیله آرادا اولمادان ساعاتلار اوشاقلاردا شنلیک تؤره‌دیب، روحلارین تمیزله‌یه‌رک فیکیرله رین آیدینلاندیرار.
بو گون بو اویونلارین چوخو، یاشلیلاریمیزین یادداشیندا یاشایاراق نه یازیقلارکی اوشاقلاریمیزا منتقل اولماییب و اونودولوب آرادان گئتمک ده دیر. نه یاخشی اولاردی گونوموزون مدرن اویونلاری یئرینه اؤز اسکی و آتا ـ بابالاریمیزدان قالان اویونلاری اوشاقلاریمیزا اؤیره‌دیب عصبی خسته‌لیک گتیر‌ن کامپیوتر اویونلاری و یوخاری قیمته آلینان اویونچاقلاردان جان قورتاریب ساغلاملیق وئر‌ن اویونلاریمیزا یییه دوراق.
ناغیل، داستان، حیکایه
آذربایجان فولکلورونون دقت مرکزینده دوران قوللاردان بیری ده ناغیل، داستان و حکایه‌لردیر کی اونلاردا یئر سالان فیکیر اوشاقلار و یئتیشمکده اولان گنج نسیلین دوزگون تربیه‌سی اوچون ایلک آماج دیر. اوشاقلارین معنوی صافلیغینا یئرلی یاناشماق، آتا ـ بابالاریمیزی دریندن دوشوندورموش و ایلک نوبه اونلاری دوغما وطنه، برکتلی تورپاغا، باغلاماغا چالیشمیش و نهایت بؤیوکلره حؤرمت ائتمک، هامیا محبتلی اولماق، یوخسولدان ال توتماق، اوره‌یی گئنیشلی‌یی، الی آچیق لیق، باشقاسینین دردینه اورتاق اولماق کیمی اخلاقی داورانیشا آشیلامیشلار.
فولکلوروموزون بو نوع قوللاریندا بیر چوخ عبرت آمیز احوالاتلارا تصادف ائدیریک کی، اوشاقلار، یئنی یئتمه و گنج‌لره دوز یول گوستریر، اونلاری چتین آنلاردا دؤزوملو اولوب و عاغیلی یولو سئچمه‌یه یؤنه‌لدیر، جهالت و گئریلیکدن اوزاقلاشدیرماغا مثبت شرایط یارالدیر.
وطن پرورلیک حیسلری یارالدان اوشاق فولکلوروموزون ناغیلار قولوندا؛ یوردوموزون صلابتلی داغلارین، چؤللر قولاغینا ماهنیلار اوخویان چایلارین، شهر و کندلریمیزین دوزنلرینین تصویرینی ائله باجاریقلا گوستریبلرکی اوشاقلار دینله‌دیکجه شوغا گلیب اونلاری سئویر، طبیعتین قوینوندا گزمک، گؤزللیکلری اؤز گؤزلری ایله گؤرمک ایسته‌ییرلر. آغیز ادبیاتیمیزین بو فورماسیندا اؤلکه‌میزین مئشه‌لرینده، چؤللرینده، دوز‌نلرینده دولاشان وحشی حیوانلارین، قوشلارین سسی ائشیدیلیر و گول- چیچکلرینین عطری دویولور.
بیزیم عائیله دوروموموزدا اوشاقلارین تعلیم و تربیه‌لری آتالاردان آرتیق آنالارین بوینونا دوشوب، آنا هر اینسان اوچون ایلک اوستاد سانیلاراق، اوشاغین دیرچه‌لیب بویا- باشا چاتماغی اوچون اؤز ووجودون شام کیم یاندیریب تجروبه‌لرین مینّت سیز بالاسینا بوراخیر. عمومیتله قیسا اولان ناغیل، حکایه و داستانلار اوشاقلار یاتاغا گئدن واختلار آنالار دیلی ایله دئییلر باشقالاری ایسه؛ قیش گئجه‌لری بوتون عائیله عضولری بیر یئره ییغیلان زامان بؤیوک ننه‌لر، آتالار یا بابالارین حرارتلی دیلی ایله نقل ائدیلیر. گاهدان ناغیل لارین لازیم گلن یئرلرینده، نئی یا سازدان دا فایدالانیلیر. ناغیلین اؤزوندن قاباق بیر اؤن سؤز یا مقدمه دئییلرکی آذربایجاندا (ناغیل لار یاراشیغی یا دؤشمه) آدلانار.
اؤرنک اوچون: «سیزه هاردان دئییم آز دانیشانلاردان، قاری دینمز یئره یاخانلاردان، سو کیمی لام آخانلاردان، د‌یمه دوشرلردن، کوسن‌لردن، اوغرولاردان، یالانچیلاردان، وفاسیزلاردان، بهتانچیلاردان، اوغورسوزلاردان، ایلقاریندان دؤننلردن، بوزو مینیب چای گئچنلردن، خوروز بئلینده بوستان اکندن، لعنت قویروقلو یالانا، رحمت قویروقسوز دوزه، آلقیش یازانا، قارقیش پوزانا، سؤز قالسین انسان گئتسین، دوست وار اولسون، دوشمن خار اولسون، ایندی یئتک مطلبه»
بو مقاله‌نین حووصله‌سی چکمه‌دن قیسا و اوزون ناغیلار اؤرنه‌ییندن واز کئچدیک. اوشاقلار اوچون سؤزلریمیزین چوخلو دئییلمز قالدی. آرتیرمالییام اوشاق ماهنی‌لاری و اونلاردا اولان گؤزل آهنگلر اوشاق فولکلوروموزون ان اؤنملی بیر حیصه‌سین تشکیل ائدیر بو قونودا آراشدیرمالار، بیلگینلریمیزین اطرافلی چالیشمالارین طلب ائدیر.
سون سؤز
آیدیندیر اینسانلارین بیرـ بیرینه اولان موناسیبیتی آنادان گلمه دئییل. یاشادیغی کوتله آراسیندا اونلاری بوروین اجتماعی ـ اقتصادی شرایطدن آسیلی دیر. بیلگینلره گؤره: شرایط ده ییشدیکجه، اقتصادی موناسیبتلر ده‌ییشدیکجه آداملارین باخیش‌لاری، اونلارین معنویاتی‌دا ده‌ییشیر.
آذربایجاندا یاشایان خالقلار باشقا یئرلرده حیات سور‌ن میللترایله کوکلو فرق‌لر وار. همین کوتله‌وی قورولوشلاردا یاشایان آداملارین باخیش و حیسلری آیری خالقلاردان سئچیلر. اخلاق، داورانیش و دونیا گؤروشلری باخیمیندان یقین کی بیر اولابیلمزلر. اؤز ائل ـ اوباسینا باغلی اولان و دوغما یوردوندا چالیشیب اؤز آنا دیلینده دانیشان آداملار هئچ واخت وطن، دیل و وارلیقلارینا لاقئید قالا بیلمیرلر. اونو اور‌کدن سئویب و دردلرینه اورتاق اولورلار. لازیم گلدیکده وارلیقلاری یولوندا بئله جانلاریندان دا اسیرگه‌میرلر. آنجاق اجتماعی محیط و سیاسی قورولوش ده‌ییشدیکجه آداملارین داورانیشیدا ده‌ییشیر.
یوخاریدا گئدن فیکره اینام وارسا؛ بوگون اؤز اجتماعی و سیاسی دوروموموزو دریندن دوشونوب و اوشاقلاریمیزی اؤز کؤکلو مدنیت و وارلیقلارینا وارمالیییق. اونلاری دوغال حاقلاریندان محروم ائدیب بیر قوندارما و یابانجی حالا سالانلارین قارشیندا منطقی شکیلده دایانمالی و بالالاریمیزین اؤز کؤکلری و اونو تمثیل ائدن مدنیت قوروشونا دایر محبت حیسی، ظولمت و اسارت دونیاسینا، انسانین انسان طرفیندن استثمار ائدیلمه‌سینه نفرت حیسی و خالقی دوشونوب، فردی باجاریقدان گوج آلیب یارادیجیلیق و جوشغونلوق حسی یاراتماق دانیلماز گؤره‌ولردن سانیلا بیلر.
بو یازیدا گئدن فولکلور اؤیرنکلری؛ دکتر سلام جاوید توپلایان (آذربایجان فولکلوروندان نمونه‌لر) کیتابیندان آلینیب.
