به گزارش "اورمولو آی آر" به نقل از مهر، خبر ثبت جهانی این اثر بارها از سوی مسئولان استانی اعلام شده اما هنوز زمینه و مقدمات این اقدام به صورت کامل فراهم نیست و به گفته مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان غربی عملی شدن آن به زمان زیادی نیاز دارد.

 قدمت ساخت این قلعه بر اساس کتیبه ای که از «روسای دوم»، یکی از پادشاهان اورارتویی کشف شده است بین سال های ۶۴۵ و ۶۸۵ قبل از میلاد است که سالانه گردشگران زیادی را به خود جذب می کند.

اورارتو نام تمدنی است که در غرب آذربایجان امروز، شرق آناتولی و شمال کردستان کنونی و اطراف دریاچه وان و ارتفاعات ارمنستان وجود داشت و ساکنان آن جزو بخشی از نیاکان گرجی‌ها و ارمنی‌ها کنونی بوده‌اند و از حدود ۱۵۰۰ سال پیش از میلاد مسیح، تا ششصد پیش از میلاد بر منطقه حکمرانی داشتند.

قلعه بسطام در حدود ۲۸۰۰ سال قبل توسط اقوام اوراتوری ساخته شده است و زمانی یکی از استحکامات مهم و نفوذناپذیر اوراتورها بوده است، این قلعه توسط ویلسرام گلایس آلمانی در حدود ۵۰ سال قبل کشف و به جهانیان معروفی شده است.

تاکنون بیش از ۱۳ فقره کاوش توسط باستان شناسان کشور ژاپن و آلمان به سرپرستی گروهی از باستان شناسان ایرانی در آن انجام شده و قسمت هایی از این قلعه نیز مرمت شده است.

شهر قدیمی بسطام در سه قسمت ساخته شده که قسمت بالایی ارک شاهی، قسمت میانی معبد و قسمت پایینی قلعه محل اسب سواران و یا سپاهیان بوده است و در خارج از شهر نیز مردم عادی ساکن بوده اند.

 این قلعه در بالای کوهی در کنار روستای بسطام قرار گرفته و دارای دیوارهای مستحکم سنگی است که به دره پایین آن اشراف کامل دارد، دیوارهای موجود در قلعه، از سنگ های بزرگ ساخته شده و دارای پیش آمدگی و فرورفتگی هایی به شیوه معماری دوره اورارتویی است.

قلعه بسطام با سلطه قوم ماد بر این منطقه به‌ صورت متروک مانده‌ و فقط در دوران قرون وسطی همزمان با دوره مغول توسط گروهی از مسیحیان مورد سکونت قرار گرفته که از آنها نقش صلیب هایی روی صخره‌ها باقی مانده ‌است.

سه اشکوب تحتانی مشتمل بر دروازه، مهمانسرا، اصطبل و قرارگاه سربازان، اشکوب میانی که معبدی است با اطاقهای متعدد و اشکوب فوقانی که اوج هنر معماری اورارتویی است و دارای سکونتگاه، مقر فرماندهی و راه‌های خروجی به بیرون از قلعه نیز قسمتهای اصلی این دژ باستانی است.

کاوش های باستانی نشان می ‌دهد که این قلعه طی ۵۰ سال و در سه مرحله ساخته شده و دارای معبد، بازار، مقر حکومتی، برج، بارو، دروازه و راه‌های مخفی خروج مخصوص بوده است.

هیئت باستانشناسی آلمانی طی کاوش های باستانی از ۱۹۶۹ - ۱۹۷۸ در ناحیه بسطام و اطرافش چهار دژ اورارتویی، یکی در بسطام و سه تای دیگر در قلعه اوغلو، اوزوب تپه و آشاقی قوریل (هریک در چند کیلومتری بسطام) و یک کتیبه آسیب دیده اورارتویی و مقادیر قابل توجهی ظروف سفالی و فلزی کشف کردند.

دژ اورارتویی موجود در آشاغی قوریل پاسگاه راهداری قلعه مانندی است که در ۱۰ کیلومتری بسطام به سمت بالای رودخانه آغ چای، نزدیک روستای آشاغی قوریل که نامش به قلعه نیز گذاشته شده، قرار دارد، راه رسیدن به قلعه از کنار رودخانه است.

در شرق قلعه بقایای آبادی قدیمی گسترده که در دوره اورارتویی و نیز در قرون وسطی مسکونی بوده و توسط مجرای آب قدیمی مشروب می گشته است این نهر که از رودخانه منشعب می شد، دیگر قابل استفاده نیست.

قلعه را در لبه پرتگاه شمالی غربی بنا کرده اند، که گمان می رود این قلعه پاسگاه راهداری بوده که از بسطام در امتداد بستر رود آغ چای به بالا می رفته است.

قلعه اوغلو نیز برای اولین بار در سال ۱۹۶۸ میلادی توسط گروه باستانشناسی آلمانی دیده شد، این قلعه بر فراز صخره مسطحی از سنگ آهکی که در کناره جلگه ای جدا از رشته ارتفاعات نزدیک قرار دارد بنا شده، هر چند بنایی که قلعه اورارتوئی بر آن ساخته شده از سمت مشرق، شمال و غرب، در اثر وضع طبیعی زمین بر پرتگاه قائم منتهی می شود، اما شیب جنوبی آن کم است.

قلعه اوزوب تپه در ۳۰ کیلومتری بسطام در روستای زنگلان، در کناره شرقی قره ضیاءالدین و در بستر آغ چای واقع شده، این قلعه بر سر راهی است که امتداد آن در آغ چای به سمت پایین آن در امتداد بالایی زیلبیر چای کشیده شده و قلعه بسطام را با قلعه مستحکم اورارتویی و آبادی وسیعی در شمال غربی مرند، متصل می کرده، شکل قلعه رویی اوزوب تپه که صخره است، به طول ۷۲.۵۰ وبه عرض ۳۱.۵۰ متر بنا شده است و محور طولی بنا از شمال به جنوب است.

ثبت جهانی قلعه تاریخی بسطام نیازمند فراهم بودن زیرساخت های لازم است

مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان غربی در خصوص آخرین وضعیت این قلعه تاریخی و روند ثبت جهانی آن به خبرنگار مهر گفت: تعداد پرونده هایی که سالانه می توان از کشور برای ثبت جهانی معرفی کرد یک الی دو اثر است حتی با فرض آماده بودن امکان ثبت قلعه بسطام هنوز نیاز به زمان زیادی است.

جلیل جباری در گفتگو با خبرنگار مهر با بیان اینکه باید مطالعات علمی و پژوهشی این محوطه تاریخی تکمیل شود اظهارداشت: در کنار اینکه باید زیرساخت های لازم نیز فراهم شود نحوه حفاظت و نگهداری از این اثر نیز شکل گیرد تا زمانی که کارشناسان برای بررسی در این منطقه حضور یافتند مشکلی وجود نداشته باشد.

وی ادامه داد: محوطه باستانی بسطام شامل ۳۲۵ هکتار است و بررسی های این منطقه هم نیازمند زمان و هم اعتبار زیادی است ولی در فاز اول برای گمانه زنی های باستانی ۱۰ میلیارد ریال اعتبار اختصاص یافته که صرف بررسی شش هکتار از این محوطه شده است.

جباری با اعلام اینکه نزدیک شش الی هفت سال عملا بودجه و اعتباری به این محوطه اختصاص داده نشده و کار تعطیل بود عنوان کرد: نگهداری، حفاظت وبررسی های آثار تاریخی نیازمند اعتبار و زمان مناسب است و باید استمرار داشته باشد.

مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان غربی در پاسخ به این سوال خبرنگار مهر که وضعیت فعلی قلعه تاریخی بسطام در چه شرایطی قرار دارد گفت: عملیات حفاظتی در این محوطه تاریخی در حال اجراست اما عملیات حفاظتی تنها مانع کم شدن سرعت فرسایش این اثر می شود.

وی تاکید کرد: در کنار کم و کند کردن سرعت فرسایش باید عملیات مرمت نیز به صورت مستمر ادامه یابد که تحقق این اقدام نیاز به صرف اعتبارات لازم و مناسب دارد و این اعتبارات مرمتی نباید متخصص به یک بازه زمانی مشخص باشد چرا که نگهداری، حفاظت و مرمت آثار تاریخی باید استمرار و تداوم داشته باشد.

جباری در ادامه بر لزوم ایجاد مرکز اورارتو شناسی دژ بسطام تاکید کرد و گفت: بدین منظور تامین اعتبار برای تکمیل مطالعات علمی و کاوش های باستان شناسی در این محوطه ضروری است.

مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان غربی همچنین گفت: کمپینگ گردشگری روستای بسطام نیز آماده بهره برداری و واگذاری به سرمایه گذار بخش خصوصی است.

آذربایجان غربی با هزاران اثر تاریخی، طبیعی و دو اثر ثبت شده جهانی یکی از استانهای پرتمدن کشور به شمار می رود.

گزارش: سکینه اسمی