ایلین سون آیی و بایرام دبلری

  ایلین سون آیی و بایرام دبلری
ایلین اون ایکینجی آیی موغانین چوخلو یئرلرینده، ایندی ده بایرام آیی bayram ayı آدلانیر. بو آیدا دؤرد چرشنبه حیاتین دؤرد اؤنملی عنصرلری(سو،اود،یئل،تورپاق) ایله باغلانیب و اونلارا گؤره چئشیتلی دبلر، آیین لر و رسم لر دوزن له نیب. مومکون دور کئچمیشده اودا،سوووا،یئله و تورپاغا سایقی، باشقا اینام و تاپینما اوستونده اولوب. زامان سوره سینده بو اینام و تاپینما یئرینی باشقالاری ایله دَییشسه ده، او قوه لره سایقی و اونونلا یاناشی دبلر، عادت-عنعنه لر اؤزونو اولدوغو کیمین یا بیر آز دییشیکلی ساخلامیشدیر. اؤرنک ایچین آزربایجاندا اودا تاپینما(پرستش) زرتشت دینینه گؤره اولوب و اونون لا باغلی تورلو-تورلو دبلر، آیین لر و اینانج لار یارانیبدیر. آما ایندی بیزیم خالقیمیز زرتشتی اولمادیغی حالدا، اودا تاپینماسادا اونونلا باغلی دبلری یئرینه یئتیریر.آما هر نه ایسه بو سایقیلار، بو دبلر، بو اینانجلار تک تاپینمایا باغلی دئییل. اینسان هر نه یه تاپینیرسا دا، بو عنصرلرین(سو، اود، یئل، تورپاق) ائتگیسی اولمادان، جانلی لارین یئر اوزونده دیری قالیب یاشاماسینی نئجه دوشونمک اولار؟! اونا گؤره کئچمیشلریمیز هر بیری اؤز دورومو ایله باغلی، اولان دبلره و آیین لره بیر زاد آرتیریب و اونلاری زنگینلشدیریب، یاشاتمیشلار.بوتونلوکده، ایلین آخیر چرشنبه لرینین هر بیری، اجدادلاریمیزین ائله قوتسال ایناملاری، دویغولاری ایله باغلیدیرکی، بوگون اونلاری اؤز دونه نیمیز و کئچمیشیمیز کیمی بیلمه یه هامیمیز بورجلویوق.-سو چرشنبه سی su çərşənbəsi سوسوز تورپاق بیتیرمز. سو اولمادان یئره دوشن توملار، گؤیه ریب، بیتیب و آرتا بیلمیللر. سو اولماز سا، یئر اوزونده جانلی بیر زاد تاپماق اولماز. بو سو گاه یاغیشا دؤنوب داغلاری، دره لری، مئشه لری سوواریر. گاه سئله دؤنوب جانلی و جانسیزلاری زورلا کامینا چکیب حیاتینی آلیر. گاه دا اینسانین گؤزونده ایللیک-عمورلوک یاشایان سونسوز دنیز کیمین جوشوب-چاغلاییب، گاه اینسانا جان وئریب گاهدا جانینی آلیر. بئله بیر وارلیق اینسان ایچین آغیللی، گوجلو و دوشونجه لی بیر وارلیق دیر. -اود چرشنبه سی od çərşənbəsiیئر اوزونه دیریلیک باغیشلایان قوه لر دن بیریسی گونش دیر. آما او اینسانین ایسته گی ایله یوخ، اؤزو ایسته دیگی کیمین یئره ایستی و ایشیق ساچیر. اود اینسانین اَلینده اولان گونشین بیر پارچاسی دیر. اونونلا قارانلیقلارا و حیاتی دوندوران سویوقلوقلارا چالیر. اود ایسیندیریر، یمکلری بیشیریر و باشقا ایشلر گؤرمک له حیاتا آیری بیر آنلام وئریر. آرادا اینسانین سؤزونه باخمایاراق بؤیوک و گجلو یانقین لار تؤره دیب اؤز سونسوز گوجونو گؤرسه دیر. بئله لیکله اینسان اودا باش اگیر، اونا تاپینیر. و اونون سونسوز عظمتینی گؤرستمک دن اؤتورو، تورلو-تورلو دب لر، آیین لر و رسم لر یارادیب و یادداشلاردا حک ائدیر.-یئل چرشنبه سی yel çərşənbəsiبولودلاری گؤیده اوینادان و اونلاری بویلو ائدیب یاغدیران، دنیزلرده گمیلرین یئلکنینی پیله ییب اونو یوللاندیران، اوجاقلاردا اود یاندیران چاغ هجین-هجین دگیب اونو آلوولاندیران و بایرام قاباغی اؤز ایستی و تراوتلی نفسی ایله بوز-قارین قالارغیلارینی اریدیب دوغال یارانیشا یئنی جان وئرن یئل(هاوا) دیر. آرادا دا، داغلارا-دره لره های-کوی سالیب یئر-گؤیی یئریندن اوینادان، دنیزلرده  دالغالاری تلاطمه گتیریب قاسیرقا قوپاردیب گمیلری کامینا چکن، توز-تورپاغی، چؤر-چؤپو گؤیلره سوووروب دولانیشیغی چتینلشدیرن، آرادا دا هیزلا اَسیب و آجیناجاقلی ایشلر تؤرَتمکله اؤز گوجونو گؤرسه دن  یئل دیر. بوتون بو ایشلری گؤرن یئلین بلکه دویان بیر اوره گی، ائشیدن قولاغی، گؤرن گؤزو وار!! نغمه اوخویوب، دب یارادیب مراسم لر قورماقلا اؤز ایستکلریمیزی اونا آنلاداق.-تورپاق چرشنبه سی torpaq Çərşənbəsiیارانیشدا اولان بوتون یارانان لارین، اینسانین دولانیشیغیندا و یاشاییشیندا قویدوغو ائتگینین آز-چوخلوغو ایله باغلی اؤنمی واردیر. اینسانین گؤزونده، قوتسال یارانانلاردان بیریسی ده تورپاق دیر. تورپاق اینسانا چوخ صمیمی و محبت لی دیر. اونو دونیایه گتیریر، اونا گرکلی اولانلاری اؤزونده بیتیریب-یئتیریب و اونا وئریر. بئله لیکله اینسان بو تورپاغین قوجاغیندا دوغولور، بویا-باشا چاتیر، یاشاییر و سوندا بو تورپاغین قوینوندا ابدیته قوووشور. یئرسیز ده اولسا دئمه لییَم بئله بیر تورپاق وطن دیر. وطن اولدوقدا تورپاغین قوتساللیغی قات-قات آرتیر.یایدا تورپاغین ساچلاری آغاران چاغلار، جانلی لارین چوخو، اؤزللیکله اینسانلار، اونون حیاتینین سون آنلارینین اولماسینی و اونا بار وئره بیلمه یه جگینی دوشونوب، یئرین آغاران ساچلاریندان، یامان گونلری ایچین یئمک-زومار توپلاییللار. کؤزده(پاییزدا) یئر بیر آز اؤزونه گلیب اوندا یاتمیش توم-دنه لری اویاتسادا قیشین سویوغو اونو یاتماقلا اوز-اوزه قویور. یئر اوزونده اولانلار یایدا توپلادیقلاری زوماری یئییللر. زومار قوتارماقدادیر، آما یئر اویانمیر. اینسانلار اَل-آیاغا دوشوللر، اونو اویاتماغا چالیشیللار. آخی تورپاقسیز-آناسیز یاشاماق اولمور. بئله بیر آندا و بئله بیر آرزینی جانلاندیرماق ایچین تورپاق چرشنبه سی یاردیما گلیر.کئچمیشده، دؤرد عنصر دورت چرشنبه ده اؤزل بیچیمده، دب لر، رسم لر و آیین لر ایچینده آتا بابالاریمیزین اَلی ایله قوتلانیب یاشاسا دا، ایندی بو دبلر بوتونلوکله ایلین سون چرشنبه سینه توپلانیب و چوخ گؤزل سئوینج و شنلیک لر ایچینده یئرینه یئتیریلیر. (سون چاغلاردا اونودولماقدادیر)  ایندی بیر چرشنبه میز وار...چرشنبه دب لری (سه شنبه) آرا گون-تک گونو ایلین سون چرشنبه آخشامی کهنه ایل بایرامی ساییلیر.بو آخشام چوخ قوتسال ساییلیر اونا گؤره تورلو-تورلو اینانجلار و دب لر یارانیب. بو گون آخشام چاغیندان باشلییاراق بو ایشلر گؤرولور:-تونقال قالاماق: گون باتان چاغی تونقال یاندیریلیر و گنج-قوجا، اوشاق-بؤیوک، قیز-گلین، یانان تونقالین اوستوندن اویان-بویانا آتیلیب دئییللر:آغیرلیغیم-بیغیرلیغیم بوردا قالاساندیش آغریم، باش آغریم بوردا قالاسانآتیل-باتیل چرشنبه، باختیم آچیل چرشنبهتونقال دان سونرا اوجا بیر یئرده، اؤرنک ایچین دامین اوستونده، یئددی قوما بیر اوووج قدری کول تؤکوللر اونلارا نئفت تؤکوب یئددیسینی ده یاناشی یاندیریللار.-شار آتماق: قول بویدا بیر آغاجین باشینا چیت یوخسا پامبیق دولاییللار، اونو تئل(سیم)، یا قاتما ایله باغلاییللار. سونرا اونو نئفته باتیریب اود ووروللار، یانان شاری جاوان-جووانلار و یئنی یئتمه لر و اوشاقلار وار گوجو ایله گؤیه سیخیللار. شار سویونجا یا شام یئمه گینه قدر شار آتما داوام ائدیردی-نیت ائله مک: تونقالدان سونرا ائوه قاییدیللار. هر کیم اوره گینده بیر نیت توتور و بیر باشماق گؤتوروب گؤیه آتیر، باشماق آرخاسی اوستده یئره دوشسه ایسته گی یئرینه یئته جک. باشماق آغزی اوستده دوشر سه، ایسته گی گئرچک لَشمز.بیرده، ایکی نلبکی قویوللار و نیت ائدیللر. ایکی نلبکینی بیر آدامین اؤنونه توتاللار، اودا بیرین گؤتورر. گؤتورولن نلبکی او اوره گینده توتدوغو اولارسا، نیتی یئرینه یئته جک، یوخسا یوخ.بیرده نیت ائدن دن سونرا بیر یومورتانی گؤتوروب تندیرین گیلفه سینین قاباغیندا کوله باسدیریردیلار. یومورتانی شامنان سونرا یا چرشنبه گونو ساباح واختلی دان کولدن چیخاردیردیلار. یومورتانین اوستونه جیزیق (خط) دوشردیسه نیتی یئرینه یئته جک دئیردیلر، یوخسا یوخ.بیرده نیت ائدن دن سونرا بیر داش آپاریب بللی یئره قویوللار. ساباح تئزدن گئدیب اوداشی گؤتوروب آلتینا باخیللار. جانلی بیر زاد او داشین آلتینا گیرمیش اولسا، ایستک یئرینه یئته جک.بیر آیری نیت بئله دیر. اوچ-دؤرد قیز بیر یئره ییغیلیب هر بیری بیر بوغدا نیشانلاییب اود اوستده اولان ساجین یا لگه نین ایچینه آتیللار. هانکی بیرینین بوغداسی تئز چیرتدا سا او گلن ایل او واختا کیمین اَر ائوینه گئده جک.بعضی آدام مسجیده گئدیب اوردا شمع یاندیریر، شمع سونا کیمین یاندیقدان سونرا اونون اَریمیش پی یی سیندن یارانان گؤرونتو نیت له باغلی اولسا دئییللر نیتی یئرینه یئته جک. -قولاق آسدی: چرشنبه آخشامی هامی ائوه ییغیلدیقدان سونرا کیمسه اوره گینده بیر سؤز توتوب (نیت) سونرا چیخیر چؤله. قولاغلارینی بارماقلاری ایله توتور و گئدیر اؤز یوخسا ایته دیگی قونوم-قونشو قاپی-باجاسینین یانیندا قولاقلارینی آچیر. بیرینجی ائشیتدیگی سؤز نیتین یورومو-یوزومو اولور.-قورشاق آتماق: چرشنبه آخشامی اوشقلار، یئنی یئتمه لر، گنج لر و بیر سؤزله ایسته ین لر، قورشاقلارینی گؤتوروب اوره گینده توتدوغو ائوه قورشاق آتماغا گئدیر. آدام قاپینی آچیب اؤزونو گؤرست مه دن قورشاغی ائوه آتیر. ائو یئه سی قورشاغا بیر آز پای-پوی باغلاییب قاپینی آچیب اونو چؤله قویور و قورشاق یئه سی اؤزونو گؤرست مه دن قورشاغینی گؤتوروب گئدیر. دامین اوستونده باجا اولاردی گؤرردین قورشاق آتماغا گلن، قورشاغی ایپله ائوه ساللادی. بو ایشه گؤره قورشاق آتماغا آرا بیر یئرلر ده شال ساللاما و دسمال آتدی دا دئییللر.آرادا قیز سئون اوغلان، بیر ته هر قیز ائوینه خبر وئریردی قیزدان اؤتورو اورا قورشاق آتماغا گئده جک. بئله لیکله اوغلان تانینمیش شال-دسمالپاپاق یا باشقا بیر پارچا گتیریب قیز ائوینه آتار. قیزی اونونلا ائولندیرمه گه کؤنول وئرسه لر اونون پاپاغینی ساخلاللار یا شالینین دسمالینین دوگونونو آچیب بیر آز پای باغلاییب وئرللر.(بئله ائوله نن لر تانیییرام یاغنان بال کیمین کئچینیللر)قیزی وئرمه گه کؤنول وئرمه سه لر، پاپاغی قایتارار، دسمالین-شالین-قورشاغین دوگونونو آچمادان بیر آز پای باغلاییب گئری وئرللر.اولو شاعیریمیز رحمت لیک شهریار دئییر: بایرامیدی گئجه قوشو اوخوردوآداغلی قیز بَی جورابین توخوردوهر کس شالین بیر باجادان سوخوردوآی نه گؤزل قایدادی شال ساللاماقبَی شالینا بایراملیغین باغلاماق شال ایسته دیم من ده ائوده آغلادیمبیر شال آلیب تئز بئلیمه باغلادیمقولام گیله قاشدیم شالی ساللادیمفاطما خالا منه جوراب باغلادیخان ننه می یادا سالیب آغلادی-قووورقا قووورماق: چرشنبه آخشامی گون باتان چاغی ساج آسیلیر و بوغدان سئچیلمیشیندن گرکلی قدر قوورولور. اونونلا یاناشی اؤنجه دن سودا یا سوت ده ایسلانمیش آغ نوخود و لرگه ده قوورولور. قوورولان بوغدانین ایلکین گؤتوروب ائوین باشینا توولاییب سپیللر. اینانیللار بئله جه، برکت چوخالار.-دَیمه گه گئتمک: چرشنبه گونو قارداشلار باجیلارینا و آتالار قیزلارینا بایرام پایی آپاریللار.-یومورتا اویونو: چرشنبه آخشامی بئش-آلتی آدام، هر بیری بیر یومورت قویور یئره. سونرا بیر تویوغو یومورتالارین اوستونه کیشلیییللر، تویوغ هانکی یومورتایا دیمدیک وورسا اونون یئه سی اودور و بوتون یومورتالاری گؤتورور. -اوزوگ آتدی: قیز-گلینلر و آنا-باجیلار، چرشنبه آخشامی بیر ائوه توپلاشیللار. بیر جام سو قویوب اوستوه بیر آغ یایلیق اؤرتوللر. اورا ییغیلانلار، نیت ائدیب و اوزوکلرین چیخاردیب جامین ایچینه آتیللار. جام بیر آغ بیرچک آنانین یانینا قویولور. آغ بیرچگ آنا، اَلینی شالین آلتیندان جامین ایچینه سالیر و اوندا اولان اوزوکلری قاریشدیریر. بونونلا یاناشی اورداکی آغ بیرچگ آنالاردان بیری یا باشقاسی اونلارین ایذنی ایله بیر  ماهنی اوخویور. ماهنی قوتاران کیمین آغ بیرچگ آنا اَلینه گلن اوزوگو جامدان چیخاردیر. اوزوک کیمین اولورسا اوخونان ماهنی اونون اولور و او ماهنینین آنلامی او آدامین نیتینین یئرینه یئتیب-یئتمه مه سینی گؤرسه دیر. چیخان اوزوگون یئه سی ایستر سه آیریدان نیت ائدیب سووا آتا بیلیر. اویون ساعاتلارلا بئله سورولور.یادیمدادیر کندده اولان چاغ اوزوک آتی اویناییردیلار، منده باخیردیم. بیر قیزین شانسینا بئله بیر ماهنی چیخدی:تندیرده کوت وارقاپیدا ایت وارشَهَره گئتمه باشیندا بیت وارهامی تعجب له سوروشدولار نه نیت ائله میشدین؟ دئدی: نیت ائله میشدیم گؤروم شهره کؤچه جیییک.اوزوگ آتدی دا چوخلو بو ماهنیلار اوخوناردی:چیمن-گول چای ایچیندهاوخلوووم یای ایچیندهمطلبین حصیل اولسونبو گلن آی ایچینده***چیمن-گول چایی نئینیراوخلوووم یایی نئینیرمطلبین حاصیل اولسونبو گلن آیی نئینیر***گولزارام اولام دَلیدادمیزا یئتسین علیاؤزگییه دئمَم بلیسن گئد اوغلان من سنینم***آغ چادرامی یودوم چایداقیزیل گوللر آچان آیداگلمه لی سن گل بو آیدادونیا مالیندان نه فایدا***...-سو اوستوندن آتلانماق: چرشنبه گونو واخلی دان دوروب هامی چایا دوغرو گئدیر. قیز-گلین، قوجا-جاوان، اوشاق-بؤیوک سحر تئزدن دوروب یاخینلیق دا اولان آرخ، چشمه یا چایین سویونون اوستوندن آتیلیللار. آتیلندا بئله دئییللر: آزاریم-یئزاریم بوردا قالاسانآغیرلیغیم-بیغیرلیغیم بوردا قالاسانسونرا چای-بولاغین دورو سویی ایله،اَل-اوز لرینی یویوب سوندا دا کئچن ایلین بوتون آغری-آجیسی باسدیریلسین دئیه بیر داش چئویریب ائوه قاییدیللار.بئله بیر گونده ائوینده یئر خسته سی اولان، خسته سینی، قوجا آدامی اولان قوجاسینی، کوک تویوغو اولان، تویوغونو گؤتوروب سو اوستوندن آتداندیرماغا گتیریردیلر.ائله آدام اولوردو ائوینده اولان بوتون جانلی لاری سو اوستوندن آتداندیریردی.