بایرام آیی و چرشنبه بایرامی
ایلین اون ایکینجی آیی موغانین چوخلو یئرلرینده، ایندی ده «بایرام آیی» آدلانیر. بو آیدا، دؤرد چرشنبه حیاتین دؤرد اؤنملی عُنصرلاری(سو،اود،یئل،تورپاق) ایله باغلانیب و اونلارا گؤره مختلف دبلر، تؤرنلر و رسملر دوزَنله‌نیب.
مُمکن‌دور کئچمیشده اودا، سووا، یئله و تورپاغا سایقی، باشقا اینانج و تاپینما سببی ایله اولوب. چاغلار اؤتدوکجه بو اینام و تاپینما یئرینی باشقالاری ایله دَییشسه‌ ده، او عُنصرلارا اولان سایقی و اونلارلا باغلی دبلر، تؤرنلر اؤزونو اولدوغو کیمی یا بیر آز دییشیک طرزده ساخلامیشدیر. مثلاً؛ آذربایجاندا اسلامدان اؤنجه، غیر اسلامی دینی اینانجلارلا یاشایان تورکلر، اودو مقدّس سانیب و اونا تاپینیرمیشلار، او چاغلار بو ایناملا باغلی تورلو-تورلو دبلر، آیینلر و اینانجلار یارانیبدیر. اما ایندی بیزیم خلق اسکی دینی اینانجدا اولماییب او چاغلاردا کی کیمی اودا تاپینماسادا، او اینانجلارلا باغلی دبلرین، تؤرنلرین ایندی ده ایزلری قالیر.

اسکی انسانا تاپینماق اَیلنجه یوخ اؤلوم-دیریم مسأله‌سی ایدی. او بیرینی آختاریردی یئنیلمز، گوجلو و قورویوجو و یارادان اولا و بو شخص یامان گونونده اونا سیغینا، یا هئچ اولماسا اونون آجیغینا توش گلمه‌یه. اونا گؤره طبیعت‌ده، هر بیر «شئی»ده بو اؤزللیکلری گؤروردو، گؤزدن قاچیرماییب، اونا سیغینیردی.
یارانیشین فلسفه‌سینی بیلمه‌ین انسان، اسرارلا دولو بیر دنیا ایچینده اؤزونو آرخاسیز گؤروردو. دوغال گوجلرین، سببینی و نه ایسته‌دیگینی بیلمیردی. ایلدیریم نییه شاخی‌ییر؟ قاسیرغا نییه قوپور؟ یئل ندن گوجلو اسیر؟ یئر نییه دَبَریر؟ آلوو نییه یاشیل مئشه‌لری و حیاتی یاندیریر؟ و س. انسان بئله بیر اولایلارین ایچینده اؤزونو قورویوب ساخلاماغا چالیشیردی. بو گوجلری جانلی سانیردی. اونلارین بیر طلب و ایستَگی‌نین اولماسینی دوشونوردو. اونا گؤره بیرینه یالواریردی، بیرینه بز‌ه‌نیب اؤزونو گوجلو گؤسترمک ایسته‌ییردی، بیرینه قوربان کسیردی، بیرینه آیین-اویون قوروب تؤرن ساغلاییردی. و سونوندا بیرینه تاپینیردی.
ایلین سون آییندا‌کی «هر بیر چرشنبه، طبیعتین بیرعُنصرو ایله علاقه‌لندیریلمیش و بئله‌لیکله اجدادلاریمیزین اسکی تصوّرلرینده ایل آخیری چرشنبه‌لر یارانیب، مقدّسلشدیریلمیشدیر.
اسکی ایناملارا گؤره، بو چرشنبه‌لرین هر بیرینده طبیعتین دؤرد عُنصروندان بیری دیریلمیش، بدیعی تفکّرده انسان جِلدینده تصوّر ائدیلن هر بیر چرشنبه ایله باغلی خلق بؤیوک شنلیک و مراسملر دوزلتمیشدیر.
ملّی یادداشدا «ایل آخیر چرشنبه‌لر» کیمی یاشایان بو چرشنبه‌لرین هر بیری حاقّیندا ائل آراسیندا بیر-بیریندن بویالی آیین، اعتقاد، اینانج، میف، افسانه و روایتلر یارانمیش، ابتدایی بدیعی تفکّرون نمونه‌لری کیمی، اونلار (ایل آخیر چرشنبه‌لر) خلقین شفاهی یادداشیندا ابدیلیک یاشامیشدیر. ایل آخیر چرشنبه‌لرله باغلی بؤیوک بیر قِسم اسکی اعتقادلار، شخصلری چوخ پیس و ضررلی عادت و نیّتلردن اوغورلوقدان، ریاکارلیقدان، اخلاقسیزلیقدان، تکبّردن، پاخیل‌لیقدان، باشقاسی‌نین وارداتینا گؤز تیکمکدن چکیندیرمیش، اونو حلال زحمته چاغیرمیش، انسانلاردا اَمگه، توپراغا درین محبت آشیلامیشدیر. نوروز آیین و اعتقادلاریندا عدالته، خوشلوغا، رحمه بؤیوک احترام وار.»
بوتونلوکده، ایلین سون چرشنبه‌لری‌نین هر بیری، آتا- بابالاریمیزین مین ایل‌لر بویو یاشادیغی مقدّس اینانجلار و دویغولاری ایله باغلی اولدوغو اوچون، بوگون، اونلاری اؤز دونَنیمیز و کئچمیشیمیز کیمی بیلمَگه و قورویوب یاشاتماغا بورجلویوق.
کئچمیشده، دؤرد عُنصر دؤرد چرشنبه‌ده اؤزل شکیلده، دبلر، تؤرنلر و آیینلر ایچینده آتا بابالاریمیزین اَلی ایله تام اعتقاد و اینانجلا یاشاسا دا، ایندی بو دبلر چوخ یئرده بوتونلوکله ایلین سون چرشنبه‌سینه توپلانیب و چوخ گؤزل سئوینج و شنلیکلر ایچینده، بعضاً اینانجلا و بعضاً ده اَیلنجه کیمی یئرینه یئتیریلیر. (سون چاغلاردا اونودولماقدادیر).
چرشنبه بایرامیندان اؤنجه بایرام حال-هواسی ایله گؤرولن بیر نئچه ایشلر اولور:
-تکه اویناتما: تکه اویناتما چرشنبه‌لره باغلی دئییل، بایرام آیی‌نین ایچینده اولدوغونا گؤره بوردا یازماق ایسته‌دیک.
«کئچی اونقونونا اینام چوخ تورک دیللی خلقلرین میفولوژی‌سینده ، افسانه‌وی ناغیل‌لاریندا اؤز عکسینی تاپمیشدیر. ...کئچی تورک دیللی خلقلرده یازین نشانه‌‌سیدیر. محض بونا گؤره ده بیر چوخ تورک دیللی خلقلرده، ائله‌جه ده آذربایجانلی‌لاردا کئچی یازی گتیرن گونشله ، اونون نشانه‌‌سی اودلا بیرگه یاد ائدیلیر...  یازین گلمه‌سی مراسمینده یازی آچیقدان-آچیغا تمثیل ائدیر و کئچی-یاز، قیشین نشانه‌‌سی کوسا ایله مبارزه آپاریر آذربایجانلی‌لاردا «کوسا-کوسا» اویون-مراسم تاماشاسی بئله بیر مبارزه‌یه حصر اولونموشدور.»
بونو دا دئمک لازیمدیر کی، کئچی قیش حیوانی دئییل و قیشین سویوغونا دؤزمه‌سی چوخ چتین اولور. مال-داوارا باخاندا کئچینی تئز سویوق وورور. حتّی بیری تئز اوشوینده «کئچی کیمی نه تئز سؤیوغ ویردی سنی» افاده‌سی ایشله‌نیر. اونا گؤره کئچی اؤزونو قاباغا آتیب تکه کیمی بزَنیب قیشی و سوْیوغو قووماغا چالیشیر و یازین گلمه‌سینه جان‌آتیب اللرده اویناییر.
تکه کئچی‌نین ائرکگینه دئییلیر. اونا بنزر بیر اویونجاق دوزلدیب و اؤزل شکلده اونا گئییم گئیدیریب، ساپ قوشوب بایراما بیر نئچه گون قالمیش تکه اویناتما دبی آدی ایله اوینادیلیر.
بعضاً کندلرده بایراما 3-4 گون قالمیش، تکه‌چیلر دوزلتدیکلری تکه‌نی گؤتوروب قاپی-قاپی گزه‌رک،  شعر  اوخویا-اوخویا ائولردن بایرام‌پایی آلیرلار.
تکمچی‌لرین اوخودوقلاری «شعر» و «نووروزداما»دان بیر نئچه نمونه:
«تکم-تکم آتداما
قول-قیچووی قاتداما
قاباغدان بایرَم گلئی
گئدیب چؤلده اوتداما
 
بو منیم آختا تکم
بوینینده نوختا تکم
گاه قول اولئی ساتیلئی
گاه چیخئی تاختا تکم
 
تکم آدی خئیره‌نیسه
جهره‌نی قورار اوتورار
میسدیریغین ساللار اوتورار
ناهاری ویرار اوتورار
 
اریسون داغلارون قاری
تؤکولسون چای‌لره باری
بی یومورتدا نه‌دور قاری
وئر الله اوغلوی ساخلاسون
ایمام کمندوی باغلاسون
 
تکم گئتدی خاننیغا
اوز قویدی یاماننیغا
اؤلدوردیلر تکه‌می
آتدیلر ساماننیغا
 
تکه‌مون کندی واردو
کندی کمندی واردو
هر قاپودا اوینه‌سه
بی نلبَکو قندی واردو
 
هورَندو آی هورندو
یوک دیبینه سورندو
الله اوغلوی ساخلاسون
تکه‌می یولا سال ایندی
 
جنابی- جبراییل نامه گتیردی
گتیرجگین پیغمبره یئتیردی
بیر نئچه مستب ده دینه گتیردی
نئچه‌سین ده جهنّمه یئتیردی
 
آیده-ایلده بو بایرمی دییَللر
خونچه‌لره نوغول-نوبات دوزللر
بیریسی وار کوردی تومان گییَللر
بیریسی وار یاشیل تومان گییَللر
 
آیوز-ایلوز-گونوز-هفتؤز مبارک
سیزون بو تزه بایرَ‌موز مبارک
 
گلون چیخای بو داغلارون دوزینه
کولی سپَی بئنامازون گؤزینه
 
گل-گل ای من حسرتم دلداره نوروز بایرَمی
انتظارم یار چیخا سئیرانه نوروز بایرَ‌می
سن قدم سن، سن قدم باس بو گؤزوم اوسته بو گون
صبریدن ائتدون منی، من اوْلمیشم چوخ سرنگون
نه مدّت‌دو گؤرمییَم حالیم پریشاندو زبون
بو دواسیز دردیمه بی چاره نوروز بایرمی
 
گلدی نوروز بایرَمی آچیلدی گوللر- لاله‌لر
زب-زبون اولدی چمن‌نر بولبول ائیلر ناله‌لر
آی آغا نوروزووی الله مبارک ائیله‌سون
بو گلن بایرَ‌مه‌جن ائووزی آباد ائیله‌سون
 
جناب-ی جبراییل تاختا چیخاجاغ
یزیدون بوینینه نوخدا ویراجاغ
سو یئرینه شیرین شربت آخاجاغ
آی آغا نوروزووی الله مبارک ائیله‌سون
بو گلن بایره‌مه‌جن ائووزی آباد ائیله‌سون»
 
-دَیمه‌یه گئتمک: چرشنبه آخشامینا یاخین بیر گونده گلینلره (قارداشلار باجیلارینا، آتالار قیزلارینا، بی اوغلانلار آداقلیلارینا) بایرام‌پایی آپاریرلار. حتی آتاسی و قارداشی اولمایان خانیملارا دا یاخینلاری طرفیندن دَیمه‌یه گئدن اولور. هر کیمین او ایلین ایچینده یاخین بیر آدامی اؤلوبسه، اونا قارا بایرام ساییلیر. اونا گؤره قوهوم و یاخینلار اونون یاسینی گؤتورمکدن اؤتورو «یاسداما» آدیندا بیر پایلا اونون گؤروشونه گئدیب دئییرلر: «الله رحمت ائله‌سون، الله گلن گوننروزی خیر ائله‌سون». بیر ده چرشنبه آخشامی قونوم- قونشوسو و یاخینلاری اونون ائوینه گئدیب اونون بایراما قاتیلماسینی ایسته‌ییرلر.
چرشنبه بایرامی بیر-بیرینی گؤرن هر کیمسه گؤروشوب «چرشنبه بایرَمون مبارک، الله گلن گوننروی خیر ائله‌سون» دئییرلر. هم ده چرشنبه آخشامی، آخشام اوستو هامی اؤز اؤلولری‌نین قبری اوستونه گئدیب قرآن اوخوماقلا اونلارا رحمت دیله‌ییر.
 
چرشنبه دبلری
تک گونو (سه شنبه، قَله، آراگون) ایلین سون چرشنبه آخشامی کؤهنه‌ایل‌بایرامی آدلانیر. بو آخشام چوخ مقدّس ساییلیر، خلق آراسیندا «عزیز گون»دور، دئییرلر. اونا گؤره تورلو-تورلو اینانجلار و دبلر یارانیبدیر. بو گون آخشام‌چاغیندان باشلایاراق بو ایشلر گؤرولور:
-قووورغا قووورماق: چرشنبه آخشامی گون دؤنندن سونرا ساج آسیلیر و بوغدانین آرینیب- سئچیلمیشی، آغ نوخودون بیر گون اؤنجه سودا ایسلانمیشی، چته‌نه و باشقا بئله قووورمالیلاردان ، هر کیمسه گوجو چاتدیغی قدر قووورماغا باشلاییر. قوورولان بوغدانین ایلکینی گؤتوروب ائوین باشینا توولاییب سپیرلر. اینانیرلار بئله‌جه، برکت چوخالار. بو قوورولموش بوغدانی و نوخودو ائوده اولان باشقا بایرام یئمه‌لیلری ایله یاناشی بایرام آخشامی یئییرلر.
-تونقال (اوت) قالاماق: گون باتان چاغی تونقال یاندیریلیر و گنج، قوجا، اوشاق، بؤیوک و قیز-گلین، یانان تونقالین اوستوندن اویان-بویانا آتیلیب دئییرلر:
«آغیرریغیم-بیغیرریغیم بیردا قالاسان
دیش آغریم، باش آغریم بیردا قالاسان
قیرمیزیلیغون منیم، سارولوغوم سنون»
تونقالدان سونرا اوجا بیر یئرده، (دامین اوستونده) یئددی کوما، هر بیری بیر اوووج قدری کول تؤکورلر اونلارا نفت تؤکوب یئددی‌سینی ده یاناشی یاندیریرلار.
-شار آتماق: قول بویدا بیر آغاجین باشینا چیت یوخسا پامبیق دولاییرلار، اونو تئل(سیم)، یا قاتما ایله باغلاییرلار. سونرا اونو نفته باتیریب اود وورورلار، یانان شاری جوان-جووانلار و یئنی‌یئتمه‌لر و اوشاقلار وار گوجو ایله گؤیه آتیرلار. شار سویونجا، شام یئمَگینه قدر شار آتما دوام ائدیر. بعضاً آتیلان شار اوت تایاسی‌نین، سامانلیغین اوسوتنه دوشوب حتی یانقینا دا سبب اولوردو.
-اویونلار: چرشنبه آخشامی، آنا-باجیلاریمیز قووورغا قووورماقدا اولاندا، چؤلده اوشاق، بؤیوک، قوجا و گنج کوما- کوما اولوب شارچی و تونقالچیلارلا یاناشی تورلو-تورلو اویونلار اویناییرلار. اویونلار بؤلومونده سایدیغیمیز اویونلارین چوخو اؤزللیکله آشیق اویونو و یومورتا اویونو بو چاغلار چوخ اوینانیر.
-نیّت‌ائله‌مک: تؤرنلردن سونرا ائوه قاییدیرلار. قاپی آغزینا چاتان گنج قیزلار، اورَگینده بیر نیّت توتور(گئنل‌لیکله اَره ائوینه گئتمَگی) و بیر باشماق گؤتوروب گؤیه آتیر، باشماق آرخاسی ائوه ساری و اوزو چؤله ساری دوشسه، ایستَگی یئرینه یئته‌جک. ترسه دوشرسه، ایستَگی گئرچکلَشمز.
-ایکی نلبَکی قویورلار و نیّت ائدیرلر. ایکی نلبَکینی بیر شخصین اؤنونه توتورلار، اودا بیرین گؤتورور. گؤتورولن نلبَکی او اورَگینده توتدوغو اولارسا، نیّتی یئرینه یئته‌جک، یوخسا یوخ.
-نیّت ائدندن سونرا بیر یومورتانی گؤتوروب تندیرین گیلفه‌سی‌نین قاباغیندا کوله باسدیریرلار. یومورتانی شامنان سونرا یا چرشنبه گونو ائرته‌دن کولدن چیخاریرلار. یومورتانین اوستونه جیزیق (خط) دوشرسه نیّتی یئرینه یئته‌جک یوخسا یوخ.
-نیت ائدندن سونرا بیر داش آپاریب بللی یئره قویورلار. صاباح تئزدن گئدیب اوداشی گؤتوروب آلتینا باخیرلار. جانلی بیر زاد (بؤر-بؤجوک فیلان) او داشین آلتینا گیرمیش اولسا، ایستک یئرینه یئته‌جک.
-قووورغا قوورولاندا، اوچ-دؤرد قیز بیر یئره ییغیلیب هر بیری بیر بوغدا نیشانلاییب اود اوستده اولان ساجین یا لگنین ایچینه آتیرلار. هانسی بیری‌نین بوغداسی تئز چیرتداسا او قیزلارین ایچینده بیرینجی اره گئدن او اولاجاق.
-آدام وار گئدیب مسجیده شمع یاندیریر، شمع سونا کیمی یاندیقدان سونرا اونون اَریمیش پییی‌سیندن یارانان گؤرونتو نیّت‌له باغلی اولسا دئییرلر نیتی یئرینه یئته‌جک.
-بو آخشام یاتاندا دا نیّت ائدن هر کیمسه بیر آغ بئز دویون چالیب باشی آلتینا قویوب یاتیر. بئله کی، نیّتی گئرچکلشرسه او دویونون ایچینده توک اولسون.
-قولاق آسدی: چرشنبه آخشامی هامی ائوه ییغیلدیقدان سونرا کیمسه اورَگینده بیر سؤز توتوب (نیّت) سونرا چؤله چیخیر. قولاقلارینی بارماقلاری ایله توتور و گئدیر اؤز ائولری، یوخسا ایسته‌دیگی قونوم-قونشو قاپی-باجاسی‌نین یانیندا قولاقلارینی آچیر. بیرینجی ائشیتدیگی سؤزون یورومو-یوزومو نیّتین نئجه اولاجاغینی دئییر.
-قورشاق‌آتدی (دسمال‌آتدی): یاخین کئچمیشده آذربایجانین اؤزل گئییمینه گؤره قورشاق؛ ارشین یاریم قدرینده اولان بئله باغلانان بیر پارچا ایدی. قورشاق هم بئلی برک ساخلاییردی هم ده لازم اولان مختلف یئرلرده استفاده اولونوردو. او همیشه شخصین یانیندا اولدوغو اوچون حتّی بایرام آخشاملاریندا دا پای آلماغا اونو آتیردی. سون زمانلاردا گئییملر دییشیلدییی اوچون آرتیق بئلینه قورشاق باغلایان یوخدور. اونا گؤره قورشاق یئرینه دسمال آتیلیر و قورشاق‌آتدی یئرینه ده بعضاً دسمال‌آتدی سؤزو ایشله‌نیر.
 چرشنبه آخشامی اوشاقلار، یئنی‌یئتمه‌لر، گنجلر و بیر سؤزله ایسته‌ینلر، قورشاق(دسمال)ینی گؤتوروب اورَگینده توتدوغو ائوه قورشاق آتماغا گئدیر. قاپینی آچیب اؤزونو گؤسترمه‌دن قورشاغی ائوه آتیر. ائو ییه‌سی، گوجو چاتدیغی قدر قورشاغا بیر آز پای باغلاییب قاپینی آچیب اونو چؤله قویور و قورشاق ییه‌سی اؤزونو گؤسترمه‌دن قورشاغینی گؤتوروب گئدیر. قورشاق آتان اؤزونو گؤسترمه‌سه‌ده، بعضاً ائو ییه‌سی قورشاغین نیشانلاریندان کیم اولدوغونو بیلیر. دامین اوستونده باجا اولاردی گؤرردین قورشاق آتماغا گلن، قورشاغی ایپله ائوه ساللادی. بو ایشه گؤره قورشاق آتماغا بعضی یئرلر ده شال ساللاما دا دئییرلر.
بعضاً بیر قیزی سئون بیر اوغلان، قیزی آلماق فکری ایله قیز ائوینه قورشاق آتماغا گئدیردی. بئله‌لیکله اوغلان تانینمیش شال-دسمال، پاپاق یا باشقا بیر پارچا گتیریب قیز ائوینه آتیردی. قیزی اونونلا ائولندیرمَگه کؤنول وئرسه‌یدیلر اونون شالینی ساخلاییردیلار، یا شالی‌نین- دسمالی‌نین دویونونو آچیب بیر آز پای باغلاییب وئریردیلر.
قیزی وئرمگه کؤنول وئرمه‌سه‌یدیلر، پاپاغی قایتارار، دسمالین/شالین/قورشاغین، دویونونو آچمادان بیر آز پای باغلاییب گئری وئرردیلر.
شهریار دئییر:
بایرام ایدی گئجه قوشو اوخوردو
آداخلی قیز بَی جورابین توخوردو
هر کس شالین بیر باجادان سوخوردو
آی نه گؤزل قایدادی شال ساللاماق
بَی شالینا بایراملیغین باغلاماق
***
شال ایسته‌دیم من ده ائوده آغلادیم
بیر شال آلیب تئز بئلیمه باغلادیم
قولام‌گیله قاشدیم شالی ساللادیم
فاطما‌ خالا منه جوراب باغلادی
خان‌ننه‌می یادا سالیب آغلادی
-اوزوک‌آتدی: قیز-گلینلر و آنا-باجیلار، چرشنبه آخشامی بیر ائوه توپلاشیرلار. بیر جام سو قویوب اوستونه بیر آغ یایلیق اؤرتورلر. اورا ییغیلانلار، نیّت ائدیب و اوزوکلرین چیخاریب جامین ایچینه آتیرلار. جامین باشیندا بیر آغ‌بیرچک آنا (حؤرمتلی شخص) اوتورور. آغ‌بیرچک آنا، اَلینی شالین آلتیندان جامین ایچینه سالیر و اوندا اولان اوزوکلری قاریشدیریر. بونونلا یاناشی اوردا اولان آغ‌بیرچک آنالاردان بیری یا باشقاسی اونلارین اجازه‌سی ایله بیر  ماهنی اوخویور. ماهنی قوتاران کیمی آغ بیرچک آنا اَلینه گلن اوزوگو جامدان چیخاریر. اوزوک کیمین اولسا اوخونان ماهنی اونون اولور و او ماهنی‌نین یورومو او شخصین نیّتی‌نین یئرینه یئتیب-یئتمه‌مه‌‌سینی گؤستَریر. چیخان اوزوگون ییه‌سی ایسترسه، آیریدان نیّت ائدیب سووا آتا بیلر. اویون ساعت‌لرله بئله سورور.
یادیمدادیر کندده اولان چاغ اوزوک‌آتدی اویناییردیلار، منده باخیردیم. بیر قیزین شانسینا بئله بیر ماهنی چیخدی:
تندیرده کوت وار - قاپیدا ایت وار -  شَهَره گئتمه - باشیندا بیت وار. تعجّب‌له سوروشدولار نه نیّت ائله‌میشدین؟ دئدی: نیّت ائله میشدیم گؤروم شهره کؤچه‌جه‌ییک!
اوزوک‌آتدیدا اوخونان ماهنیلاردان بیرنئچه نمونه:
 
آتون سارو دونون سارو
سورَی خوراسانا سارو
سن بی یاغیش من بی دولو
یاغای خوراسانا سارو
***
چلمبیر چای ایچینده
آت اوخی یای ایچینده
مطلبون حاصیل اولسون
بو گلن آی ایچینده
***
چلمبیر* چایی نئینئی
آت اوخی یایی نئینئی
مطلبون حاصیل اولسون
بو گلن آیی نئینئی
***
گولزارام اوللام دَلی
دادمیزا یئتسون علی
اؤزگییه دئمَم بلی
سن گئد اوغلان من سنونم
***
آغ چادرامی یودوم چای‌ده
قیزیل گوللر آچان آی‌ده
گلمه‌لوسن گل بو آی‌ده
دونیا مالیننن نه فایده
***
او گوللو آرخدان سو گلئی
او گولی توتون سیز الله
بیزدن سیزه نادان گلئی
عزیز توتون سیز الله
***
اوتایده قوشه چینار
وئریب باش-باشه چینار
عزیز قوناغون گلئی
یارپاغوی دؤشه چینار
***
بو داغون او اوزینده
جئیران گزر دوزینده
قارداش منه کؤینگ آل
الوان ایپگ اوزینده
***
سو گلئی لوله-لوله
یار گلئی گوله-گوله
الینده ایپَی دسمال
قان ترین سیله-سیله
***
بی دونوم وار چیل-چیلی
من نئینییَم ائلچینی
الیمنن اوچورتمیشم
تبریزین گؤگرچینین
***
گلئیسن اوردا دورما
ساغدا دور سولدا دورما
کیپرییْ سنی کسه‌رم
سن یارا دالدا دورما
***
جورابووون آلتی تزه
نه گلئیسن گزه-گزه
سیغینمیشم اَبَلفضه
اَبَلفض ایشی چک دوزه
دای سالما گئجه-گوندوزه
***
اوزومی دؤندرمیشم پروردیگارا
دالیمی دوندردیم داشنن دیوارا
اوچ آیلیغ یوللاری اوچ گونه گلدیم
مولام قاناد وئردی اوشدوم ده گلدیم
***
اوتایده دوران اوغلان
چیینینده قرآن اوغلان
قرآن کؤمه‌یون اولسون
جئیران گلدی ویر اوغلان
***
آلتمیشی آتدانار آلتمیشی دوشر
آلتمیش باتمان دوگی شوشه‌ده بیشر
زری‌دن زیبادان مخمردن دؤشگ
کؤلگه‌ده بسدَنمیش قیرتدنه شیشگ
***
باغدا گزرسن آی گلین
گولین ازرسن آی گلین
گالا بو دسته گولی
گؤر نه گؤزلسن آی گلین
***
بو ائولر اوزون ائولر
ایچینده اولسون توی‌لر
ییغیلسون قیز-گلیننر
اوینه‌سون بَسده بویلر
***
پوتونووون باغی اوللام
آستارا تورپاغی اوللام
سینؤنده بی گول بیتیبدو
اونون من یارپاغی اوللام
***
ائولری هازاراندا
داغلاری قیزاراندا
قارداشیم کؤینگ آلیب
اوغلینه قیز آلاندا
***
قیزیل اوزوی لاخلادی
وئردیم آنام ساخلادی
آناما قوربان اولوم
منی تئز آداخلادی
***
بو داغلار قوشه داغلار
وئریب باش-باشه داغلار
اؤلدوم یول گؤزده‌مگدن
دؤنولسون داشه داغلار
چرشنبه عزیز گون ساییلدیغینا گؤره اونون آخشامی‌نین دا چوخ مقدّس اولدوغونا اینانیلیر. دئییرلر او گئجه بیر آن اولور کی، آغاجلار باشینی یئره قویور و آخار سولار دایانیر، کیم بو آنی اؤز گؤزو ایله گؤرسه، هر دیلَگی (آرزو، ایستک) اولسا گئرچک‌له‌شر. بو آخشام سانکی آغاجلار ائشیدیر. اونا گؤره بار وئرمه‌ین آغاجلاری بو آخشام قورخودورلار. بئله‌کی؛ ایکی شخص بیری بالتا گؤتوروب آغاجی کسمک ایسترکیمی قالدیریب آغاجا ووراندا او بیری شخص دئییر؛ دایان نه ایش گؤرورسن؟ بالتاچی دئییر؛ بو آغاج بار وئرمیر کسمک ایسته‌ییرم. او دئییر؛ کسمه بار وئرر. بو قورخونو یاشایان آغاجین بار وئره‌جگینه اینانیلیر.
بو حاللارلا ایلگیلی افسانه‌یه بنزر بئله بیر روایت وار؛ اووسوران کندینده چرشنبه گونو صاباح تئزدن گئدیب سو اوستدن آتیلیرمیشلار، سو اوستدن آتیلان عایله ائوده اولان پوتاغی (گامیش بالاسینی) دا آپاریب سو اوستدن آتداندیردیقدان سونرا بیر سؤیود آغاجینا باغلاییب اؤزلری سو اوستدن آتیلماغا و ال-اوزلرینی یوماغا مشغول اولورلار. ائوه قاییدان زمان پوتاغی آچماق ایسترکن اونو آغاجین باشیندا آسیلمیش شکلده گؤرورلر. اینانیرلار کی، پوتاغی باغلایان زمان آغاج باشینی یئره قویموش ایمیش.
بو آخشام هئچ کیمین اوجاغی بوش کئچمز. هامی‌نین اَن گؤزل یئمگی بو آخشام آسیلار(اوجاق اوستونه قویولار). بوتون ائولرین چیراغی یانار. حتّی بوش ائولرده ده اولابیله‌جک قدر بیر ایشیق یاندیریب قویارلار. بو گون بایرام سوفره‌سی دؤشه‌نر. یئددی برکتلردن بو سوفره‌یه دوزولر؛ قرآن- چؤرک- گؤیرتی- بالیق- گؤزگو- بیشمیش یومورتا و ...
- یئددی تره: سون چرشنبه آخشامی اؤروشدن یئددی تور تره (جینجیلیق، قوشپپه‌گی، گیجیرکان، خاشخاش، همه‌کوجو، یارپیز، تورشنگی، قوزو‌قولاغی کیمی تره‌) توپلاییب، آریدیب چرشنبه سوفره‌سینده بیر قابا قویارمیشلار. دئمه‌لی گؤیرتی برکتی‌نین اؤزوندن  بیر قابا قویورموشلار. و بو بیر قاب اؤزو او بیری یئددی برکتلردن بیری ساییلیرمیش.
تک گونو و چرشنبه گونو ائوه تؤکولن زیر- زیبیل سوپورولوب آتیلمیردی. بو ایکی گونو ائو سوپورولوب بیر دیبه توپالانیردی. بو ایکی گونده زیبیل و اوجاغین کولو چؤله آتیلسایدی، ائوین برکتی چکیلردی.
-سو اوستوندن آتیلماق: چرشنبه آخشامی یاتیب ائرته‌دن هامی دوروب سو اوستوندن آتیلماقدان اؤتورو یاخیندا اولان چای-چشمه‌یه دوغرو گئدیرلر. سو اوستوندن یئددی دؤنه اویان- بویانا آتیلیب دئییرلر:«آغیرریغیم-بیغیرریغیم، بیردا قالاسان»، یئددی داش چئویریب دئییرلر: «دیش‌آغریم- باش‌آغریم بو داشده‌رون آلتینده قالسون». یئددی چؤپ کؤهنه ایلین قادا-بالا و پیسلیکلری آدیندان سووا آتیرلار. و یئددی گؤیرتی یئنی ایلین برکتی آدیندان سو قیراغیندان دریب ائوه گتیریرلر. یئددی سایی یئر وار گؤزله‌نیلیر یئرده وار گؤزله‌نیلمیر.
بئله بیر گونده ائوینده یئر خسته‌سی اولان، خسته‌سینی، قوجا شخصی اولان قوجاسینی، کوک تویوغو اولان، تویوغونو، مال-داواری سو اوستوندن آتلاندیرماغا گتیریردیلر.
بو گون چرشنبه سویوندا بوتون ایلی ساغلام قالما اینانجی ایله یویوناندا اولوردو. سونوندا قابلاردا قالان کؤهنه ایلین سویونو داغیدیب، چرشنبه سویوندان گؤتوروب ائوه گتیریردیلر.
سون اولاراق بیر سؤزو بئله دئییم؛ من بو بایراملا ایلگیلی «نوروز» آدینی بؤیویوب کتاب اوخودوقدان سونرا گؤرموشم. موغانین بیر بوجاغی اولان یاشادیغیم یئرده بو بؤیوک بایرام «ایل بایرامی» آدی ایله تانینیر. چرشنبه آخشامینا «کؤهنه ایلین بایرامی» و یئنی ایلین بیرینجی گونونه «تزه ایلین بایرامی» دئییلیر. ایندی (سیزده به در)ده گزمَگه چیخیلسا، یاخین کئچمیشده بورالاردا یئنی ایلین بیرینجی گونو، هامی اؤز گؤزل-گؤیچک یئمک-ایچمکلرینی توپلاییب عایله عضولری ایله بیرلیکده «سئیره» چیخیردیلار. گؤزللیک و سئوینج دئیَنده، او چاغین سئوینجینی سئیره چیخمانین جوشقوسو و آنامین جیبلریمه تؤکدویو مامپاز شیرنی‌سی‌نین لذّتی ایله آنیمساییرام.
تورکجه دانیشیلدیغی حالدا بیر آل-وئر سندینی یازماق اوچون فارس دیلینی بیلن یانینا آپاریب او دیلده یازدیریرلار. دئمه‌لی او سند اوردا قید اولونان موضوعنون فارسا یا فارس مدنیت‌ینه عاید اولماسینا دلیل دئییلدیر. بلکه فارس دیلی بیر یازی دیلی اولاراق ایشلنمیشدیر. نئجه‌کی بیر چوخ خلقین تاریخی و مدنیّتی اؤز دانیشدیغی دیلدن آیری اولان انگلیس دیلینده یازیلمیشدیر. دئمک ایسته‌ییرم کی، «بایرام»ین سندین یازدیراندا فارس بیلن یانینا آپاریبلار. بوتون بونلارا باخمایاراق یازیلاردا «نوروز» اوخونسادا خلق دیلینده بایرام/ایل بایرامی سسله‌نیر.
*چلمبیر: شویوده اوخشار بیر بیتگیدیر. چای قیراغیندا بیتیر و یئمه‌لی اولور.


قایناق: چاپ اوزره اولان "موغان فولکلورو" کتابی