زندگی نامه محمد بی ریا – شاعر آذربایجان
یازار : " تؤرک دیلینی اؤیره نین، چونکو اونلارین حاکمیتی چوخ اوزون سؤره جکدیر." پیامبر اکرم
+0 چره جلی
زندگی نامه محمد بی ریا – شاعر آذربایجان
زندگینامه محمد بی ریا
من اولسم باخ بو اوراقه
تحسرله منی یاد ائت
توپور چرخ جفاکاره
معذّب روحومی شاد ائت
محمد بی ریا
بی ریا اوزو بیر یازیدا ازون بئله تانیدیری:
من محمد حاجی غلام باقرزاده نوحی (بی ریا) 1914نجی ایلده ایرانین تبریز شهرینده بیر نجار عایله سینده آنادان اولموشام،8یاشیمدا عایله م باکی طریقی طریقی ایله خراسانا گئدر کن منی ده آپارمیشلار.من خراساندا مدرسه ده اوخوموشام. بو حالدا آنام خسته لییب،حکیم لر خراسانین هواسینین آنام اوچون ضررلی اولدوغونو بیلدیردیکلری کیمی ،آتام ناچار خراساندان مراجعته مجبور اولموشدور.بیز باکی شهرینه گلمیشیک.من باکیدا 1924اینجی ایلده مکتبه داخل اولموشام.7 ایلیک مکتبی بیتیردیکدن سونرا نفت ماکینالاری قورولوشو تئخنیکو موندا اوخوموشام ادبیاتا اولان علاقم نتیجه سینده دیوار غزیتلرینده شعرلریم درج اولونموشدور.ناگهانی اولاراق عمیم ایله آنامین وفاتی عائله حیاتیمدا بویوک دئیشیلیک عمله گتیردیگی اوچون،آتام ایکی باجیم و بیر قارداشی ایله منی 1933 جی ایلین 11 یانواریندا ایرانا آپارمیشدیر…..(بو یازینین داوامی قالسین گلجه یه)
1828- ینجی ایلدن پارچالانیب بویوک بیر حیصه سینی ایترمیش گونئی آذربایجان هم تاریخی-سیاسی هم ده ادبیات باخیمیندان قوزئی آذربایجاندان فرقلی اینکشاف یولو آپارمیشدیر.گاه قاجار ، گاهدا پهلوی ایکی دیللی لیک ترکیبینده فاجعه لرله،موصیبت لرله دولو تاریخی مرحله لر کئچمیش بو اولکه 19- جو ،20-جی عصرده ایکی ، بعضا ده اوچ قات ایسارته و حقسیزلیگه قالمیش ، مادی و معنوی سیخینتی لار چکمه لی اولموشدور.
1925-جی ایلدن رضا شاه پهلوی باشدا اولماقلا فارس شونیزمی نین آپاردیغی آنتی تورک ، آنتی آذربایجان سیاستی خوصوصیله دهشتلی دی. مین ایللر بویو بو دیلده دانیشیب شفاهی و یازیلی ادبیاتی یاراتمیش آذربایجان تورکلرینین، دیلینین ،ادبیاتینین، مدنیتی نین ،بیر سوزله بوتون معنوی شرافت لرینین قدغن و یاساق اولونماسی حقیقتی ایستبداددان خبر وئردی.
2500 ایللیک شاه استبدادی خالقی جانا گتیر میشدی، بو ایسه اولکه ده حوکم سورن سیاسی رژیمه قارشی ، خالقی آزادلیق اوغروندا مبارزیه سوق ائدیردی. بونون نتیجه سی اولاراق گونی آذربایجاندا ستارخانین باشچیلیغی ایله (1905-1911- جی ایللر)،شیخ محمد خیابانی نین(1917-1920 جی ایللر ) حرکاتی اولدو . لاکین هر ایکی اینقیلاب گولله بارانی و قانی باهاسینا یاتیریلدی.مینلرله اینقلابچی یا دیوان توتولماسینا ، فعال خادیملرین سورگون لره گوندوریلمه سینه بیر چوخلارین (قصر قاجار) زیندانی نا دوشمه سینه باخمایاراق ، بو تئرور و تعقیب لر ایراندا اینقلابی روحو بوغا بیلمه دی. او اولمز اینقلابی (روح) لاردان بیری “محمد بیریا” ایدی.
(محمد غلام اوغلو بیریا) بوتون وارلیغی ایله اجتماعی موباریزلرین اؤن جیرگه سینده گئدیردی ، شعرلر یازیردی ، مطبوعاتدا چیخیش ائدیردی ، ایجلاسلاردا و اجتماعی تدبیرلرده زحمتکشلرین ایچینده اولوردو.
بی ریا زحمتکشلره خطاب دئیردی:
آییل ای کارگر!بسدیر گوز آچ بیر خواب غفلتدن
جهاندا مرحمت اؤمما بو قانوندان – بو دوولتدن
سارالدین گول کیمی سولدون،ازیلدین پایمال اولدون
بوکولدو قامتین غمدن، قوجالدین درد و موحنتدن
همیشه گوزلرین گریان، سویوخدا آج-سوسوز-عوریان
داش اولسا دیلله نر اینسان،گلر جانه بو ذیلتدن
الین بوش ،ائوده ائولادین-عیالین هر شئیه حسرت
سنی دیندیرسلر دینمه! قیزار شرم و خیجالتدن
سنین سایه نده ظالیملر توتوب کاشانه ده مسکن
آلیر اؤز کامینی هر گون ، ملک منظر بیر آفتدن
ایچر می ، مست اولار داییم خیاباندا وورار وولتا
قیزارمیش گوزلری هردم ،شیشر ایفراط شهوتدن
دئییل سن کیمسه دن اسکیک ،دئمک اولماز بونا دیرلیک
سنی آزاد ائدر بیرلیک بو زنجیر ایسارتدن
شاعیر 1941ینجی ایلده گونئی آذربایجان آنتی فاشیست حرکاتیندا فعال ایشتراک ائتمیش ائله همین ایلده تبریزده (حزب توده) خالق پارتیاسی ندا داخل اولموشدو.
1943جی ایلده (ادبیات صحیفه سی) آدلی ادبی قزئتی نشر ائتدیر میشدی. قزئتین صفحیفه لرینده ایرانین اجتماعی –سیاسی موحیطی ، استبدادی رژیمی و سیاسی حادثه لرین ایفشاسی ، اوز اوز عکسینی تاپیر.
لاکین شاعیر ارتجاعی رژیمه ، ایران دئسپوتیزمینه ، شاه ایستیبدادینا قارشی یازدیغی شعرلرله، موترقی گوروشونه سیاسی عالمده توتدوغو موضعه گوره داییم تعقیب لره معروض قالمیش ، عومرونون 33 ایلینی سورگون لرده کئچیرمیشدیر.
آدیندان دا گوردوگوموز کیمی (بی ریا) سوزونون معناسی ریاسیزلیق،مکرسیزلیق،اؤرگی صافلیق،حیله سیزلیق دئمکدیر.
بی ریا اوز آدی کیمی ، قلبی ده صاف اولان شاعیر ، یارادیجیلیغیندا داییم ایستقلالیت، آزادلیق، ظولم و ایسارته قارشی موبارزه آپارمیشدیر.
بی ریا (یارانمیشانم) آدلی بیر شعرینده اوزونو بئله تانیدیر:
من فیطرتاً موبارز دوران یارانمیشام
یوخسوللارا اومیدو نگهبان یارانمیشام
پیکان ظولمه سینه می من ائتمیشم هدف
زحمتکش نجاتینا قالخان یارانمیشام
آغ کوینگ قانیملا بویاندیقجا دهرده
ائللر بیلیر بو روتبه یه شایان یارانمیشام
قوی آنلاسینلار مرامیمی ارباب ارتجاع
من کارگر گروهینه قوربان یارانمیشام
شاعیرین یارادیجیلیغینی اساسا ایکی موضوع، اوزونو خالق نوماینده سی حساب ائدن رضا شاه ایستیبدادی نین بوتونلوکده رژیمین تنقیدی و فاشیزمین ایفشاسینی عکس ائتدیرن ساتریک شعرلر تشکیل ائدیر.صبری توکه نن بوتون عومرونو محرومیت لر ، اذیت لر ایچینده کئچیرن خالقین اینتیقام حیسی اونون (انتقام)(میللت منه ویکالت وئرسه) “اولوم” آدلی شعرلرینده اوز عکسینی تاپمیشدیر.
شاعرین آلمان فاشیزمی ایله ال-بیر اولان رضا شاهین تنقیدینه حصر اولونموش (شاه قاچیر)،(ذاتیما لعنت) شعر لرینده اولکه نی ایداره ائتمگی باجارماییب داییم خالقا ظلم ائدن ، خالقی اسارت آلتیندا ساخلایان ، دار گونده قورخودان باشقا اولکه لره پناه گتیرن شاهین نامرد لیگی ساتیرا دیلی ایله چوخ گوزل وئریلمیشدیر:
یوردونو ترک ائدن آلچاقلار اولور ارضده خار
آناسیز بیر بالا تک داییم اولور درده دوچار
فاشیزمین و پهلوی حاکمیتی نین میلی آزادلیق اوغروندا موبارزه ائدهنلره قارشی قانلی تئرور ،زندان نیلاری محکمه سیز اولوم جزالاری بوتون بونلار یارادیجیلیغیندا جانلی شعرلرده وئریلیر:گئج-تئز حاقین-عدالتین غالیب گله جگینی اینانان شاعر :
باشدان باشا فیکرین-عملین قانلی جینایت
البت چاتاجاقدیر سونا بو غملی حیکایت
عمروندن اگر من بیلیرم قالسادا بیر آن
آخیرده حقیقت توتاجاقدیر سنه دیوان
دئه رکن اوزونون فیکیر و غایه سینی ایفاده ائدیر اونون یارادیجیلیغینی تک ساتیریک شعرلر ددئییل، تمیز انسانی حیسلری ایفاده ائدن لیریک شعرلرده بزگله ییر.
داها فضولونون غرللریندن روحلانان شاعیرین سئوگی شعرلرینده ، اینسان روحونو جوشلاندیران، آلولو حیسه اولان نجیب سئوگی حسرت و هیجان وئریلمیشدیر.
“گئتدی”،”آغلارام”،”اولسون”،”� �اچاجاق” و … غزلرینده اصیل محبتین عذابلاری ،حسرت و فریاد لاری چوخ قووتلیدیر…
بو غرللرده آه،فریاد،گوز یاشی حاکیمدیر:
طبیعت قوی ناله مدن داغیلسین،تار و مار اولسون
آلیشسین گوللر آهیمدان ، جهان بیر شعله زار اولسون
و یئنه فانی دونیادان ،وفاسیز عاشیقدن شیکایت له نن شاعیر:
کونول زمانه ده عشق اهلینه وفا قالاجاق
وفاسیز عاشیقه هر لحظه مین جفا قالاجاق
دئیه سئوگیلی سینی حکیم-محبت-آدلاندیریب، اونو بوتون دردلره علاج حساب ائدیر:
عجب تنها قویوب گئتدین منی ای مه لقا دلبر
بو محزون قلبیمی ائتدین فراغه موبتلا دلبر
یا اوز غزلینده سیزیلداییر:
سنین هجرینده ای دلبر پریشان اولماییم،نئیلیم؟
باخیب آرخانجا حسرتله،جیگر قان اولماییم نئیلیم؟
داییم اینسانلیغی،بشری،حقی،ادبیا تی دوشونن شاعیر اوز شخصی حیاتیندادا باش وئرن اغورسوزلوقلاری پشیمانچی لیقلاری یئری گلدیکجه شعرلرینده پوئتیک ایفاده لرله وئرمیشدیر.
بوتون عومرونو حتی جانینی خالقین آزادلیغی اوغروندا موباریزه یه حصر ائتمیش ، بو یولدا شخصی حیاتینی دا قوربان وئرمیش(بی ریانین) حقیقتی قیمتی بو گونده وئریلمه میشدیر.
البته کی، محمد بیریا کیمی حیاتی دایم کئچمیشلرده کئچن،لاکین موبارزدن حیاتی نین آخیرینا قدر دونمه ین ، اینجه طبعی اولان شاعیر حاقیندا کیچیک بیر یازیدا معلومات وئرمک ایمکان خاریجینده دیر.
اینانیریق کی ، اونون حاقیندا اصل تدقیقات بوندان سونرا آپاریلاجاق.آذربایجان ائل مارشی (بی ریا) نین اورک احساسینی گوسترندی.بو شعر قومپوزیتور(جهانگیر جهانگیر اف) طرفیندن 1324جی ایل بسته لنمیش و آذربایجانین رسمی سورودو اولموشدور.
آذربایجان ائل مارشی:
بیز دونیانین قورخو بیلمز بیر قهرمان ائلی ییک
آلاولاردان یارانیلمیش آذربایجان ائلی ییک
****
یوردوموزو یاشاداجاق آدیمیزلا ، سانیمیز
هندوستانین داغلارینان محکم دیر ایمانیمیز
تاریخلرین زینتی دیر شوهره تیمیز شانیمیز
بونا شاهید بدن ده کی ایلیگیمیز، قانیمیز
بیز دونیانین قورخو بیلمز بیر قهرمان ائلی ییک
آلاولاردان یارانیلمیش آذربایجان ائلی ییک
****
بیز بیر ائلیک بیلسین هامی آندیمیزدیر،سوزوموز
خایینلره مرحمتله باخا بیلمز گوزوموز
خلقیمیزی حیفظ ائتمیشیک ایللر بویو ، اوزوموز
تیکیلمه میش یئره بیزیم آلنی آچیق اوزوموز
بیز دونیانین قورخو بیلمز بیر قهرمان ائلی ییک
آلاولاردان یارانیلمیش آذربایجان ائلی ییک
****
بیر یولوموز واردی اودا،حوریتین یولودور
باشدان-باشا اورگیمیز صداقتله دولودور
آذربایجان ائلی،حقیقتین بوکولمه ین قولودور
بیز دونیانین قورخو بیلمز بیر قهرمان ائلی ییک
آلاولاردان یارانیلمیش آذربایجان ائلی ییک
****
سود وئریبدیر بیزه آنا ،ایشیغیندا اولکه لرین
بسلنمیشیک قوجاغیندا آل گونشلی سحرین
هر یئرینی بوروموشوک قافلانکنی نین-خزرین
آلیر بیزدن بوتون ائللر سوراغینی ظفرین
بیز دونیانین قورخو بیلمز بیر قهرمان ائلی ییک
آلاولاردان یارانیلمیش آذربایجان ائلی ییک
تکجه بو سوزونن “بی ریانین” سوزونو باشا آپاراق کی حئیف اولا و افسوس کی بی ریانین عومرونون سون چاغیندا دا اوننان یاخشی موعامیله اولونمادی و بیریا مظلومیته توپراغا تاپشیریلدی.
بی ریا (اولومه) آدلی بیر شعریده اوز آمالینی بئله تانیدیریر:
گل ای عجل! عالمده بوگوندن منه یار اول
آرتیق داها قویما یانام اودلاردا سبب سیز
ای طالعیمین غونچاسی قوپ سنده یئتر سول!
مومکون دئییل هر آلچاغا دونیاده چوکم دیز
****
ای وارلیقیمین شمعی خموش اول، ابدی سون
جیسمیمده کی آتش ، قوی اومیدیم کیمی سؤنسون
دؤن سنده وجودیم!قاراداش پارچاسینا دؤن!
قوی مسلکیم، آمالیم، عقیدم کوله دؤنسون
***
یوخ…!یوخ…!من اولرسمده اگر مسلکیم اولمز
اود پارلایاجاق داییم اوفقلرده گونش تک
بیر نور حقیقت دی کی ،کورلار اونو گورمز
حقسیزلیگه هر نوقطه ده غالیب دیر او مسلک.
۱
اگر بخواهیم زندگی محمد بیریا را در چند جمله خلاصه کنیم، باید بگوییم که سراسر آن توأم با تلخ‌کامی؛ دربه‌دری و بی‌پناهی بوده است و با تبعید، زندان و شکنجه به سرآمده است. آوارگی و مهاجرت اجباری گوئی همزاد او بوده و از بدو تولدش آغاز شده و تا لحظه واپسین زندگی‌اش ادامه یافته است.
او بعد از تحمل سی وسه سال زندان، تبعید و آوارگی در سرزمین شوراها، وقتی در سپیده‌دم انقلاب ۵۷ به تبریز بازگشت، گویی مردم تبریز برای اولین بار با محمد بیریا روبه‌رو شدند که در کوچه پس کوچه‌های شهر پرسه می‌زد؛ به طوری که حتی پیرمردان نیز نتوانستند تشخیص دهند که این پیرمرد تنها و تکیده، محمد بی‌ریاست. همان که در سالهای جوانی و کامیابی، با شعرهایش مرگ فئودالها را اعلام می‌کرد و با سخنرانی‌های آتشین‌اش بر دل صاحبان کارخانه‌ها خون جاری می‌ساخت، و در محافل عمومی شهر تبریز، همیشه توسط دو سرباز روسی اسکورت می‌شد!
۲
محمد بیریا فرزند حاجی غلام باقرزاده نوحی به سال ۱۹۱۴ م. در تبریز متولد شد. پدرش نجار بود. او در سن ۸ سالگی به همراه خانواده‌اش از طریق باکو به خراسان مهاجرت کرد و در آنجا مشغول تحصیل شد، اما به خاطر بیماری و ناسازگاری مزاج مادرش با آب و هوای آن دیار، مجبور به مهاجرت به باکو شدند.
بی‌ریای نوجوان ضمن ادامه تحصیل به مدت هفت سال در باکو کم‌کم به ادبیات و شعر علاقه پیدا می‌کرده و اولین تجربه‌های شعریاش را در مجله «دیوار» چاپ باکو به چاپ رسانده است. در ۱۹۲۴م. او نخستین شعرش را علیه کتابفروشی سروده که فرهنگ لغاتی را به او گران فروخته بود[i]. در ۱۹۳۳م. مرگ ناگهانی مادرش، تغییر اساسی در زندگی شاعر نوجوان پیش آورده است.
بیریا به همراه پدر ، برادر و دو خواهر خردسالش (محبوبه و حسنیه) مجبور به بازگشت به ایران می‌شود. و به مدت دو سال یعنی از ۱۹۳۴م. الی ۱۹۳۶م در اداره بلدیه شهر تبریز مشغول به کار می‌شود. اسم اصلی‌اش محمد باقرزاده و بیریا تخلص شعریاش بود که بعداً بدان نام مشهور شد.[ii] و اگر مخالفان فرقه برای تخویف فرقه و تخریب چهره محمد بیریا به عنوان وزیر فرهنگ فرقه، به کرات نوشته‌اند که بیریا قبل از وزارت، «نوازنده باغ چرخ فلک تبریز» بوده است شاید با اندکی تحریف، اشاره به همین دوره دو ساله از زندگی بیریا باشد![iii]
در سال ۱۹۳۸م. بیریا خدمت سربازی‌اش را در لشکر تبریز به پایان رساند و در اداره راه آهن تبریز استخدام شد و تا ورود قوای متفقین به ایران و اشغال تبریز توسط قوای روسی در شهریور ۱۳۲۰ ش. این کار را ادامه داد.[iv]
۳
پس از حذف دیکتاتوری رضاشاه از صحنه سیاسی ایران و به وجود آمدن فضای باز سیاسی، که منجر به نضج‌گیری فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی در شهرهای مختلف و ظهور نشریات متعدد در سطح کشور شد، محمد بیریا نیز اقدام به نشر هفته‌نامه‌ای تحت عنوان «ادبیات صحیفه‌سی» به زبان ترکی در تبریز نمود. این هفته‌نامه از ۱۳۲۲ تا ۱۳۲۵ و در ۲ صفحه (یک برگ) به نشانی خیابان تربیت، کانون ضد فاشیستی منتشر می‌شد و محتوای آن را بیشتر شعرهای میهنی، مسائل مربوط به انواع شوراها و بر ضد آلمان هیتلری شامل می‌شد. شماره ۱۵ تنها شماره باقی‌مانده از هفته‌نامه است که در کتابخانه ملی تبریز نگهداری می‌شود.[v]
به دنبال اشغال شمال ایران توسط قوای چهل هزار نفری روسی که از ارس تا دهکده شریف‌آباد در قزوین امتداد داشت و باعث حذف اقتدار حکومت مرکزی در این مناطق و در نتیجه ایجاد فضای آزاد توأم با آنارشی گردید؛ در چنین فضایی، تشکل‌های سیاسی و صنفی مانند جمعیت آذربایجان (آذربایجان جمعیتی) و اتحادیه زحمتکشان آذربایجان (آذربایجان زحمتکشلری تشکیلاتی) و غیره شکل گرفتند که مخرج مشترک شعارهای بسیاری از آنها تأکید بر انعقاد انجمن‌های ایالتی و ولایتی و اجرای اصلهای ۹۰ الی ۹۳ قانون اساسی بود.[vi]
محمد بیریا در کنار میرزا علی شبستری (رئیس جمعیت آذریجان)، اسماعیل شمس، سید مهدی اعتماد … در این تشکل حضور داشت[vii]. اعضای اولیه کمیته مرکزی آن شامل پادگان، ولایی، قادری، علم دوست، میزانی، نان‌کرانی، هامبارسونیان و حاجی‌زاده بودند.
۴
در فروردین ۱۳۲۱ ش. یعنی درست ۷ ماه پس از تشکیل حزب توده در تهران، شعبه محلی آن حزب به نام «کمیته ایالتی آذربایجان» در تبریز به وجود آمد.[viii]
با این همه، حزب توده هیچ رغبتی برای تشکیل اتحادیه و سازماندهی در امور کارگری از خود نشان نمی داد. هر چند، در شهر صنعتی تبریز بیش از ۳۵ هزار کارگر وجود داشت، از آنجا که سیاست شوروی در این برهه، حمایت از نظم و آرامش بود و همچنین از آنجا که بیشتر فرآورده‌های کارخانه‌‌های تبریز صرف نیازهای جنگی اتحاد شوروی می‌شد، بنابراین، هرگونه تشویق به اعتصاب و دست کشیدن از کار، بر ضد شوروی و در نتیجه کمک به جبهه فاشیسم تلقی و توسط شوروی و حزب توده سرکوب می‌شد.[ix]
کمیته ایالتی آذربایجان در ۲۸ فروردین ۱۳۲۱ ش. توسط آقازاده (مدیر روزنامه شاهین) و میرزا علی بیرنگ (حریری سابق) به وجود آمد و به زودی شاخه‌هایی از آن در شهرهای مختلف آذربایجان به صورت زیر پایه‌ریزی شد:
مراغه: کمیته محلی مراغه، در تاریخ پنج‌شنبه ۱۷ اردیبهشت ۱۳۲۱ش. توسط تقی‌زاده؛
مرند: در تاریخ یک‌شبنه ۲۸ تیر به وسیله برهانی؛
اسکو: در تاریخ شنبه ۲۳ خرداد ؛
ممقان: در تاریخ دوشنبه ۲۵ خرداد ؛
آستارا: در تاریخ چهارشنبه ۴ شهریور؛
سراب: در تاریخ پنج‌شنبه ۵ شهریور.[x]
[i] – اتحادیه‌های کارگری و خود کاملی در ایران، حبیب لاجوردی، ترجمه ضیاء صدقی، تهران: نشر نو، ۱۳۷۹، ص ۴۳۷.
[ii] – اطلاعات مربوط به این دوره از زندگی محمد بیریا از خود نامه محمد بیریا به مالنکف اخذ شده است، بیریا این نامه را در ۱۹۵۴م. که دوره تبعید خود را در قزاقستان می‌گذرانده، ارسال کرده و در آرشیو ک.گ.ب نگهداری می‌شده است.
k.q.b. Arxiv.p ۰۶۶۲۷ xomra ۳۷۱۲.
ترجمه کل این نامه در قسمت پیوستها آورده شده است.
همچنین مستخرج از بازجویی‌های بی ریا . پس از شکست فرقه دموکرات در ۱۴ سپتامبر سال ۱۹۴۸م. در باکو بوده است. بنگرید به اوراق بازجویی مندرج در: رازهای سر به مهر: ناگفته‌های وقایع آذربایجان، حمید ملازاده. ـ تبریز: مهد آزادی، ۱۳۷۶، ص ۱۳۱.
[iii] – بنگرید به: اتحادیه‌های کارگری و خودکامگی در ایران، حبیب لاجوردی؛ ترجمه ضیاء صدقی. ـ تهران: نشر نو، ۱۳۶۹، ص ۴۳۷.
این کتاب هر چند دارای اطلاعات ذیقیمتی است اما اشتباهات اساسی مخصوصاً در ارتباط با محمد بیریا در آن به چشم می‌خورد و همین اشتباهات متأسفانه مأخد عمده‌ای برای بسیاری از نویسندگان و مورخین بوده است. به عنوان مثال:
این کتاب تاریخ تولد بیریا را ۱۲۹۶ش. می‌نویسد. همچنین می‌نویسد: «بیریا چاپخانه‌ای در تبریز تأسیس و روزنامه بیریا را به فارسی و آذری منتشر کرد» (همان، ص ۴۳۷). در حالی که نه تنها بیریا سردبیر چنین روزنامه‌ای نبوده بلکه در کل تاریخ مطبوعات تبریز اصلاً چنین روزنامه‌ای منتشر نشده است! همچنین این کتاب برای اولین بار به اشتباه می‌نویسد: بیریا در ۲۱ آذر ۱۳۲۶ش در تبریز به دست مخالفین فرقه کشته شد و بسیاری از مورخین و نویسندگان نیز همین مطلب را به اشتباه تکرار کرده‌اند!
بنگرید به: همان.
[iv] – بنگرید به: نامه بیریا به مالنکف.
[v] – تاریخچه و تحلیل روزنامه‌های آذربایجان. ۱۲۸۰ـ۱۲۳۰، موسی مجیدی .ـ تهران: کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران، ۱۳۸۲، ص ۵۹.
[vi] – بنگرید به خاطرات چشم‌آذر تحت عنوان:
Azerbaijan Demokratik Partiasnin yaranmasi va fâaliyyati.- Baku: elm, ۱۹۸۶. s.۱۸
[vii] – بنگرید به نامه بیریا به مالنکف…
[viii] – کمونیزم در ایران، علی زیبایی.- بی‌جا: بی‌نا، ۱۳۴۳، ص ۲۳۴.
[ix] – اتحادیه‌های کارگری و خودکامگی در ایران …، ص ۱۷۱؛
و اسنادی از اتحادیه‌های کارگری (۱۳۳۲ ـ ۱۳۲۱ هـ ش. )، محمود طاهری.- تهران: سازمان اسناد ملی ایران، پژوهشکده.
[x] – کمونیزم در ایران، علی زیبایی… صص۷-۲۳5
