شیخ صفی الدین اسحاق زندگی نامه سی
یازار : " تؤرک دیلینی اؤیره نین، چونکو اونلارین حاکمیتی چوخ اوزون سؤره جکدیر." پیامبر اکرم
+0 چره جلی
شیخ صفی الدین اسحاق زندگی نامه سی
شیخ صفینین مزاری اردبیل ده
شیخ صفی‌الدین اسحاق(شیخ صفی‌الدین اردبیلی ،شیخ صفی‌الدین اسحق، شیخ صفی، ابوالفتح )1334 – 1252 صفویلر سولاله سی نین بانیسی.
1252 (هیجری-650)-جی ایلده اردبیلین کلخوران کندینده آنادان اولموشدور. آتاسی امین الدین جبریل خواجه کمال‌الدین عربشاهیدیر. صوفی دایره لرینده اونو یئددینجی شیخ ایمامی موسا کاظیمین (میلادی 754-800) 21-جی نسلیندن حساب ائدیردیلر. شئیخین بئشینجی اولو باباسی فیروزشاه قیزیلباش او نسیلدن، سولاله دن اردبیله گلن و بورادا مسکونلاشان اولینجی شخص حساب اولونور. منبعلر فیروزشاهین اوغلونون وز، وزین اوغلونون محممد، محممدین اوغلونون صلاحدالدین، صلاحدالدین اوغلونون امین الدین، امین الدیناوغلونون ایسه صفی الددین اولدوغونو قئید ائدیرلر.
آتاسینی اوشاق یاشلاریندان ایتیرن صفی ایبتیدای تحصیلینی اونون دینی داوامچیلاریندان آلمیشدیر. او، دینی علملرین اساسلارینا یییله نیر، آنا دیلیندن باشقا فارس، عرب، گیلان و مونقول دیللریند ده سربست دانیشماغا باشلاییر.
ایییرمی یاشیندا تحصیلینی آرتیرماق اوچون شیرازا گئدن صفی بورادا مشهور ایلاهیاتچی عالیملردن روکن الددین بئیضوی، میر عبدوللاه و باشقالاریندان درس آلیر. موعلیمی میر عبدوللاه ین مصلحتی ایله یگیرمی بئش یاشیندا مشهور گیلان شئیخی هاجی الد-دین زاهیدین (هیجری-615-700) موریدی اولور. شئیخ صفی اد-دین 25 ایل طلبه کیمی اونون یانیندا قالیر.
هاجی اد-دین زاهیدی آذربایجانداکی صوفی طریقتی اولان سوهروئردی ایله موناسیبتلر ساخلایان گزرکی درویش ایدی. اونون اسل آدی تجاددین ایبراهیم بی رؤوشاندیر. 0، 1215-جی ایلده لنکرانین یاخینلیغیندا اولان سییاور کندینده آنادان اولموشدور. اونو همین ویلایتده اولان خالاناگیران (خایلاکاران) کندینده دفن ائتمیشدیلر و اونون شرفینه همین کندین آدینی شیخاکئران دییشمیشدیلر. اونون قبری اوسته توربه تیکیلمیشدیر، بو یئر خالقین موقدس زیارتگاه یئری اولموشدور. بو توربه نی شئیخ حئیدر (شاه ایسماییلین آتاسی) و شاه آبباس زیارت ائتمیشلر. شئیخ زاهیدین قیزی ایله ائولنن صفی شئیخین وفاتیندان (1294) سونرا اونون یئرینده صفویییه طریقتینین رهبری اولور . 35 ایل ایرشاد و تعلیماتلارلا مشغول اولور و بیر چوخ طلبه یئتیشدیریر. شئیخ صفینین عؤمرونون داها فایدالی و تاثیرلی دؤورو محض همین ایللر اولموشدور. اونون شؤهرتی آز زاماندا بوتون شرق دونیاسینا، شرقی رومایا، سورییایا، هیندیستانا یاییلدی. شرقده اورفان و دین ساهه سینده یئگانه شخصیت کیمی تانینان شئیخ صفی بوتون مذهب و طریقتلره مورشید و اوستاد اولا بیلمیشدیر.
ردبیلین دارول-ایرشادی (دارالارشاد) (هیدایت ائوی) گئنیش بیر اراضییه معنوی اوجاق اولموش و بو اوجاغین باشیندا شئیخ صفی دورموشدو. شئیخ تام باجاریغی ایله تقیییه پرینسیپینه عمل ائده رک ائله بیر دونیاگؤروشه مالیک ایدی کی، آیری-آیری یسلام مزهبلری و تریقتلری ده اونون معنوی خزینه سیندن قیدالانا بیلیردی. صفوی طریقتی اؤزون مخصوس بیر تشکیلاتین واسیطه سیله تبلیغ اولونور و اوزاق یئرلرده اولان نوماینده لره چاتدیریلیردی. بو تشکیلاتین باشیندا ” پیر ” ، یاخود ” مورشید ” دوروردو. اساس ایش مورشید (موللیم) ایله موریدلر (تلبه لر) آراسیندا واسیطه چی رولو اوینایان خلیفه نین اوزرینه دوشوردو. خلیفه هر طایفانین سوفیلرینه باشچی اولماقلا برابر، هم ده رهبرله بیرباشا علاقه ده اولوردو. خلیفه لر و سوفیلر تابئچیلیکده اولان جاماعاتلا رهبر آراسیندا ائله مؤحکم علاقه یاراتمیشدیلار کی، بو علاقه گوندن-گونه گئنیشلنمکده و مؤحکملنمکده ایدی.
اکثر حاللاردا سییاسته قاریشمایان بو سیستئم شئیخ جونئیده کیمی داعوام ائتمیشدی. آما دارول-ایرشاد شئیخ جونئیددن باشلایاراق سیاسی مثله لرله ده ماراقلانماغا باشلادی. اوزون مودت تشکیلاتا رهبر اولان ردبیل پیری بو تشکیلاتدان نینکی طریقتی و ایدئولوژی مثله لر اوچون ایستیفاده ائتدی، هم ده اورانی بؤیوک بیر حربی و سیاسی تشکیلاتا دا چئویردی. سییاستله طریقت بیرلشه رک صفویییه ایدئولوگییاسینی فورمالاشدیردی. بونونلا شئیخ صفی نین فورمالاشدیردیغی شییزم-سوفیزم ایدئولوگییاسی ماهیتی اعتیباری ایله سییاست و حاکیمیتدن اوزاق قالا بیلمزدی و ایستر-ایسته مز دارول-ایرشادا رهبرلیک ائدن پیر سیاسی هرکاتلارا دا قوشولمالی ایدی. شئیخدن سونرا بیر-بیری نین آردینجا سدرددین، خاجه الی ایبراهیم، شئیخ جونئید، شئیخ هئیدر و نهایت شئیخ ایسماییل ردبیل دارول-ایرشادینا رهبرلیک ائتمیشلر.
شئیخ صفی اد-دین 1334-جو ایلده ردبیل شهرینده دونیاسینی دییشیر و بورادا دا دفن اولونور. اونون مزاری نین اوزرینده توربه قورولور، اطرافیندا مسجیدلر، کاروانسارایلار، مدرسه لر، یاشاییش ائولری سالینیر. بورادا بؤیوک بیر مدنی مرکز یارانیر. شاه ایسماییل دا داخیل اولماقلا صفوی شئیخلریندن بیر چوخو بورادا دفن اولونور. همین مرکزین تیکینتی و برپا ایشلری فاصیله سیز اولاراق داعوام ائدیر. نهایت، خیو اسرده ی شاه تهماسیبین حاکیمیتی دؤورونده (1524-1576-جی ایللر) همین مقبره اؤز ایندیکی شکلینی آلیر. سفویییه طریقتینین رهبری قیسمینده شئیخ صفی اد-دی نین ایلک واریثلری سدرددین موسا (1334-1392/3) و شئیخ خاجه الی (1392/3 -1429) اولموشدور. صفی اد-دی نین نتیجه سی یبراهیم شئیخشاهدان (1429 -1447) باشلایاراق ردبیل شئیخلری رئال، دونیوی حاکیمیتی ده اله کئچیریرلر. شئیخ ایبراهیم شئیخشاه ردبیل حاکیمی اولور، سونرادان شئیخ ایسماییل (1486-1524) اولجه ازربایجاندا، سونرا هم ده یراندا یئنی قیزیلباشلار دؤولتی نین و بو دؤولتین تاخت-تاجیندا سفویلر سولاله سی نین عصاسینی قویور.
//
شعرلری
ائی رؤونقی – باهار! گولموسن، نسن؟
ائی ایختییاری الدن آلان، مولموسن، نسن؟
دؤوری یوزونده سبزئیی-خطین گؤرن دئییر:
رئیحان، بنؤوشه، سوسه نی-سونبولموسن، نسن؟
خوش جنگجو گلیر گؤزومه قاشو کیپریگین،
ائی گؤزلری حرامی-قراقوموسن، نسن؟
ائی کؤنلومون خرابه سی، آهولر اویلاغی،
دیوانه لر یاتاغی مگر چؤلموسن، نسن؟
افغانو-آه دور گئجه-گوندوز ایشین صفی،
قومرویموسن بو باغیده، بولبولموسن، نسن؟
————
گلتور
قیلینج باغی دوتوبدور گؤزلریم، ساقی، کدو گلتور،
ووروبدور تپمه جه ن خوم قانیندان بیر سبو گلتور.
لاله دوداقلار سینمده آچیلمیش،
گؤزوم قانینی اولماز باغلاماق جامی دولو گلتور.
———–
آغلارلار
آغاجلار سارماشیب قددیندن آیری زار آغلارلار،
سیزیلدارلار پریرولر کیمی تکرار آغلارلار.
———–
سئویشمکلر
گؤیرچین یوللادیم، یازدیم سنه سندن شیکایتلر،
قولوندا اول قانادلاردیر باشی باغلی کیتابتلر.
اونودما عاشیقی، نامئهریبان اولما، منیم جانیم،
ایشیقسیز سروه اوخشارلار وفاسیز سروقامتلر.
سنی تانری، نئجه سندن شیکایت ائتمگیم آخیر،
هانی اول نازلی باخماقلار، هانی گیزلین ایشارتلر.
هانی ظالیم، هانی گؤزوم، هانی کافیر، هانی جانیم؟
سئویشمکلر، باریشماقلار، تپیشمکلر، قوجوشماقلار!
———–
نئیلر
اولان حاقق یادی بیرله قایغیسیز دیوانه، کس نئیلر،
قیلینج الینده م’نی چاغیران ار، دادرس نئیلر.
سینیق کؤنلوم نوا دوتمازسا، اسکیم فؤوجو کسیلمز،
بؤیله آغیر قارالی کاروان سؤوتی-جرس نئیلر.
چکن کؤکسون شیکافیندان منیم بیدرد کؤنلومنی،
بو قانلی بحر قارشیسیندا زنگی وار، سس نئیلر.
دنیز مودرار اولماز ایت سو ایچماغیندان، ائی عاریف،
حاقیقت آنلییان آری کؤنوللرده هوس نئیلر.
————
جانان اولور
جان قیلاندا جیسم ترکین محرمی-جانان اولور،
قوش یوواسیندان آذاندا همده می – شئیتان اولور.
————-
آشییان ائیلر
حبیبیم نازدان لئیلینی آنجاق پاسیبان ائیلر،
منیم کؤنلوم قوشو مجنون باشیندا آشییان ائیلر.
————
بئنگاللنمیش
توتور کؤنلومدن آتش لاللنمیش،
باشیمدان دود قالخار حاللنمیش،
کئییک کیمی چوروموش کوکرن ناز،
باخیش دورنا کیمی دونباللنمیش.
تؤکولموش زولفی یاغی تک قوجاغه،
ایچیب هیندولری بئنگاللنمیش.
————–
قاچین
عشق زنجیریمی اوزدو، یول آچین،
اوی اوشاقلار! اولولو گلدی، قاچین!
————–
خار اولسون
منی خار ائیلیین گؤزلرده، یا رب، خارو زار اولسون،
دئمم کیم مندن آرتیق، من کیمی گؤزلرده خار اولسون.
—————
مؤوزون-مؤوزون
قویدو اوز کؤنلومه قم لشکری هامون-هامون،
قارا بایداغلی الملر اوجو گولگون-گولگون،
چاغیریردیم قاتی آواز ایل: – لئیلی، لئیلی!
داغ سس وئردی جاوابیندا کی: – مجنون، مجنون.
گؤزلریمدن یانا اود توتلادی دوزخ-دوزخ،
جیگریمدن یانا قان قاینادی جئیهون-جئیهون،
بو نه ویرانه کؤنولدور، صفی، ائی وای، ائی وای!
سرولر وار ایدی بو باغیده مؤوزون-مؤوزون.
————–
یاتیش
بو نه جیلوه دیر، نه قامت، نه رویش یئریشدورور بو،
نه رویش یئریشدورور بو، نه گؤزل رویشدورور بو؟
بو نه نازلی سورمه دیر های، بو نه قانلی قمزه دیر وای،
بو نه گؤزدورور، نه کیپریک، نه قییا باخیشدورور بو؟
آغیزینی اؤپمک اولماز، دوداغینی اممک اولماز،
اورگیمی قان ائلرسن، نه بلا گولوشدورور بو؟
منه گر یاناشا اول گول، سومویوم کویوب اولار کول،
کی توتوشموش اوددورور او، قوروموش قامیشدورور بو؟
بو نه هوسندور، نه آفت، بو نه شورو نه قییامت،
بو نه عشقدیر، نه مؤحنت، نه خطرلی ایشدورور بو؟
آغاریب باشیمدا توکلر، قاپیسیندا اولدوم ابتر،
دئمه دی او نازلی دیلبر کی بیزیم گوموشدورور بو؟
سفینین سؤزون اینانما، سن اونون اودونا یانما،
اؤزونو اویاق سانما، کی یامان یاتیشدورور بو؟
————-
قانلی پییاله
گؤی گولدو، بولود آغلادی، ائی شانلی پییاله،
سالدی منی مئی شؤوقونه بو قانلی پییاله.
اول دم کی دیلیم دوتمایا، ساقی، کرم ائیله،
آللاهی سئورسن، منه بیر جانلی پییاله.
————-
واللاهی، بیللاهی
دئمین کیم دردیمی بیلمز، بیلیر واللاهی، بیللاهی،
دئسه بیلمم، اینانمایین، آلدادیر واللاهی، بیللاهی.
دئدین هرگیز منیم کؤنلوم سنینله مئهریبان اولماز،
دئمه ظالیم، دئمه کافیر، اولور واللاهی، بیللاهی.
قییا باخگج، تبسسوم نازیک ائتگج ایلتیفات ائیله،
منی آخیر بو ظالیم اؤلدورور واللاهی، بیللاهی.
دئیین مجنون گلیبدیر شهره، ائودن چیخ تاماشا قیل،
اوشاقدیر نازه نینیم، آلدانیر واللاهی، بیللاهی.
سفینی قویما یالقیز، گئتمه، گئتمه، گئتمه، گل، گل، گل،
یازیقدیر، باشینا دؤنوم، اؤلور واللاهی، بیللاهی.
————-
آیاق چکمک
دوست کویوندان آیاق چکمک منه چوخ آر ایدی،
ایتلری بیرله سوروندوم تا سوموگوم وار ایدی.
وار ایدی بیر گون کی، بد خوبانیملا وار ایدی،
گولسه ایدیم من گولردی، آغلاسام آغلار ایدی،
ایچدیگیم قان، یئدیگیم قم، راهتیم آزار ایدی.
————
غریبه م
اوز گیزله مه گون تک قارا چادیر یییه سی های،
آخشام آرایا گیردی، غریبه م، نئیلگیم وای.
————
شهلا کیمی
یار دوداغین امر قارشیدا هلوا کیمی،
باخا-باخا آغلارام نرگیسی شهلا کیمی.
————
شؤ’له
گونش بیر شؤ’له دیر ابلق باشیمدان،
فلک بیر لاله دیر قانلی یاشیمدان،
بو دریا گؤز کی، لؤلؤدن گول آچیر،
بولودلودور هاوالانمیش یاشیمدان.
[redaktə / تحریر] لوغت
یوخاریداکی شعرلرده کی بعضی سؤزلرین آذربایجانجا معناسی
کدو – قاباق، بالقاباق
سبو – بارداق، کوزه
خوم – کوپ
زار – ناله ایله؛ چاره سیز
پریرو – پری صیفتلی، پری اوزلو؛ گؤزل
کیتابت – یازیلار؛ بورادا مکتوبلار م’ناسیندا
بیرله – بیرلیکده، بیر یئرده
دادرس – دادا چاتان، فریادا یئتیشن
فؤوج – دسته، جاماعات
سؤوتی-جرس – زینقروو سسی
شیکاف – چات، یاریق؛ یاران، پارچالایان
آری – تمیز، صاف
آشییان – یووا، سیغیناجاق، مسکان
پاسیبان – گؤزتچی؛ کؤمک ائدن
توتور – بورادا اود توتماق، آلیشماق م’ناسیندا
دود – توستو
اولولو – آل آروادی، هولولو
هامون – چؤل، سهرا
بایداق – بایراق
گولگون – قیزیل گول رنگی؛ آل، قیرمیزی
قاتی – برک، مؤحکم
دوزخ – جهننم
مؤوزون – یاراشیقلی؛ سرخوش، مست
شور – قالماقال، عشق، سئوگی
ابتر – بورادا قویروغو کسیک هئیوان، ایت م’ناسیندا
دئمین – دئمگین، سؤیلمیگین
خوبان – گؤزل
کوی – بورادا کوچه، محلله، یئر م’ناسیندا
ابلق – آلا-بولا، آلاجا
لؤلؤ – اینجی، دورر
