محمدرضا اسماعیل زاده
اورمودا ائولنمک اوچون چوخلو دبلر واردیر.بیری بودور کی اوغلان سربازلیقدان گلندن سونرا اگر بیر قیزی ایسته­سه اؤز آنا و باجیسینان دانیشار و اولار مصلحت بیلسه­لر قیز ائوینه ائلچی گئدرلر و یا اگر اوغلان اولاردان اوتانسا یولداشلاری­نین بیرنن بوسوزو آناسینا یئتیره­ر.
سونرا اوغلان آدامی قیزین قوهوملاری­نین بیرینن قیز ائوینه خبر یئتیرلرکی »فیلانی­لر« سیزه قوناق گله­جکدیلر.
ائلچیلییین اول دفعه­سینده اوغلانین آناسی و بویوک آناسی وبویوک باجیسی گئدرلر و قیز ائوینده قاباخدان اولارا مخصوص تداروک گؤرولر.
قیز ائوی گئلنلره خوش گلدین دئییب و قیز مئیوه و شربت گتیره­ر. قیزین آغزین اییله­مک اوچون اوغلان آداملاری­نین بیری قیزین اوزوندن اوپرلر کی اگر بیر عئیبی اولسا بیلسینلر و بیر موناسیب فورصتده قیزین اندامینا باخارلار کی ایرادی اولسا بیلسینلر وائلچی­لییین اول مرحله­سی باشا یئتیشر.
اوغلان ائوی نئچه گوندن سونرا اوغلانی قیز ائوینه آپاریب، قیزنان اوغلان بیر-بیرین گؤروب و اخلاقلاریندان و ایسته­دیکلریندن دانیشارلار.
سونرا قیز اگر اوغلانی به­یه­نسه دئیه­ر منیم اختیاریم آتامین الینده­دیر، صلاحیمی آتام یاخجی بیلر اگر به­یه­نمه­سه دئیه­ر هله­من درس اوخورام و یا اوغلاندان ایراد توتار.(به­یه-نمز)
(بوندان قدیم رسم ایدی کی اگر قیز راضی اولماسایدی اوغلان آدامی­نین بیری­نین باشماغینا بیر آز دوز تؤکرمیش)
نهایتده قیز ائوی هن­ یا یوخ جوابینی بیر نفرین توسطینان اوغلان ائوینه گونده­ره­ر. قیز اوغلان بیر-بیرین بیه­نه­ندن سونرا هر ایکی طرف کیشی­لرین و طایفانین بؤیوکلرین قیز ائوینه ییغیب و اوردا دانیشارلار.
قیز ائوینده اوغلان آدامی­نین آغ ساققالی سؤزو باشلییب و دئیه­ر: اللهین امرینن و پیغمبرین شرعی­نن گلمیشیخ کی اوغلوموزو نوکرچیلیغه قبول ائلییه­سیز و بیزده سیزین خانیم قیزییزی اؤزوموزه گلین ایلییه­خ و بیر-بیریمیزینن قوهوم اولاخ اگر راضی اولساز کبینه باشلییاق و مهریه­نین مقدارینی تعیین ایلییه­خ. ایکی نفر بیری اوغلان و بیری قیز طرفیندن مقدارینی معین ائلیییب و دئیه­ر:” الله مبارک ائله­سین.”
دانیشیغین سحری­سه قیز و اوغلان و هر ایکی طرفدن بیرنفر (اوغلان و قیزین باجیسی) اولاری قان آزماییشینه بهداشتا آپارارلار.
اوندان سونرا قیزی بازارا آپاریب و اونا اوزوک و پالتار و بیر شال(لئچک) و آینا و شمعدان قرآن گلین­دونو، بزه­ک وسایلی، باشماق، جوراب کیف، گلین چادراسی و نئچه قوطو شیرینی و نهایتده عقد سفره­سی­نین وساییلی آلینار.
بوفاصیله­ده بیر نفر قیز ائویندن اوغلانی بازارا آپاریب و اونا نیشان اوزویو آلارلار. سونرا بیر واخت تعیین ائله­ییب و قند سیندیرما و کبین کسمک گونو مشخص اولار.
قند سیندیرما گونو اوغلان آدامی ییغیشیب و کله قند و شیرینی گؤتوروب و قیز ائوینه گئدرلر.
قیز ائوینده قند سیندیرما مراسیمی باشلانار و بیرنفر اوغلان طرفیندن کله­قندی توتوب و باش طرفیندن سیندیرار و قندین باشی یئره دوشر و اوغلان آدامینان هرکس اونو یئردن قاپسا اونو قیزین آناسینا وئریب و اودا اونا بیر کؤینک یا کؤینکلیخ تؤحفه وئرر و هامی چپیح چالیپ و الله موبارک ائیله­سین دئیه­رلر.
کبین کسمک: کبین کسمک گونو اوغلان قیزی آراییشگاها (قیزین و اوغلانین باجیسی­نان) آپارار. سونرا قوناقلار بیر-بیر قیز ائوینه ییغیشیب و چالیب و اویناماغا باشلارلار.
سونرا اوغلان ماشینینان قیزی آراییشگاهدان قیز ائوینه گتیره­ر. اوغلاننان قیز بیر اوتاغا کی ­اوردا عقد سفره­سی آچلیب گئده­رلر و سونرا بیر موللا گلیب عقد صیغه­سینی اوخوماق و کبینی کسمه­یه باشلار و اوردا قیزین آتاسی­نین اجازه­سی­نن کبین کسیلر.
کبین کسیلن زامان اوغلان و قیزین باشلاری اوسته بیر پارچا توتوب و یئددی قیز ایکی تیکه قندی بیر-بیرینه سورترلر اووارلار و قیزلار هره­سی الینه بیر آینا آلیب و بیر-بیریننن سوروشارلار نه تیکیرسن؟ دئیه­ر بختور اولسون بو قیزین بخت کؤینه­یین تیکیرم. سونرا موللا گئدیب و اوغلانین باجیسی اوزوکلری اوینادا اوینادا گتیریب و اوغلاندان انعام آلاندان سونرا اولاری یئره قویار. اوغلان و قیز اوزوک تاخیب و بیربیرینین آغزینا بال قویارلار. سونرا قیز و اوغلان قوناقلار اولان یئره چیخارلار.
اوردا قیزین باجیسی شربتی اوینادا اوینادا گتیره­ر و اوغلاندان انعام آلانان سونرا شربتلری یئره قویار.
سونرا اوغلان و قیزی اوینادیب و گلن قوناقلار اونلارا هششه­باش (شاباش) وئره­رلر. مراسیم قوتولانان سونرا اوغلان و بعضی یئرلرده اونون خانواده­سی ده شامی قیز ائوینده قوناق قالارلار و بوردا کبین کسمک مراسیمی باشا چاتار.
نیشانلی­لیق گونلری: بعضی طایفالاردا قیز و اوغلانین تویو بیرموددت چکر بو موددتده اصطلاحن نیشانلی قالارلار. قیز اوغلان بیر-بیرینه قوناق گئدیب و بو فاصیله­ده هر ایکی طرف بیر-بیرین قوناق چاغیرارلار.
بوفاصیله­ده اگر بیر بایرام اولورسا اوغلان ائوی قیزین ائوینه بایراملیق یا بایرام پایی آپارارلار و بو تحفه هر بایرامدا فرقلی­دیر.
مثلن قوربان بایرامیندا قیز ائوینه بیر قوچ بزه­ییب آپارارلار و اوندان علاوه قیزا جواهیر و پالتار آلارلار و یا اگر چیلله­گئجه­سی اولسا اونا حالوا و قارپیز آپارارلار و اگر نوروز بایرامی اولسا قیزا سبزه، آینا، شیرینی وجواهر و باشدان آیاغا بیر دست پالتار آلینار.
اگر بو فاصیله­ده یای فصلی اولسا قیزا نوبارانلیق گتیره­رلر و او بوندان عبارت اولار کی یایین هر میوه­سیندن بیر خونچا بزه­ییب و قیز ائوینه گتیریلر.
بعضی طایفالاردا اگر قیز و اوغلانین وصلتینه راضی اولماسالار، اوغلان قیزی گؤتوروب و آتاسی ائویندن قاچیردار و بیر یاخین قوهومون ائوینه آپارار و بیر ایکی گوندن سونرا اوغلانین آتاسی و قوهومو گلیب و اونلاری آپاریب کبین کسدیریب و توی­لارین توتارلار. و بو آرادا قیزین عاییله­سی قاتیشماییب و قیزا غضب ائدرلرکی نییه اولار ایسته­مییه­ن آداملا وصلت ائله­ییب و بو وصلتین هئچ ایشینه قاتیشمازلار.
حنا گئجه وگلین چیخارماق رسملری: توی­دان بیر نئچه گون قاباق اوغلان و قیز ائوی اؤز قوناقلارین بیر کارتینان تویا دعوت ائدرلر و بوکارت دا تویون گونو و باشلانیش ساعاتی و تویون اولدوغو یئره اشاره اولونار و چوخلو یئرلرده اوغلان ائوی هر ایکی طرفین کارتین آلار.
حنا گونو تویون اول گونودور و بو گون صوبح چاغی اوغلانین باجیسی و یا قارداش آروادی و یا یاخین قوهوم­لارینان بیر ایکیسی، گلین و بیر نئچه نفر قیز ائوینن، گلین حامامینا آپارارلار و اوردا شادلیق ائله­ییب و چالیب اوینارلار و سونرا گلین نظافت ائله­ییب و تویا آماده اولار.
حنا گونو صوبح چاغی اوغلان و قیزین ائوینده آشپاز قوناقلارین شامی­نین تداروکونا باشلار و یاخین قوهوملار گلیب قیز و اوغلان ائوینده یغیشیب و اورالاری تمییزله­ییب میز، صندل دؤشه­ییب و چیراق چکیب و گئجه­یه حاضیرلارلار.
قیز ائوینده توی گئجه باشلانار و اوغلان ائوینده ایکیندی چاغیندان باشلانار و بؤیوک توی گلیب و چالماغا باشلار. دئمه­لی­­ییک کی طبل و زورنایا، بؤیوک توی و دودک دئییلیر و اونو چالاندا، جوانلار و قوهوملار و توی قوناقلاری جلمان(یاللی) گئتمه­یه باشلارلار و جلمان بیر دسته جمعی رقص­دیر کی اوتوز ایکی هاوادان عیبارت اولونور و هر تویدا بو اوتوز ایکی هاوا چالینار، البته ایندی جوانلارین چوخلوسو بو هاوالارین هامیسن باشارمیرلار و فقط بیر نئچه هاواسن اوینایا بیلیرلر.
جلمانین اولینده بیرنفر دستمال الینه آلیپ و باشی چکر. جلمان چیراقلار یانینجا داوام تاپار و چیراقلار یاناندا قوناقلار یغیشیب و میز، صندل اوستونده اه­یله­شرلر و اوردا بیر قووال و بیر کامان و بیر ناغاری چالینیب و نوبتینن قوناقلاری اوینادارلارکی ایندی اولارین یئرینه تویلارا ارکستر گئتیریرلر که بو هاوالاری دستگاه چالیب و بیر نفر بو هاوالار چالیناندا گوزل سس­اینن اوخویار. هر تویدا بیر نفر به­ی انتخاب اولوب و مجلیسی ایداره ائلر و بیر نفر کؤمکچی کی امربه­ی آدلانار، مجلیسی دولاندیرار و بیر نفرده مراسیمین اولیندن بولاری یادگار ساخلاماق اوچون فیلمه ییغار.
مراسیم ده اوینایانلار شاباش وئره­رلرکی بو شاباشلار داماد و اونون آتاسینا یئتیشر. مجلس باشلاناندا هامی­دان قاباق داماد و اونون آتاسی بیر دسته گول و بیر کله قند گؤتوروب و بوتون قوناقلارا خوش گلدین دئیه­رلرکی بوننان قاباق بو ایشی امربه­ی گؤره­ردی.
هامیدان قاباق دامادین آتاسین، شلواری­نین قیچین چیرمالییب و اوینادارلار و اوندان سونرا دامادین قارداشین،کوره­کن­لری، عممه، دایی و ترتیبینن یاخین قوهوملار و دوستلار و قوناقلاری اوینادارلار.
مراسیمین آخیرلرینه یئتیره­نده قیز ائوی بیر نئچه نفرنن تاباقلاردا بزه­نمیش خونلاری (دامادین پالتاری، کیف، باشماق، آینا شمعدان، شیرینی، گول، کله­قند، سبزه ­و…) گئتیریب و بؤیوک توی چالیب و دامادین قوهوم، قارداش و آنا باجیسی او خونون قاباغیندا اوینارلار. خونلاری بیر نئچه جوان قیزآداملارینان باشلاری اوستونه قویوب و مجلیسه گتیره­رلر و بئی و اوغلانین آتاسیندان بیر تحفه آلیب و خونلاری یئره قویوب اه­یله­شرلر و اوغلان ائوی اونلارا شربت گتیره­ر.