ایلین سون آیی و بایرام دبلری

ایلین اون ایکینجی آیی موغانین چوخلو یئرلرینده، ایندی ده بایرام آیی bayram ayı آدلانیر. بو آیدا، دؤرد چرشنبه حیاتین دؤرد اؤنملی عنصرلری(سو،اود،یئل،تورپاق) ایله باغلانیب و اونلارا گؤره چئشیتلی دبلر، آیین لر و رسم لر دوزن له نیب.
مومکون دور کئچمیشده اودا،سوووا،یئله و تورپاغا سایقی، باشقا اینام و تاپینما اوستونده اولوب. زامان سوره سینده بو اینام و تاپینما یئرینی باشقالاری ایله دَییشسه ده، او قوه لره سایقی و اونلارلا باغلی دبلر، عادت-عنعنه لر اؤزونو اولدوغو کیمین یا بیر آز دییشیکلی بیچیمده ساخلامیشدیر. اؤرنک ایچین؛ آزربایجاندا ایسلامدان اؤنجه، قام- شامانلیق اینانجی ایله یاشایان تورکلر، اودو قوتسال سانیب و اونا تاپینیرمیشلار، او چاغلار بو ایناملا باغلی تورلو-تورلو دبلر، آیین لر و اینانج لار یارانیبدیر. آما ایندی بیزیم خالقین دینی، شامان دینی اولماسا دا، او چاغلاردا کی کیمین اودا تاپینماسالاردا، اونونلا باغلی دبلرین، آیین لرین هله ده ایزلری قالیر.
اسکی اینسانا تاپینماق ایلنجه دئییلدی. او آدام ایچین اؤلوم-دیریم سورونو ایدی. او بیرینی آختاریردی، یئنیلمز، گوجلو و قورویوجو و یارادان اولا و بو آدام یامان گونونده اونا سیغینا، یوخسا هئچ اولماسا اونون آجیغینا توتونمایا. اونا گؤره دوغال یارانیش دا هر بیر «نه»ده بو اؤزللیکلری گؤروردو، گؤزدن قاچیرماییب، اونا سیغینیردی.
یارانیشین فلسفه سینی بیلمه ین آدام، سیرلی بیر دونیا ایچینده اؤزونو آرخاسیز گؤروردو.دوغال گوج له رین، نده نینی و نه ایسته دیگینی بیلمیردی. ایلدیریم نییه شاخیر؟ قاسیرغا نییه قوپور؟ یئل ندن گوجلو اسیر؟ یئر نییه ترپه نیر؟ آلوو نییه یاشیل مئشه له ری و حیاتی یاندیریر؟ و.... اینسان بئله بیر اولان و اولای لارین ایچینده، اؤزونو قورویوب یاشاماغا چالیشیردی. بو قوووه له ری جانلی سانیردی. اونلارین بیر دیله گی وایسته گی اولماسینی دوشونوردو. اونا گؤره بیرینه یالواریردی، بیرینه بزه نیب اؤزونو گوجلو گؤسترمک ایسته ییردی، بیرینه قوربان کسیردی، بیرینه آیین-اویون قوروب تؤرن ساغلاییردی. و سونوندا بیرینه تاپینیردی.
ایلین سون آیین دا کی «هر بیر چارشنبه، طبیعتین بیرعنصری ایله علاقه لندیریلمیش و بئله لیکله اجدادلاریمیزین اسکی تصورلرینده ایل آخیری چرشنبه لر یارانیب، مقدس لشدیریلمیشدیر.
اسکی ایناملارا گؤره، بو چارشنبه لرین هر بیرینده طبیعتین دؤرد عنصروندن بیری دیریلمیش، بدیعی تفکورده انسان جیلدینده تصور ائدیلن هر بیر چارشنبه ایله باغلی خالق بؤیوک شنلیک و مراسیملر دوزلتمیشدیر.
میللی یادداشدا "ایل آخیر چارشنبه لر" کیمی یاشایان بو چارشنبه لرین هر بیری حاققیندا ائل آراسیندا بیر بیریندن بویالی آیین، اعتقاد، اینانج، میف، افسانه و روایتلر یارانمیش، ابتدایی بدیعی تفکورون نمونه لری کیمی، اونلار (ایل آخیر چارشنبه لر) خالقین شفاهی یادداشیندا ابدیلیک یاشامیشدیر. ایل آخیر چارشنبه لرله باغلی بؤیوک بیر قیسم اسکی اعتقادلار، آداملاری چوخ پیس و ضررلی عادت و نیت لردن اوغورلوقدان، ریاکارلیقدان، اخلاقسیزلیقدان، تکبردن، پاخیللیقدان، باشقاسینین وارداتینا گؤز دیکمک دن چکیندیرمیش،اونو حلال زحمته چاغیرمیش، آداملاردا امه یه، توپراغا درین محبت آشیلامیشدیر. نوروز آیین و اعتقادلاریندا عدالته،خوشلوغا، رحمه بؤیوک احترام وار.»3
بوتونلوکده، ایلین سون چرشنبه لرینین هر بیری، آتا- بابالاریمیزین مین ایللر بویو یاشادیغی، قوتسال ایناملار و دویغولاری ایله باغلی اولدوغو اوچون، بوگون، اونلاری اؤز دونه نیمیز و کئچمیشیمیز کیمی بیلمه یه و قورویوب یاشاتماغا بورجلویوق.

-سو چرشنبه سی su çərşənbəsi
سوسوز تورپاق بیتیرمز. سو اولمادان یئره دوشن توملار، گؤیه ریب، بیتیب و آرتا بیلمیرلر. سو اولماز سا، یئر اوزونده جانلی بیر زاد تاپماق اولماز. بو سو گاه یاغیشا دؤنوب داغلاری، دره لری، مئشه لری سوواریر. گاه سئله دؤنوب جانلی و جانسیزلاری زورلا کامینا چکیب حیاتینی آلیر. گاه دا اینسانین گؤزونده ایللیک-عمورلوک یاشایان سونسوز دنیز کیمین جوشوب-چاغلاییب، گاه اینسانا جان وئریب گاهدا جانینی آلیر. بئله بیر وارلیق اینسان ایچین آغیللی، گوجلو و دوشونجه لی بیر وارلیق دیر. دئمه لی سو "تانری"دیر. ائله بونا گؤره ده، «سو همین خالقلاردا [تورک خالقلاریندا] توسدور- ایلکین باشلانغیجدیر. محض بونا گؤرده اینسانلارین، حئیوانلارین باشلانغیجی سو ایله ده علاقه لندیریلمیشدیر. ... سو ایلک باشلانغیج – توس اولدوغو اوچوندورکی ، مقدّس لرین ، اولو بابالارین افسانه وی قهرمانلارین آتینین یارانماسینی دا اونونلا باغلاییرلار.»4 بو ایناما سؤیکه نه رک کور اوغلو ناغیلیندا قیر آت سو دان چیخمیش آیغیردان دؤل له نیر، دئمه لی سو دان یارانیر.
«اسکی ایناملارا گؤره ازه ل چارشنبه سویا تاپینما (عبادت ائتمه) اینامی ایله باشلاییر . هامی هله گون دوغمامیشدان سو اوستونه گئدیر، تازا سودا ال اوزونو یویور، بیر بیرینین اوزه رینه سوسپیرلر. ایناما گؤره«تازا سو» داها دوغروسو ازه ل چارشنبه نین صبح تئزدن کؤپوکله نن آغ سویو دردلرین درمانی ایدی . چوخ احتمال کی، خضرین دیریلیک چئشمه سیندن سو ایچدیگی گون ده ،کوراوغلونون «قوشا بولاغی» تانیدیغی گون ده ائله ازه ل چارشنبه گونو اولموشدور. « ازه لی ایناملاردا سو ساغلاملیغین رهنی ایدی. سو چارشنبه سی گونو تازا سو دان کئچ هنلر، آزارینی بئزارینی اونا وئره نلر ایل بویو خسته لیکلردن اوزاق اولاردیلار . ائله همین گون سو اوستونده بیر سیرا آیینلر اجرا ائدیلردی . سسی باتانلارا ، دانیشا بیلمه ینلره بو سودان ایچیرده ردیلر. بیر چوخ خسته لیکلر سو چارشنبه سینده ساغالدیلاردی.»5
سو ایله باغلی اینانجلار و آتا سؤزلری:
-چرشنبه آخشامی اوت یاندیریب و چرشنبه گونو سو اوستوندن آتیلان بیرینجی آدام اولسون، او ایل سنین ایچین برکتلی ایل اولاجاق.
-سفره چیخان آدامین آرخاسینجا سو آتارلار .ساغ گئدیب-ساغ قاییدا.
-سو آیدینلیق دیر –دئیه رلر.
-اوشاغین قیرخیندان سونرا اَله گین ایچیندن اونون و آناسینین باشینا سو سپیللر، دئییللر چیله دن چیخارتدیق.
-چرشنبه گونو اوشاغی سو قیراغینا آپارما، او گون الله نهلت ائله میشلر اوردا اولوللار اوشاغا توخاناللار.
-سویو اوت اوستونه آتمایین.دلی اولارسیز. (جینلر اوت دان یارانیبلار و اوردا اولا بیلر لر)
-سو ایچه نه ایلان دگمز
-گون باتان چاغی ایستی سو چؤله بیردن آتیلمامالییدی. او چاغ دئییردیلر جینلرین اوستونه تؤکولر و اونلارین بیرینی یاندیرار. سونرا اونلار بیزدن ال چکمزلر.
-گون باتان چاغی باشیوی سؤوکیییب بولاغدان سو ایچمه، جین وورار.
-نئهره سویونا واخلی گئدیللر، بیری قاباقلارینا چیخماسین.
-آخار سو میندار اولماز.
-آلتینا سو کئچه جک بیر یئرده یاتماز

-اود چرشنبه سی od çərşənbəsi
یئر اوزونه دیریلیک باغیشلایان قوه لر دن بیریسی گونش دیر. آما او اینسانین ایسته گی ایله یوخ، اؤزو ایسته دیگی کیمین، یئره ایستی و ایشیق ساچیر. اود، اینسانین اَلینده اولان گونشین بیر پارچاسی دیر. اونونلا قارانلیقلارا و حیاتی دوندوران سویوقلوقلارا چالیر. اود ایسیندیریر، یئمکلری بیشیریر و باشقا ایشلر گؤرمک له حیاتا آیری بیر آنلام وئریر. آرادا اینسانین سؤزونه باخمایاراق بؤیوک و گجلو یانقین لار تؤره دیب اؤز سونسوز گوجونو گؤرسه دیر. بئله لیکله اینسان اودا باش اگیر، اونا تاپینیر. و اونون سونسوز عظمتینی گؤسترمک دن اؤتورو، تورلو-تورلو دب لر، آیین لر و رسم لر یارادیب و یادداشلاردا حک ائدیر.
اود دوغالین گوجلو و یارادیب- ییخان قوووه لریندن بیری دیر. «اودا اینام چوخ اسکی دیر. اینسانین دوغالدان قورخدوغو و اونو یاواشیت ماغا چالیشدیغی چاغا گئدیب چاتیر.»1 «تورک خالقلاری آراسیندا، اودا تاپینماغین اؤزل یئری وار. بعضی تورکلر، اودو عایله نین و تورپاغین/ئولکه نین قورویوجوسو سانیرلار. اینانجا گؤره، اوجاغین روحو اولان اودون، اؤزوندن آناسی و آتاسی اولوب. بیر سیرا تورک خالقلاریندا، او سیرادان آزربایجانلی لاردا، اودون اوستونه سو تؤکمک سوچ ساییلیر. اونلار اودو ائوین لاپ یوخاری باشیندا ساخلاردیلار. قام-شامان اینامینا گؤره اود تانری سی، اودون و اوجاغین ییه سی دیر.»2
بیزلر ده ده اودون اوستونه سو تؤکمک سوچ ساییلیر. بلکه سوچدان دا آرتیق، «اودون اوستونه کیم سو سپسه دلی اولار» منجه اود سؤنمه مه لی دیر. ایندی بیرینه آغیر ایتگی اوز وئرنده، دیرلی و ایگید بالاسی اؤلنده، دئییرلر: «فیلان آدامین اوجاغی سؤندو». دئمه لی اوجاغین سؤنمه سی اینسانین بیتیب-توکنمه سینه چیخیر. اونا گؤره اونو قورویوب ساخلامالی و ائوین یوخاری باشیندا یئر وئرمه لی اولور.
«اوجاغین اودونو هر آداما وئرمزدیلر» آتا-آنالاریمیز سینامیشدیلار، شوکومو پیس و اوغورسوز اولان آداما اوجاغلاریندان اود وئرمزدیلر. دییه ردیلر: ائوین اوجاغی سؤنوب برکتی قاچار.
دئمه لی، «اود» تورک توپلومو دوشونجه سینین آلچاق- هوندور یوللارینی کئچه رک قوتساللاشمیش و خالق یارادیجیلیغیندا اؤزونه اؤزل یئر آچمیشدیر.

-یئل چرشنبه سی yel çərşənbəsi
بولودلاری گؤیده اوینادان و اونلاری بویلو ائدیب یاغدیران، دنیزلرده گمیلرین یئلکنینی پیله ییب اونو یوللاندیران، اوجاقلاردا اود یاندیران چاغ هجین-هجین دگیب اونو آلوولاندیران و بایرام قاباغی اؤز ایستی و تراوتلی نفسی ایله بوز-قارین قالارغیلارینی اریدیب دوغال یارانیشا یئنی جان وئرن یئل(هاوا) دیر. آرادا دا، داغلارا-دره لره های-کوی سالیب یئر-گؤیی یئریندن اوینادان، دنیزلرده دالغالاری تلاطمه گتیریب قاسیرقا قوپاردیب گمیلری کامینا چکن، توز-تورپاغی، چؤر-چؤپو گؤیلره سوووروب دولانیشیغی چتینلشدیرن، آرادا دا هیزلا اَسیب و آجیناجاقلی ایشلر تؤرَتمکله اؤز گوجونو گؤرسه دن یئل دیر. بوتون بو ایشلری گؤرن یئلین بلکه دویان بیر اوره گی، ائشیدن قولاغی، گؤرن گؤزو وار!! نغمه اوخویوب، دب یارادیب مراسم لر قورماقلا اؤز ایستکلریمیزی اونا آنلاداق.
«ایل آخیر چارشنبه لرین اوچونجوسو یئل چارشنبه سیدیر. او، خالق آراسیندا کوله ک اوینادان چارشنبه »یئللی چارشنبه کوله کلی چارشنبه ،موغان زوناسینین بیر سیرا کندلرینده ایسه» حئیدر چارشنبه «آدلاری ایله ده تانینیر اسکی اعتقادلارا گؤره بو چارشنبه ده اویانان یئل و کوله ک یئری گزیر، اویانمیش سویو، اودو حرکته گتیریر. یئل چارشنبه سینده اسن ایستی و یا سویوق کوله کلر یازین گلیشینده ن خبر وئریر . گون بویوندا کوله ک بیر نئچه دؤنه ده ییشیر. بو ده ییشمه لر یئلین اؤزونون تمیزلنمه سی کیمی قبول ائدیلیر.»6

-تورپاق چرشنبه سی torpaq Çərşənbəsi
یارانیشدا اولان بوتون یارانان لارین، اینسانین دولانیشیغیندا و یاشاییشیندا قویدوغو ائتگینین آز-چوخلوغو ایله باغلی اؤنمی واردیر. اینسانین گؤزونده، قوتسال یارانانلاردان بیریسی ده تورپاق دیر. تورپاق اینسانا چوخ صمیمی و محبت لی دیر. اونو دونیایه گتیریر، اونا گرکلی اولانلاری اؤزونده بیتیریب-یئتیریب و اونا وئریر. بئله لیکله اینسان بو تورپاغین قوجاغیندا دوغولور، بویا-باشا چاتیر، یاشاییر و سوندا بو تورپاغین قوینوندا ابدیته قوووشور. یئرسیز ده اولسا دئمه لییَم بئله بیر تورپاق وطن دیر. وطن اولدوقدا تورپاغین قوتساللیغی قات-قات آرتیر.
یایدا تورپاغین ساچلاری آغاران چاغلار، جانلی لارین چوخو، اؤزللیکله اینسانلار، اونون اویانیشینین سون آنلارینین اولماسینی و اونا بار وئره بیلمه یه جگینی دوشونوب، یئرین آغاران ساچلاریندان، یامان گونلری ایچین یئمک-زومار توپلاییللار.
کؤزده(پاییزدا) یئر بیر آز اؤزونه گلیب اوندا یاتمیش توم-دنه لری اویاتسادا قیشین سویوغو اونو یاتماقلا اوز-اوزه قویور. یئر اوزونده اولانلار یایدا توپلادیقلاری زوماری یئییللر. زومار قوتارماقدادیر، آما یئر اویانمیر. اینسانلار اَل-آیاغا دوشوللر، اونو اویاتماغا چالیشیللار. آخی تورپاقسیز-آناسیز یاشاماق اولمور. بئله بیر آندا و بئله بیر آرزینی جانلاندیرماق ایچین تورپاق چرشنبه سی یاردیما گلیر.
کئچمیشده، دؤرد وارلیق دورت چرشنبه ده اؤزل بیچیمده، دب لر، رسم لر و آیین لر ایچینده آتا بابالاریمیزین اَلی ایله قوتلانیب یاشاسا دا، ایندی بو دبلر چوخ یئرده بوتونلوکله ایلین سون چرشنبه سینه توپلانیب و چوخ گؤزل سئوینج و شنلیک لر ایچینده یئرینه یئتیریلیر. (سون چاغلاردا اونودولماقدادیر) . دئمک اولار بعضی یئرلر ده اوچ چرشنبه –کول،گول،سونبول- آدی ایله ساخلانیلیر آما تورلو مراسیملر و شنلیکلر قورولمور.

چرشنبه دب لری

(سه شنبه) آرا گون-تک گونو ایلین سون چرشنبه آخشامی کهنه ایل بایرامی ساییلیر.بو آخشام چوخ قوتسال ساییلیر اونا گؤره تورلو-تورلو اینانجلار و دب لر یارانیب. بو گون آخشام چاغیندان باشلییاراق بو ایشلر گؤرولور:
-تونقال قالاماق: گون باتان چاغی تونقال یاندیریلیر و گنج-قوجا، اوشاق-بؤیوک، قیز-گلین، یانان تونقالین اوستوندن اویان-بویانا آتیلیب دئییللر:
آغیرلیغیم-بیغیرلیغیم بوردا قالاسان
دیش آغریم، باش آغریم بوردا قالاسان
آتیل-باتیل چرشنبه، باختیم آچیل چرشنبه
تونقال دان سونرا اوجا بیر یئرده، اؤرنک ایچین دامین اوستونده، یئددی قوما بیر اوووج قدری کول تؤکوللر اونلارا نئفت تؤکوب یئددیسینی ده یاناشی یاندیریللار.
-شار آتماق: قول بویدا بیر آغاجین باشینا چیت یوخسا پامبیق دولاییللار، اونو تئل(سیم)، یا قاتما ایله باغلاییللار. سونرا اونو نئفته باتیریب اود ووروللار، یانان شاری جاوان-جووانلار و یئنی یئتمه لر و اوشاقلار وار گوجو ایله گؤیه سیخیللار. شار سویونجا یا شام یئمه گینه قدر شار آتما داوام ائدیردی.
-نیت ائله مک: تونقالدان سونرا ائوه قاییدیللار. هر کیم اوره گینده بیر نیت توتور و بیر باشماق گؤتوروب گؤیه آتیر، باشماق آرخاسی اوستده یئره دوشسه ایسته گی یئرینه یئته جک. باشماق آغزی اوستده دوشر سه، ایسته گی گئرچک لَشمز.
بیرده، ایکی نلبکی قویوللار و نیت ائدیللر. ایکی نلبکینی بیر آدامین اؤنونه توتاللار، اودا بیرین گؤتورر. گؤتورولن نلبکی او اوره گینده توتدوغو اولارسا، نیتی یئرینه یئته جک، یوخسا یوخ.
بیرده نیت ائدن دن سونرا بیر یومورتانی گؤتوروب تندیرین گیلفه سینین قاباغیندا کوله باسدیریردیلار. یومورتانی شامنان سونرا یا چرشنبه گونو ائرته دن کولدن چیخاردیردیلار. یومورتانین اوستونه جیزیق (خط) دوشردیسه نیتی یئرینه یئته جک دئیردیلر، یوخسا یوخ.
بیرده نیت ائدن دن سونرا بیر داش آپاریب بللی یئره قویوللار. ساباح تئزدن گئدیب اوداشی گؤتوروب آلتینا باخیللار. جانلی بیر زاد او داشین آلتینا گیرمیش اولسا، ایستک یئرینه یئته جک.
بیر آیری نیت بئله دیر. اوچ-دؤرد قیز بیر یئره ییغیلیب هر بیری بیر بوغدا نیشانلاییب اود اوستده اولان ساجین یا لگه نین ایچینه آتیللار. هانکی بیرینین بوغداسی تئز چیرتدا سا او گلن ایل او واختا کیمین اَر ائوینه گئده جک.
بعضی آدام مسجیده گئدیب اوردا شمع یاندیریر، شمع سونا کیمین یاندیقدان سونرا اونون اَریمیش پی یی سیندن یارانان گؤرونتو نیت له باغلی اولسا دئییللر نیتی یئرینه یئته جک. /بینه کندی
-قولاق آسدی: چرشنبه آخشامی هامی ائوه ییغیلدیقدان سونرا کیمسه اوره گینده بیر سؤز توتوب (نیت) سونرا چیخیر چؤله. قولاغلارینی بارماقلاری ایله توتور و گئدیر اؤز یوخسا ایته دیگی قونوم-قونشو قاپی-باجاسینین یانیندا قولاقلارینی آچیر. بیرینجی ائشیتدیگی سؤز نیتین یورومو-یوزومو اولور.
-قورشاق آتماق: چرشنبه آخشامی اوشقلار، یئنی یئتمه لر، گنج لر و بیر سؤزله ایسته ین لر، قورشاقلارینی گؤتوروب اوره گینده توتدوغو ائوه قورشاق آتماغا گئدیر. آدام قاپینی آچیب اؤزونو گؤرست مه دن قورشاغی ائوه آتیر. ائو یئه سی قورشاغا بیر آز پای-پوی باغلاییب قاپینی آچیب اونو چؤله قویور و قورشاق یئه سی اؤزونو گؤرست مه دن قورشاغینی گؤتوروب گئدیر. دامین اوستونده باجا اولاردی گؤرردین قورشاق آتماغا گلن، قورشاغی ایپله ائوه ساللادی. بو ایشه گؤره قورشاق آتماغا آرا بیر یئرلر ده شال ساللاما و دسمال آتدی دا دئییللر.
آرادا قیز سئون اوغلان، بیر ته هر قیز ائوینه خبر وئریردی قیزدان اؤتورو اورا قورشاق آتماغا گئده جک. بئله لیکله اوغلان تانینمیش شال-دسمالپاپاق یا باشقا بیر پارچا گتیریب قیز ائوینه آتار. قیزی اونونلا ائولندیرمه گه کؤنول وئرسه لر اونون پاپاغینی ساخلاللار یا شالینین دسمالینین دوگونونو آچیب بیر آز پای باغلاییب وئرللر.(بئله ائوله نن لر تانیییرام یاغنان بال کیمین کئچینیللر)
قیزی وئرمه گه کؤنول وئرمه سه لر، پاپاغی قایتارار، دسمالین/شالین/قورشاغین، دویونونو آچمادان بیر آز پای باغلاییب گئری وئررلر.
اولو شاعیریمیز رحمت لیک شهریار دئییر:

بایرامیدی گئجه قوشو اوخوردو
آداغلی قیز بَی جورابین توخوردو
هر کس شالین بیر باجادان سوخوردو
آی نه گؤزل قایدادی شال ساللاماق
بَی شالینا بایراملیغین باغلاماق

شال ایسته دیم من ده ائوده آغلادیم
بیر شال آلیب تئز بئلیمه باغلادیم
قولام گیله قاشدیم شالی ساللادیم
فاطما خالا منه جوراب باغلادی
خان ننه می یادا سالیب آغلادی
-قووورقا قووورماق: چرشنبه آخشامی گون باتان چاغی ساج آسیلیر و بوغدانین آرینیب- سئچیلمیشیندن گرکلی قدر قوورولور. اونونلا یاناشی اؤنجه دن سودا یا سوت ده ایسلانمیش آغ نوخود و لرگه ده قوورولور. قوورولان بوغدانین ایلکین گؤتوروب ائوین باشینا توولاییب سپیللر. اینانیللار بئله جه، برکت چوخالار. بو قوورولموش بوغدانی و نوخودو ائوده اولان باشقا بایرام یئمه لی لری ایله یاناشی بایرام آخشامی یئییرلر.
-دَیمه گه گئتمک: چرشنبه گونو قارداشلار باجیلارینا و آتالار قیزلارینا بایرام پایی آپاریللار.
-یومورتا اویونو: چرشنبه آخشامی بئش-آلتی آدام، هر بیری بیر یومورت قویور یئره. سونرا بیر تویوغو یومورتالارین اوستونه کیشلیییللر، تویوغ هانکی یومورتایا دیمدیک وورسا اونون یئه سی اودور و بوتون یومورتالاری گؤتورور.
-اوزوگ آتدی: قیز-گلینلر و آنا-باجیلار، چرشنبه آخشامی بیر ائوه توپلاشیللار. بیر جام سو قویوب اوستوه بیر آغ یایلیق اؤرتوللر. اورا ییغیلانلار، نیت ائدیب و اوزوکلرین چیخاردیب جامین ایچینه آتیللار. جام بیر آغ بیرچک آنانین یانینا قویولور. آغ بیرچگ آنا، اَلینی شالین آلتیندان جامین ایچینه سالیر و اوندا اولان اوزوکلری قاریشدیریر. بونونلا یاناشی اورداکی آغ بیرچگ آنالاردان بیری یا باشقاسی اونلارین ایذنی ایله بیر ماهنی اوخویور. ماهنی قوتاران کیمین آغ بیرچگ آنا اَلینه گلن اوزوگو جامدان چیخاردیر. اوزوک کیمین اولورسا اوخونان ماهنی اونون اولور و او ماهنینین آنلامی او آدامین نیتینین یئرینه یئتیب-یئتمه مه سینی گؤرسه دیر. چیخان اوزوگون یئه سی ایستر سه آیریدان نیت ائدیب سووا آتا بیلیر. اویون ساعاتلارلا بئله سورولور.
یادیمدادیر کندده اولان چاغ اوزوک آتی اویناییردیلار، منده باخیردیم. بیر قیزین شانسینا بئله بیر ماهنی چیخدی:
تندیرده کوت وار
قاپیدا ایت وار
شَهَره گئتمه
باشیندا بیت وار
هامی تعجب له سوروشدولار نه نیت ائله میشدین؟ دئدی: نیت ائله میشدیم گؤروم شهره کؤچه جیییک.
اوزوگ آتدی دا چوخلو بو ماهنیلار اوخوناردی:
چیمن-گول چای ایچینده
اوخلوووم یای ایچینده
مطلبین حصیل اولسون
بو گلن آی ایچینده
***
چیمن-گول چایی نئینیر
اوخلوووم یایی نئینیر
مطلبین حاصیل اولسون
بو گلن آیی نئینیر
***
گولزارام اولام دَلی
دادمیزا یئتسین علی
اؤزگییه دئمَم بلی
سن گئد اوغلان من سنینم
***
آغ چادرامی یودوم چایدا
قیزیل گوللر آچان آیدا
گلمه لی سن گل بو آیدا
دونیا مالیندان نه فایدا
***
.../گئرمی
-سو اوستوندن آتلانماق: چرشنبه گونو واخلی دان دوروب هامی چایا دوغرو گئدیر. قیز-گلین، قوجا-جاوان، اوشاق-بؤیوک سحر تئزدن دوروب یاخینلیق دا اولان آرخ، چشمه یا چایین سویونون اوستوندن آتیلیللار. آتیلندا بئله دئییللر:
آزاریم-یئزاریم بوردا قالاسان
آغیرلیغیم-بیغیرلیغیم بوردا قالاسان
سونرا چای-بولاغین دورو سویی ایله،اَل-اوز لرینی یویوب سوندا دا کئچن ایلین بوتون آغری-آجیسی باسدیریلسین دئیه بیر داش چئویریب ائوه قاییدیللار.
بئله بیر گونده ائوینده یئر خسته سی اولان، خسته سینی، قوجا آدامی اولان قوجاسینی، کوک تویوغو اولان، تویوغونو گؤتوروب سو اوستوندن آتداندیرماغا گتیریردیلر.
ائله آدام اولوردو ائوینده اولان بوتون جانلی لاری(مال-داوارلارینی)، سو اوستوندن آتداندیریردی.
-تکه اویناتما دبی: تکه اویناتما چرشنبه لره باغلی دئییل، بایرام آیینین ایچینده اولدوغونا بوردا یازماق ایسته دیک.
«کئچی اونقونونا اینام چوخ تورک دیللی خالقلارین میفولوژی سینده ، افسانه وی ناغیللاریندا اؤز عکسینی تاپمیشدیر...کئچی تورک دیللی خالقلاردا یازین بلیرتیسیدیر. محض بونا گؤره ده بیر چوخ تورک دیللی خالقللاردا ، ائله جه ده آذرباجانلی لاردا کئچی یازی گتیرن گونشله ، اونون بلیرتیسی اودلا بیرگه یاد ائدیلیر... یازین گلمه سی مراسیمینده یازی آچیقدان - آچیغا تمثیل ائدیر و کئچی – یاز، قیشین بلیرتیسی کوسا ایله موباریزه آپاریر آذربایجانلی لا ردا «کوسا – کوسا» اویون – مراسیم تاماشاسی بئله بیر موباریزه یه حصر اولونموشدور.»7

تکه کئچینین ائرکه گینه دئییلیر. اونا بنزر بیر اویونجاق دوزلدیب و اؤزل بیچیمده اونا گئییم گئیدیریب، ساپ قوشوب بایراما بیر نئچه گون قالمیش تکه اویناتما دبی آدیلا اوینادیللار.
آرا-سیرا کندلر ده بایراما 3-4 گون قالمیش، تکه چیلر دوزلتدیکلری تکه نی گؤتوروب قاپی-قاپی گزه رک، شعر اوخویا-اوخویا ائولردن بایرام پایی دیله ییللر.
تکه چیلری بیر نئچه اوخودوقلاری شئعردن:

تکم-تکم آتداما
قول-قیچووی قاتداما
قاباغدان بایرام گلئی
گئدیب چؤلده اوتداما

بو منیم آختا تکم
بوینوندا نوختا تکم
گاه قول اولئی ساتیلئی
گاه چیخئی تاختا تکم

تکم آدی خئیره نیسه
جهره می قورار اوتورار
میسدیریغین ساللار اوتورار
ناهاری وورار اوتورار

اریسین داغلارین قاری
تؤکولسون چایلارا باری
بی یومورتدا نمه در قاری
وئر آلله اوغلوی ساخلاسین
ایمام کمندوی باغلاسین

تکم گئتدی خانلیغا
اوز قویدو یامانلیغا
اؤلدوردولر تکمی
آتدیلار سامانلیغا

تکه مین کندی واردی
کندین کمندی واردی
هر قاپیدا اویناسا
بی نلبکی قندی واردی

هورندی آی هورندی
یوک دیبینه سورندی
آلله اوغلوی ساخلاسین
تکمی یولا سال ایندی

جناب جبرییل نامه گتیردی
گتیرجگین پئیغمبره یئتیردی
بیر نئچه مستب ده دینه گتیردی
نئچه سینده جهنمه یئتیردی

آیدا-ایلده بو بایرامی دییَللر
خونچالارا نوغول-نابات دوزللر
بیریسی وار کوردی تومان گییَللر
بیریسی وار یاشیل تومان گییَللر

آیوز-ایلوز-گونوز-هفتوز موبارک
سیزون بو تزه بایراموز موبارک

سرتیم ؟؟؟؟؟؟؟ گؤی آتی
قولیندا وار قیزیل ساهاتی
بی لر-خانلار وئرون بیزیم باراتی
آیوز-ایلوز-گونوز-هفتوز موبارک
سیزون بو تزه بایراموز موبارک

گلون چیخای بو داغلارین دوزینه
کولی سپگ بئنامازین گؤزینه اَر اوو/آغلار-گولر/88

گل- گل ای من حسرتم دیلداره نوروز بایرامی
اینتیظارم یار چیخا سئیرانه نوروز بایرامی
سن قدم سن، سن قدم باس بو گؤزوم اوسته بو گون
صبریدن ائتدین منی، من اولموشام چوخ سرنیگون
نه مودتدور گؤرمورم حالیم پریشاندور زبون
بو دواسیز دردیمه بیر چاره نوروز بایرامی

گلدی نوروز بایرامی آچیلدی گوللر- لاله لر
زب-زبون اولدی چمنلر بولبول ائیلر ناله لر
آی آغا نوروزووی الله موبارک ائیله سون
بو گلن بایراما جن ائووزی آباد ائیله سون

جانابی جبراییل تاختا چیخاجاق
یئزیدون بوینونا نوخدا ووراجاق
سو یئرینه شیرین شربت آخاجاق
آی آغا نوروزووی الله موبارک ائیله سون
بو گلن بایراما جن ائووزی آباد ائیله سون/ سالامت

***
اتک یازیلاری:
1) /قام-شامان/میرعلی سید اوف/کؤچورن صمد چایلی/ص33
2) /قام-شامان/میرعلی سید اوف/کؤچورن صمد چایلی/ص38
3) /ایل آخیر چرشنبه لری/آزاد نبی ائو
4) /قیزیل دؤیوشچونون طالعی/میر علی سید اوف/ص27/pdf.
5) /ایل آخیر چرشنبه لری/آزاد نبی ائو
6) /ایل آخیر چرشنبه لری/آزاد نبی ائو
7) /قیزیل دؤیوشچونون طالعی/سیداوف/ص30 pdf