محمد سعید اردوبادی آذربایجان یازیچیسی نوروز بایرامی حاقیندا بئله یازیر. شرق مملکتلری ایچینده دورد، فصلی، بیر – بیریندن آیریلان مملکتلرین بیریسی‌ده، بیزیم یاشادیغیمیز آذربایجان‌دی، خصوصا آراز چایی ایله کور چایی‌نین آراسینا، (آما سیه‌لی سترابوئین) نظرلرینی اؤزونه جلب ائتمیشدی.
بو اؤلکه‌ده، قیش فصلی چیخان دک، طبیعت بیردن – بیره دگیشیر، ملایم و ایلیق کوله‌کلر اسیر، هوا ایسیلنیر.
بوردا باهار گلینجه، طبیعتین پرده‌نشین گلینلری بزه‌نه‌رک باهار صحنه‌سینه چیخار، نوروز گولی‌نین یاناغیندان شادلیق ترلری دامجیلار، تورپاقین بئشیگینده یاتان کؤرپه اوتلار یوخولی گؤزلرینی آچیب تازا گلدیگی، یئنی دونیانین معجزه‌کار طبیعتینه، باخاراق شیرین – شیرین، گولومسر، مئشه‌لرده، چایلاردا، بولاقلارین و حوضلارین کناریندا یاشیل کونیکلی تپه‌لرین دؤشینده لاله‌لر، یابانی قرنفیللر دومورجوقلانار، باهار گله‌ن کیمی آذربایجان داغلاری، چؤللری، باغلاری، دوزلری، طاووس قوشونین قانادلاری کیمی بزه‌نر.
زنبق گوللری نازیک دوداقلارینی آچاراق آذربایجان طبیعیتینه حصر اتیگدی قصیده‌لرینی اوخویار، بو زمان باهار شبنملرینده چیمن یاسمنلری‌ده ساچلارینی، یاشیل بوراقلارین اؤزرینه سریب قوروتماغا باشلار، ائله بیل‌کی، انسان قوشلارین نغمه‌لرینده بو سؤزلری ائشیدیر.
دوغرودان‌دا باهارین بو دلربا، و طنطنه‌یی گونونی بایرام ائتمه‌ک قابل‌دیرمی؟ بو زمان بوتون کائناتدا، بیر حرکت باشلار، انسانلاردا، قوشلاردا، حتی عاجز قارینجالاردا بئله بیر تلاش و بیر هیجان حس ائدیلمگه باشلار، ائو، قادینلاری ائوینین شئیلرینی ائشیگه تؤکر، اوتاقلاری آغاردار، قیشین کثیف و آغیر هواسینی ائودن تمیزلر. باهارین بیرینجی گونونی تمیز وجود، و تمیز لباسلارلا قارشیلارلار. قوشولاردخی یوواسینی تمیزلر. تازا یووا تیکمک اوچون چالیشار. قارینجالا یواسینداکی توخوم توکونتولرینی بایرا، چیخاریب تازا توخوم تدارکی اوچون انبارلارینی دوزلدر، جوتچیلر زراعت آلتلرینی سهماناسالار، ایشه چیخماق اوچون مال- قاراسینی حاضرلار، بونا باخمایاراق باهار بایرامی‌نین موضوع و مندرجه‌سی اوزرینده بیر چوخ فیکرلر موجوددور، بعضیلری بونا دینی بیر رنگ وئرمگه چالیشیرلار. مثلا ایرانلیلار ایلک باهار بایرامینی دولت بایرامی، دییه اثبات ائتمگه چالیشیرلار.
لاکن أتنوغرافیا (علم اقوام) عالملریندن فرانسه‌لی کی‌زه راندو و دین علملری متخصصلریندن مشهور سپنسر، خلقلرده موجود اولان باهار بایرامینی تمامیله دینی ماهیتدن اوزاق بیر حادثه کیمی قیمتلندیریرلر. باهار بایرامی دین و دولتله علاقه‌دار ائتمک اوغریندا یورودولن فیکرلرین هامیسی موفقیت قازانا بیلمیه‌رک بیر افسانه حالیندا قالمیشدیر.
بالعکس، فرانسز تدقیقتچی‌سی ژه راندو و دین تدقیقچیلریندن سپسرین باهار بایرامی‌نین اقتصادی و اجتماعی عامللرین محصولی اولدوغی باره‌سینده بیر چوخ قیدلری واردیر، اونلار باهار بایرامی‌نین هر شئیدن اول بیر اکینچیلیک بایرامی اولدوغی احتمالینی ایره لی سورورلر.
باهار بایرامینین اؤزرینه حکومت بایرامی دامغاسی وورماق ایسته‌ینلر بوش بیر جمشیدین تاج گذارلیق گونونه تطبیق ائتمگه چالیشیرلار. لاکن بو ادعانی هئچ بیر تاریخی وثیقه ایله اثبات ائده‌بیلمزلر.
ایران شاهلارینین و پیغمبرلرین تاریخیندن بحث ائدن، “چهارچمن” و “شارستان” صاحبلری جمشیدین پادشاه، یهودیلرین سلیمان دئدیکلری پیغمبر اولدوغونو مئیدانه سورورلر. اونلار جمشیدی زمان، مکان و تاریخی ضدیتلر ایچریسینده ایتیرمیشلر.
ایلک باهار بایرامی‌نین نه اسلام دینی نه‌ده اسلامیتدن اول موجود اولان دینلرله علاقه‌دار اولمادینی، بو بایرامین آیری – آیری خلقلر آراسیلا چوخ قدیم زماندان موجود اولدوغو ایله ثبوت اولونور ایندی آرتیق دئمک لازیمدیرکی، بو بایرام، آذربایجان خلقینی ملی و عنعنه‌وی بایرامیدیر. آذربایجان اسلامیتی قبولدن اول زرتشتین مذهبی زمان ظهوریندن ایندیه قدر بیر چوخ دگیشیکلیکلره اوغرامیش و بیر چوخ شعبه‌لره آیریلمیشدیر. بونا باخمیاراق اونون بوتون شعبه‌لرینده مازده‌ئیزمین مهم عنعنه‌لری اؤز اورژینالیغینی ایتیرمه‌میشدیر. مازده‌ئیزمدن آیریلمیش اولان خلقلرین ایچریسینده بو گونه قدر، تاریخی عنعنه‌لر ایتدیریلمکده‌دیر. قدیم آذربایجان آذربایجانلیلار ایچریسینده تورپاغا حرمت و تازه تارلالار یاراتماغا اولان سئوگی او قدر یوکسک و او قدر مقدس ساییلیردی کی، اونلار باهارین ایلک گونو بیر تارلا بایرامی و بیر تصرفات بایرامی کیمی همیشه شادلیقلا قارشیلایردیلار. باهارین ایلک گونو گئجه ایله گوندوز بیرله‌شیر، گونش حمل برجنه داخل اولدوغو اوچون داغلارین قارلارینی اریدیر، چایلار، شلاله‌لر، بولوقلار، جوشور، تورپاغین و زراعتین برکتینه امکان یارادیر. دییه آذربایجانلیلار باهارین ایلک گونی ملی و عنعنه‌وی بیر بایرام اولاراق دوام ائتدیریرلر. باهارین ایلک گونی بایرام ائتمک عادتی یالنیز آذربایجان خلقینه مخصوص بیر عادت دگیل، بو بایرام اسکی رومالیالاردا دخی عین شکل و عین حالدا ایله‌میشدیر. اسکی رومادا، بو گونکی آذربایجاندا اولدوغو کیمی باهارین بیرینجی گونی بایرام ائتمه‌ک اوچون وقت ایکن حاضرلیق آپاریلیردی. آداملار یویونوب تمیزلنیر، تازا پالتارلارینی گئینیر، و داملاردا، حیاطلاردا، توتقال چاتیب اوزیندن هوپپانیز و بایرام گونی مئشه‌لرده، تارلالاردا توپلاتیب چالیب اوینایردیلار.
نوروز بایرامینی عین شکلده بایرام ائله‌مک آذربایجان‌داخی بیر عادتدیر. بو عادتی چین کندلیلرده عین شکل و عین موضوعدا دوام ائتدیریرلر. اونلار بایرام گونی ایش ماللارینی به‌زه‌دیب موسیقی و نغمه‌لر چؤله چیخیردیلار برقدر چالیب اویناییر، سونرادا زراعتین و چؤل ایشلرینین رسم کشادینه باشلایردیلار.
عمومیتله دئمک اولارکی، خلقلرده، موجود اولان باهار بایرامی عینی و بیر موضوعین مختلف شکل‌لریندن باشقا بیر شئی دگلدیر. البته بو بایرام زامان و مکانه گؤره یاخود محیط و تاریخی دؤرلرله علاقه‌دار اولاراق خلقین ذوق و استعدادینا تابع اولماقلا مختلف و جوربجور شکللرده اجراء اولونور و بعضاده یئرینی رومادا و سائر اؤلکه‌لرده اولدوغو کیمی باشقا بایراملار تسلیم ائدیر.
لاکن آذربایجاندا ساخلانیلان باهار بایرامی‌نین اقتصادی و عنعنه‌وی اهمیتدن علاوه بیرده اجتماعی قیمتی واردیر. باهار بایرامیندا بوتون بیر ایلی گؤروشمه‌نیلر گؤروشور. خلق بیر- بیرینین الینی دوست کیمی سیخیر، بیر – بیرینین کیفنی سوروشور و بیر – بیرلرینین وضعیتلریله تانیش اولورلار بایرام گونو قانلیلار باریشیر – تعزیه‌لیلر ماتم‌دن چیخیر، اونلار ماتم قاراسینی چیخاریب تازا و الوان پالتارلار گئنه‌رک کتله‌لره قوشولورلار.
بایرام گونو وارلیلار اؤز قاپوسینی یوخسوللارین اوزونه آچیر، اونلاری بایرام یئمکلریله دویورورلار. عین زاماندا وارلیلاردا یوخسوللارین ائولرینه گئدیب بیر دامجی گلاب ایله بیر شیرنی گؤتوروب اونلاری شادلاندیریرلار. بوتون بونلاری نظره آلاراق دئمک اولارکی، باهار بایرام اجتماعی حیاتین تظاهراتینه خدمت اوچون یارادیلمیش ان گؤزل بیر واسیطه‌دیر. بوردا بیر مسئله‌نی‌ده قئید ائتمک لازیمدیر. انسانلارا شادلیق و آزادلیق ویریجی بایراملار هانسی بیر خلقین طرفیندن وجوده گلیرسه گلسین، او، گیت گیده بین‌الملل بیر حقوق قازانیر و بوتون خلقلرین بایرامی اولماق صلاحیتینی کسب ائدیر.
بو نقطه نظردن‌ده ایلک باهار بایرامینین قونشوموز اولان ایراندا (نوروز بایرامی) آدلانماسی تعجبه سبب اولاجاق بیر حادثه دگیلدیر. اونلار (نوروز) بایرامینی دینی و دولتی بیر بایرام حساب ائتسه‌لرده اساس موضوعدان آیریلمایاراق اونون اجتماعی قیمتینی انکار ائتمیرلر. آذربایجاندا بو بایرام نوروز آدلانیر، لاکن باشقا دینی بایراملاردان فرقلی اولاراق بو بایرامدا هر شئی ، عادت عنعنه و بایرام قاعده‌لری بو عزیز گونین خلق آراسیندان دوغدوغونی و گئنیش کتله‌لر بایرامی اولدوغونو گؤستریر.