آشیق دهقان" اورمونون اونودولمایان سسی
یازار : " تؤرک دیلینی اؤیره نین، چونکو اونلارین حاکمیتی چوخ اوزون سؤره جکدیر." پیامبر اکرم
+0 چره جلی
اورمودا بیر آشیق واریدی. درین عقللی، دریا کماللی! دانیشاندا دهانیندان دورر تؤکولر، گولنده جامالیندان نور اَلنیر، آغلایاندا گؤزلرین‌دن ذرره-ذرره اود تؤکولردی. سؤزو بوتؤو، صحبتی شیرین، اورهیی دریا توتوملویدو اونون. سینه‌سینده یاراشیقلی بیر ساز واردی. ائله بیل بزکلی بیر گلیندی. باخ اونون سازینین جینگیلتی‌سی کؤنول‌لری یئرین‌دن اوینادار، بیر عشقین عنوانینا مین بیر دویغو بسته لیردی.بیر آشیق واریدی اورمودا، یارلی-یاراشیقلی بیر آشیق. ایلاهی‌نین طبیعی بویالارین‌دان قاشلارینا قلم چکیلیب، بوی-بوخونون‌داکی عظمتینه حیدر بابانین قدرت پاییندان بیر بیچیم قیسمتی اولموشدو اونون. لهجه‌سینده اولو اورمونون شیرین‌لیک تامی، زنگوله سینده کپزین هایلی-هارایلی بنزرتی‌سی یاشاردی. نه سؤزو توکه نیردی، نه ده صحبتی. کؤنول دفتری‌نین بنزتمه‌لری عمان‌لارلا یاریشا گیرردی ائله بیل
اورمودا بیر آشیق دؤوران سوروردو. اوتوروب-دورماقدا ادبینی بیلر، ائل ایچینده پاک لیغیینان چوخلارینا اؤرنک اولار، طریقتده سئوداسینا ذرره قدر نقصان تاپیلمازدی.
یادداشیندا اوستادلارین اؤیودلری یاشایار، تؤوصیه‌لرینده شییردلرین کامیل-لیک درسی پوختهلشردی. بو آشیغین ایکی قیبله گاهی واردی بو دونیادا. اونون بیری حاققین درگاهی، او بیری سئویب-سئچدیگی صنعتین هله نئچه-نئچه آچیلمایان سیرلریدی. ائله او سببدن ده آشیق اولدوغو گوندن هم ده بیر صنعت آشیقینه دؤنموشدو بئله‌جه.اصل آدی محمد حسین ایدی اونون. ائللریمیزده، اوبا‌لاریمیزدا آشیق دهقان کیمی شؤهرت قازانمیشدی. آذربایجان ائللرینده بو آدنان تانینیردی.اصلی سولدوز ماحالین‌دان اولان قاراپاپاق‌لار نسلین‌دن ایدی. ماراقلی کئچمیشی و غریبه تالعیی اولان بو نسلین ده زامان-زامان باشینا مین بیر اویون‌لار گلمیشدی.واختیله روس قوشون‌لاری قافقازی اشغال ائدنده محمد حسینین اولو باباسی خصوصی بیر جبهه‌نین اؤنونده اؤلوم-دیریم دؤیوش‌لرینده ووروشموشدو. سون نتیجه‌ده کؤچ-کولفتی، قوهوم-اقرباسییلا باهم ایران تورپاغینا پناه آپاران‌لاردان اولموشدو. اوجاغی اینسان یاشادار، اونون نفسی شئنلیدر،دئییب بابا‌لاریمیز.ایندی ایراندا مختلیف گوشه‌لرینده قاراپاپاق‌لی‌لار نسلی یاشاییب اؤز اولو بابالارمین مقدس عادت‌لرینی قوروماقدا‌دیرلار...
بو آدام قدیم شؤهرتینی قورویوب یاشا‌دان عائله‌لردن بیری ده واخدیله آذربایجانین انظیباطی مرکزی اولان اورمو ائلینده یاشایان آشیق دهقانین عائله‌سی اولموشدو. ازه‌لی معیاری صنعتین اولوی خانه‌لری اوستونده برقرار اولان بو عائله‌نین پرگاری آشیق دهقان یوردوموزون ائللرینده خالقیمیزین اولو صنعتینی، آشیق‌لیق پئشه‌سینی قورویوب یاشا‌دان، اونو داوام و اینکیشاف ائتدیرن و آرتیق اوستادلار زیروه‌سینه اوجالان ائل صنعتکارلاریمیزدان بیریدی.عمومیتله، آشیق دهقان تکجه اورمودا یوخ، بلکه بوتون آذربایجان صنعت‌سئورلریمیزه بو و یا باشقا شکیلده تانیش ایدی. آذربایجان صنعتکارلاری اونون صنعت اؤرنک‌لرین‌دن بهره‌لنن، اوستاد ائیلیگین‌دن درس آلان جاوان آشیق‌لاریمیز چوخ ایدی.آشیق دهقان ملاحتلی سسه، کؤنول اوخشایان زنگوله‌یه و شوخ دئییم طرزینه مالیک بیر صنعتکار ایدی. آذربایجان آشیق مکتبی‌نین ان گؤزل عنعنه‌لرینی اؤزونده یاشا‌دان اورمودا مخصوص اوخوماق هنرینی، سسینده، نفسینده گزدیریب اونو اینکیشاف ائتدیرن بو آشیق صنعت یوللاریندا تصادفی شؤهرت قازانان‌لاردان دئییلدی.
"آشیق دهقان نفسلی آشیق‌دیر" فیکری ده ائل آراسیندا سؤزگلیشی سؤیلنیلمیردی. قدیم آشیق هاوا‌لاریمیزدان اولان "شرللی"، "میصری"، "قهرمانی"، "آغیر شرللی" و "کرمی" کیمی نئچه-نئچه ساز هاوالارینی بو آشیق اؤز عالمینده یئنی‌دن یاشا‌دیر، اونلارا یئنی سس، یئنی نفس گتیریردی. "میصری" و "قهرمانی" هاوالارینا بوتؤو شکیلده، هئچ بیر سس چاتیشمازلیغما و زنگوله چالارما احتیاج دویما‌دان خصوصی ملاحتله ایفا ائدن آشیق دهقانی اوستادلیق مهارتی دویان کؤنول‌لری حئیران قویاردی.بعضن اونو ایفا طرزی زامانی دقتله و دویا‌راق‌دان دینلینده آداما ائله گلردی کی هر هانسی بیر هاوانین تاپشیرماسینا قدر بو آشیق دایانیب نفس آلمیر، اونو دینلیجیه بیر نفس چاتدیریردی.اونون اوخو مقامیندا ذرره‌جه سؤز تحریفینه تصادف ائدیلمیردی. سؤز دئییمی آیدین، تلفوظو سرراست ایدی. شوخ مانئرا‌لی بیر آشیق کیمی اوخویاندا سون درجه هوسله، صنعته اورکدن وورغیملوق باخیمییلا اوخویاردی. اونو یوکسک سویه‌ده دینلیجیه چاتدیرماق اوچون بو آشیغین نفس و بوغاز اینکلان‌لاری چوخ گئنیش ایدی. علاوه حاشییه‌لری ده کؤنول اوخشایان زنگوله‌لری ده عینی حالدا اونون سس ملاحتینن بیر-بیرینی تاماملایاردی. ائله بیل اوخودوقجا اونون سسی یئنی‌دن آچیلار، نفسینه یئنی نفس جالانیردی.
آشیق دهقان اوخو زامانی دینامیک‌لیگی سئون صنعتکار ایدی. نه میصرا‌دان-میصرایا، نه ده بنددن-بنده لنگیمهیی خوش-لامازدی. بو یئرده بیر عاملی نظره آلماق لازیم‌دیر. بئله ایفا طرزینی خوشلایان و اونو اؤز یارادیجیلیغیندا نماییش ائتدیرمه‌یه چالیشان هر آشیق بونا سونا قدر نایل اولا بیلمیر. اما آشیق دهقانین سس و نفس ایمکان‌لاری بو ساحه‌ده اونا گئنیش شؤهرت قازاندیرمیش‌دیر.یئری گلمیشکن، بیر مسئلهنی قئید ائتمهلییک. دینامیک اوخو طرزی بعضی آشیقلارین ایفاسیندا تلهسیکلیک تأثیری باغیشلاییر. بئله‌لیکله، اونون باره‌سینده؛ - "فیلانکس تلهسیک اوخویان‌دیر" کیمی ائشیدیلن سرریشته‌سیزلیک کیمینسه سس، هم ده نفس ایمکانلارینین محدودلوغوینان باغلی اولور. باخ، بو معنادا آشیق دهقان بوتون اوستادلیق ایمکانلارینا مالیک ایدی و او گؤزل، ملاحتلی طرزینن نهاینکی دینلییجییه تلهسکن‌لیک تأثیری باغیشلامیر، عکسینه اوخوندوقجا اینسان اوریینی اِحتیزازا گتیریر، اونا رومانتیک دویغولار آشیلاییردی.
آشیق دهقانین سسی کیمی دانیشیغی دا شیرین ایدی. سینه‌سی سؤز خزینه‌لی بو اوستاد صنعتکار آذربایجان ائللری‌نین نئچه-نئچه قهرمان‌لیق و محببت داستانلارینی سینه دفتر ائلمیشدی. بو داستان‌لار آراسیندا عشق مؤوضوع لاری داها گئنیش احاطه‌یه مالیک-دیر و البته، بو دا طبیعی‌دیر. عمومیتله گؤتورنده آذربایجان شیفاهی خالق ادبیاتینین داستان‌لی قول‌لاری اورموداداها چوخ شاخه‌لی‌دیر. هئچ شوبهه‌سیز، بورادا آشیغین گئنیش احاطه دایره‌سینه مالیک اولماسینی یاشادیغی اراضی ایله محدودلاشدیرماق اولماز و بو، بیر مؤوضوعلوق صحبت‌دیر.اوستاد آشیغین رئپئرتواریندا بیر چوخ داستان واردی. اونلاردان بیری ده "ایبراهیمین داستانی"یدی. اولجه دئیک کی، بو داستان اؤزونون معنا و مضمون باخیمین‌دان، حادثهلرین دینامیک اینکیشاف، عینی زاماندا رئال تاریخی حادثهلرین تفسیلاتی نؤقطهی-نظرین‌دن چوخ ماراقلی‌دیر. آذرباجان شیفاهی خالق ادبیاتینین اَن گؤزل اینجی‌لرین‌دن اولان "ایبراهیمین داستانی" آرتیق نئچه عصرلردیر کی ائل مجلیس‌لریمیزی، عاریف‌لر ییغناغیمیزی بزمکده‌دیر.باشقا داستان‌لاریمیزدا اولدوغو کیمی بو صنعت خزینه‌میزین آذربایجانین مختلیف واریانت‌لاری هارداسا بیر-بیرین‌دن فرق‌لنن واخت‌لار اولور. بو تکجه حادثهلرین تفسیلاتیندا یوخ، هم ده شعر واریانتلاریندا اؤزونو گؤستریر.
هئچ شوبهه‌سیز، اثرین سوژئتی‌نین عینی خط اوزرینده جریان ائتمه‌سی بو اؤلمز صنعت اثری‌نین اساس قایه‌سی کیمی بوتون واریانتلاریندا توخونولماز قالیر.دوغرودان دا آشیق دهقانین ایستر دانیشیق طرزی، ایستر ده اوخوماغی چوخ ماراقلییدی. او داستانی اؤزونهمخصوص شیرین‌لیکله،هم ده چوخ بؤیوک هوسله دانیشاردی. هم سؤیلمه‌سینده، هم ده قوشقولاریندا معنا و مضمونون، او جمله‌دن ده حادثهلرین کدرلی و تبسسوملو آنلارینا اویغون حاشییه‌لر چیخاردی. صرف تبریز لهجسیله سؤی‌لنن بو داستانین اوخو طرزینده ده بیر فردی‌لیک حیسس اولونماقدایدی.بیز بونو تکجه آشیغین لهجه‌سینده، حادثه‌لره یاناشما نؤقطهی-نظرینده و قوشقولارین دوزومونده یوخ، هم ده اونون هاواجاتیندا گؤرموشوک. و بونونلا دا بئله قناعته گلمیشیک کی هله بیزیم آذربایجان آشیق ادبیاتیندا اؤیرنه بیلمه-دیگیمیز نئچه-نئچه صنعت اینجی‌لری، سیرلی-سئحیرلی نقطه‌لر، آزمان قایناق‌لار مؤوجوددور.آشیق دهقانین اوخومالاریندا چوخ ماراقلی دؤندرمه‌لر، هله بیزه تانیش اولمایان هاواجات‌لار واردی. دوغرودور، بو گون آذربایجان آشیق صنعتی‌نین قایناق‌لاری عینی کؤک‌دن بهره‌لنسه ده اونون بوداق‌لاری دا بئله‌جه شاخه‌لنیر، یئنی-یئنی پوچورلار آچیر. بو اوستاد آشیغین دا اوخوماسیندا، چالدیغی هاواجات‌لارا دقت کسیلنده بیر داها بونون شاهیدی اولموشدوک.دهقانین اوخوماسین‌داکی شوخلوق مقاملارینا قاریشان بیر داخیلی یانقی تأثیریله یاناشی، هم ده تبریز موغاملارینا میل واردی. اما آشیق هاوالارینین درین قایناقلاریندان بوی‌لانان بو شیرین چالغیلارین آدلارینی آیری-آیری‌لیقدا تحلیل ائتمه‌یه چتینلشن آنلاردا یئنه کلاسیک آشیق بیلگی‌لریمیز کمکه چاتمیش اولور. و بیردن-بیره آداما ائله گلیر کی، ایلک دفعه ائشیتدیگی بو سسین ایفاسین‌داکی هاوانی هارداسا دینلییب میش.
تکجه بیر شرطله کی، بونلارین شاخه‌لرینی درین‌دن صرفی-نظر ائتملییک کی اؤمروموزون صاباحیندا اونودولماسین. تورک آشیق مکتبی‌نین اورمو قولون‌داکی بو سسلشمه‌لر بیزه بیر داها بو ائیلیگی تاپشیرمیش اولور. آشیق دهقانین بو اوخومالارینداکی هر هاوا بیر نؤع بیزه یئنی بیر علمی فاکتین اساسینی وئریردی. آذربایجان آشیق دونیاسیندا نئچه هاوا مؤوجوددور؟ فیکری‌نین مجررد جاوابی دا محض بو عامل‌دن میدانا گلیر. و بوردا ایستر-ایستمز همین سوالین سون جاوابینی بیر داها، بیز ده وئرمک ایستییریک. اونون سایینی هله هئچ بیر علمی آراشدیرما‌لار تام دقیقلش‌دیره بیلمهمیش‌دیر.آشیق دهقانی ساز چالماقدا دا خصوصی سرریشته‌سی واردی.او، ترانهنی سیم‌لره چکنده آداما ائله گلیردی کی بو آشیغین سازیندا تک بیرجه سیم واردی. اما بو سیم بوتون هاوا‌لاری جمع‌لی حالینداکی سسین اینجه‌لیک‌لرینه قدر ائشیدنلره چاتدیرماغا قادیر ایدی. حیسس اولونوردو کی اوخو مانئراسیندا اولدوغو کیمی چالغیسیندا دا دینامیک اوسلوبا میل ائدیردی. بئله‌لیکله ده اونون عومومی ایفا‌چیلیق مهارتی ایستر اوخوماق، ایسترسه ده ساز چالماق باخیمین‌دان بیر-بیرینی تاماملامیش اولوردو.
بورادا بیر عاملی خاطیرلاماق ایستردیک کی هر هانسی آشیغین عینی زاماندا هم داستان دانیشماسی، هم اوخوماسی و اونون موقابیلینده سؤیله‌یه-سؤیله‌یه سازدا اؤزونو موشایت ائتمه‌سی بو صنعتین مرککب پروسئس‌لرین‌دن‌دیر. بئله کی بؤیوک داستانلارین باشلانغیجین‌دان تاپشیرماسینا قدر چالیب-اوخوماق و داستانی سؤیلمک آشیغی یورغونلاشدیریر. معیین باختدا بو اونون سسینه گرگین‌لیک، دانیشیغما آغیرلیق گتیریر. ایستر صنعت سیناقلاریندا، ایستر ده ائل مجلیس‌لرینده بئله وضعیت‌لر دفعه‌لرله تجروبه‌دن چیخیب.اما بوردان یئنه بوتون سونلوق‌لار آشیغین فرق‌لی صنعت باجاریغین‌دان، اونون سسین‌دن، نفسین‌دن و اوستادلیغ مهارتین‌دن آسی‌لی‌دیر. من همین اوستالیغا آشیق دهقانین سیماسیندا بیر داها شاهید اولموشدوم. ایکی ساعت‌دان آرتیق بیر واخت عرضینده ایبراهیمین داستانینی فاصیله‌سیز سؤیله‌ین آشیق ازه‌لی اوستادنامه-لیگین‌دن نئجه باشلاییردیسا، داستانین تاپشیرمالارینی دا همین مهارتله تاماملاییردی. بو مدتده نه اونیم سسینده، نه اویناق هاوالارین چالغی مانئرالاریندا، نه ده دانیشیق طرزینده ذررجه یورغونلوق علامت‌لری دویولموردو. عکسینه، نئجه دئیرلر، دؤوران سوردوکجه صنعت عشقی جوشوب-داشیر، هوسی آخار چای‌لار کیمی کوکریردی.آشیق دهقان ائللریمیزین تانینمیش، اوستاد صنعتکارلاریندان بیری‌دیر. دقتله صرف-نظر ائدنده اوندا رحمت‌لیک کاماندار افندیئوین قاینارلیغی، سازلا سؤزون وحدتین‌دن دوغان آیریلماز بیر کامیل‌لیک دویولوردو.البته، هر ایکی اوستاد صنعتکارین اؤزلرینه مخصوص یول-ارکانی واردی. لاکین سازین بالابان‌سیز موشایعتی بوتؤو، کامیل چالغی اوخو وحدتینده بو علامت آز دا اولسا نظردن یاینمیردی.خالقیمیزین صنعتکارلارینین حیاتیندا اؤیرنمه‌لی جهت‌لر هله چوخ‌دور. آشیق کاماندار کیمی ساز-سؤز اوستادلاریمیز دا آشیق دهقان کیمی اونودولماز صنعتکارلاریمیز دا آذربایجاندا عینی حالدا درین‌دن اؤیرنمه‌لی، هم بو گونکو، هم صاباح کی نسیل‌لریمیز اوچون قیمتلی اؤرنک اولما‌لی-دیر...
یازان : محمدرضا اسماعیل زاده
