مینیاتور صنعتیمیزین تاریخیندن 

     مینیاتور صنعتی خالقیمیزین چوخ عصرلیک اینجه صنعت تاریخی نین ماراقلی صحیفه لریندن بیریدیر. اورتا عصر آذربایجان رسساملاری و خالق صنعتکارلاری بدیعی مدنیتیمیزین قدیم لیگینی، چوخ جهتلی لیگینی و اؤزونه مخصوصلوغونو ثوبوت ائدن یوزلرله معمارلیق، تصویر و دئکوراتیو صنعت اثری یارادیب.  

            مینیاتور صنعتی طبیعتی اعتیباریله بیر کیتاب ایللوستراسییاسی کیمی کلاسسیک شرق پوئزییاسی نین بیلاواسیطه تاثیری آلتیندا تشککول تاپیب. هله 13. عصرین اوللرینده مینیاتور رسسام عبدول مؤمین محمد ال-خویین  " ورقا و گولشا "  اثرینه (الیازماسینا) مینیاتورلر چکیب. حاضیردا ایستانبولدا، توپقاپی موزه سینده ساخلانیلان بو اثرلرین اوسلوبو، بدیعی صنعتکارلیق خوصوصیتلری مینیاتورلرین ایلکین اولمادیغینی، موعین بیر عنعنه یه اساسلاندیغینی و مینیاتور صنعتی نین داها اول مؤوجود اولدوغونو گؤستریب.  " ورقا و گولشا " یا چکیلن مینیاتورلر یالنیز آذربایجاندا دئییل، یاخین و اورتا شرقده بو صنعتین ان قدیم نومونه لریندن ساییلیر.  

     13-14. عصرلرده ماراغا، تبریز و آذربایجانین باشقا شهرلرینده خطاطلیق و مینیاتور صنعتی سورعتله اینکیشاف ائدیب. تبریز شهری شرقده بدیعی یارادیجیلیغین، کیتاب صنعتی، کاللیقرافییا و مینیاتور بویاکارلیغی نین مرکزینه چئوریلیب. بو دؤورده تبریز رسساملاری قرافیک و بویاکارلیق اوسلوبلاری نین اوغورلو سینتئزیندن دوغان بدیعی اوسلوب یارادیبلار. بو یئنی اوسلوبون فورمالاشماسی 1340-1350-جی ایللره عایید ائدیلن  " بؤیوک تبریز شاهنامه سی " ، یاخود  " دئموتت شاهنامه سی "  آدلانان مشهور الیازمانین مینیاتورلرینده اؤز عکسینی تاپیب. مینیاتورلرین اکثریتی دؤورون گؤرکملی رسساملاری احمد موسا و شمس الددین طرفیندن چکیلیب. بو الیازمانین مینیاتورلریندن علمه آنجاق 58-ای معلومدور.  

     آذربایجان مینیاتور صنعتی نین بدیعی اوسلوب خوصوصیتلری 15.عصرین اوللرینده داها دا تکمیل لشیر. نیظامی گنجوی نین  " خوسروو و شیرین "  پوئماسینا چکیلن مینیاتور (1405-1410، فریر قالئرئیاسی، واشینقتون)، سونونجو جلایر حاکیمی سولطان احمدین شئعیرلر  " دیوانی " نا رسسام عبد-ال-خاییی نین چکدیگی رسملر (فریر قالئریاسی، واشینقتون) و اعصار تبریزی نین  " مئهر و موشتری "  اثرینه (1419) چکیلن ایللوستراسییالارین (خطاط جعفر تبریزی) اوسلوب، بدیعی صنعتکارلیق مزیتلری تبریز مکتبی نین تکمیل لشدیگینی گؤستریب.  

15. عصرین اوللریندن باشلایاراق تبریز شهری اوزون مودت یاخین و اورتا شرق شهرلرینی قابیل صنعتکارلارلا تامین ائدن قودرتلی صنعت مرکزی اولور. مشهور آلمان صنعت شوناسی ف.شولتس تبریز مکتبینی قونشو شرق اؤلکه لرینده مینیاتور صنعتی نین اینکیشافینا اساسلی تاثیر گؤسترن  " آنا مکتب "  (" Mutter Schule" ) آدلاندیریب. همین دؤورده بو مکتبین تاثیری ایله شاماخی و باکیدا مینیاتور صنعتی اینتیشار تاپیر.  " شرق پوئزییاسی آنتولوگییاسی " ، یاخود  " شاماخی آنتولوگییاسی "  (1468، بریتانییا موزه سی، لوندون) و س. الیازمالارا چکیلن ایللوستراسییالار، عبدولباقی باکووی نین چکدیگی تک و ایکی فیقورلو پورترئتلر ( " مئهتر " ،  " ایکی امیر " ، توپقاپی موزه سی، ایستانبول) شاماخی و باکی رسساملاری نین ان یاخشی مینیاتورلری سیراسینا داخیلدیر. 

15. عصرین آخیرلاریندا تبریز مینیاتور مکتبی یئنی یوکسلیش دؤورونو یاشاییر. 1481-جی ایلده سولطان یاقوب اوچون حاضیرلانان و بیر شاه ایسماییل دؤورونده تاماملانان ایستانبول  " خمسه " سینه 16. عصرین اوللرینده چکیلن 9 مینیاتور اوبرازلی ایفاده واسیطه لرینه، کومپوزیسییانین مورککب لیگی و طمطراقلی دئکوراتیولیگینه، کولوریت زنگین لیگینه گؤره فرقله نیر. آراشدیریجیلار بو اثرلرین 16. عصرده تبریز مینیاتور مکتبی نین بانیسی سولطان محمد، اونون موعاصیرلری و طلبه لری طرفیندن چکیلدیگینی گومان ائدیرلر.  

     تبریز مینیاتور مکتبی نین اینکیشاف زیروه سی 16. عصرین اورتالارینا تصادوف ائدیر. مرکزلشمیش صفویلر دؤولتی نین یارانماسی ایله باغلی آذربایجانین پایتاختی تبریز شهری یئنیدن یاخین و اورتا شرقده مدنیتین، ائستئتیک فیکرین، بدیعی یارادیجیلیغین مرکزینه چئوریلیر. تبریزده شاه ایسماییل و تهماسیبین سارای کیتابخاناسیندا بؤیوک اوستاد سولطان محمدین رهبرلیگی آلتیندا میر موصوویر، میرزه علی تبریزی، میر سئیید علی، موظفر علی کیمی ایستعدادلی رسساملارلا یاناشی، کمال الددین بئهزاد، شئیخزاده، آغامیرک ایصفاهانی، شاه ماحمود نیشاپوری، دوست محمد کیمی شرقین گؤرکملی صنعتکارلاری، خطاط و رسساملاری فعالیت گؤستریبلر.  

     تبریز مینیاتور مکتبی نین چوخ جهتلی لیگی و اؤزونه مخصوصلوغو میللی صنعتکارلیق سرحدینی آشیر. قونشو اؤلکه لرله ده یارادیجیلیق علاقه سی-باغلانتیسی یارادیر. بو علاقه لرله باغلی مکتبین یئتیرمه لری موختلیف واختلاردا بیر چوخ شرق اؤلکه لرینده فعالیت گؤستریرلر. مشهور رسسام میر سئیید علی آتاسی میر موصوویرله بیرلیکده اوزون مودت هیندیستاندا موغول حؤکمدارلاری هومایون و اکبرین (16. عصر) ساراییندا باش رسسام ایشله یرک صنعتکارلارین حاضیرلانماسیندا، موغول مینیاتور مکتبی آدلانان هیند بویاکارلیق مکتبی نین یارانماسی و اینکیشافیندا موهوم رول اویناییبلار. تورکییه مینیاتور صنعتی نین اینکیشافینا دا آذربایجان رسساملاری اهمیتلی درجه ده تاثیر گؤستریبلر. شاهقولو نققاش، ولیجان تبریزی، کامال تبریزی و بیر سیرا دیگر تبریز رسساملاری موختلیف دؤورلرده ایستانبولدا فعالیت گؤستریرلر.  

     کلاسسیک مینیاتور صنعتیمیزین چوخ جهتلی لیگی و اؤزون مخصوصلوغو آذربایجان تصویری صنعتی نین سونراکی اینکیشافیندا بؤیوک دییشیکلییه سبب اولوب. نتیجه اعتیباری ایله بویاکارلیق، قرافیکا، خوصوصن کیتاب ایللوستراسییاسی ساحه لرینده بیر سیرا رسساملارین یارادیجیلیق آختاریشلاری اوغورلو اثرلر اورتایا قویوب.  

 ساوالان فرجوو  

کؤچورن : عباس ائلچین 

قایناق: مدنیت آز