روس چارینی و ایران شاهینی حئیران ائدن صنعتکار 

      موسیقی مدنیتی تاریخیمیزده اؤزونه مخصوص ایز قویان صنعتکارلاردان بیری ده مشهور خاننده بولبولجان (عبدولباقی کربلایی علی اوغلو زولالوو) اولوب. بو ایل آنادان اولماسی نین 170 ایلی تامام اولان صنعتکار قاراباغین، موسیقیمیزین بئشیگی ساییلان شوشانین یئتیرمه سی ایدی، 1841-جی ایلده بورادا آنادان اولموشدو. 

     شوشانین موسیقی حیاتی باشقا خاننده لر کیمی اونون دا بیر صنعتکار کیمی یئتیشمه سینده بؤیوک رول اویناییر. او، ایلک موسیقی تحصیلینی خاررات قولونون مکتبینده آلیر. تحصیلینی باشا ووردوقدان سونرا تارزن صادیقجان لا برابر قاراباغ، شکی، شیروان و گنجه شهرلرینده زنگین عاییله مجلیسلرینه، ائل شنلیکلرینه دعوت اولونور. خاننده کیمی موعاصیرلری نین، او جومله دن شاعیره خورشیدبانو ناتوانین رغبتینی قازانیر. اونون باغیندا قورولان مجلیسلرده، خوصوصیله اونون شوشایا سو چکیلمه سی (18 آوقوست 1873-جو ایل) موناسیبتیله تشکیل اولونان خالق شنلیگینده یاخیندان ایشتیراک ائدیر. 1875-جی ایلده عبدولباقی تیفلیس شهرینه کؤچور. او زامان جنوبی قافقازین مدنیت مرکزی ساییلان تیفلیسده خئیریییه مقصدیله تئز-تئز کونسئرتلر وئریلیردی. همین کونسئرتلرده یئرلی خاننده لرله یاناشی، مشهور روس، ایتالیان موسیقیچیلری ده چیخیش ائدیردیلر. عبدولباقی تیفلیسده ایلک دفعه  بؤیوک تارزن صادیقجانین موشاییعتی ایله اوخویور. ایلک چیخیشدان سونرا مشهورلاشیر. او، گورجو دیلینی ده موکممل اؤیره نیر، اؤز ایفاسی ایله گورجو دینله ییجیلرینی وجده گتیریر. قیسا واختدا ائله بیر شؤهرت قازانیر کی، بوتون تیفلیسده اونو «بولبولجان» دئیه چاغیریرلار.  

     بولبولجان تیفیلیسده یاشادیغی مودتده (1875-1905) بیر نئچه موسیقی دسته سی یارادیب. تارزن 9صادیقجان ایله بیرلیکده شهرده یاشایان یوخسول موسلمانلارین خئیرینه تشکیل اولونان کونسئرتلرده ده یاخیندان ایشتیراک ائدیب. تیفیلیسده چیخان «زییا» قزئتی اونلارین کونسئرتلری حاقیندا تئز-تئز خبرلر درج ائدیردی. بئله کونسئرتلرین بیری حاقیندا قزئتین وئردیگی ائلاندا یازیلیب:  " بو یاخین واختدا فوقرا و میسکینلردن اؤترو شهرده بینا اولونان ایران خسته خاناسی نین سرمایه سینه قوووت و منفعت وئرمک قصدیله تیفیلیسین تئاتر عیمارتینده عیبرت نوما و فرح-افزا، نؤوبه نؤو گؤرمه لی و ائشیتمه لی تاماشالار اولاجاقدیر. تیفیلیس اهلی نین دیلداده سی اولان خاننده و سازنده لردن عبدولباقی و صادیق دخی حاضیر اولاجاقدیر " .  " قافقاز "  قزئتینده وئریلن داها بیر ائلاندا یازیلیب:  " بو گون 22 اییون 1886-جی ایلده آرسورینی تئاتری نین بیناسیندا هوسکارلار طرفیندن تاتار دیلینده م.ف.آخوندزاده نین  " موسیؤ ژوردان و درویش مست علی شاه "  کومئدییاسی اوینانیلاجاق. تاماشانین فاصیله لرینده عبدولباقی نین سازنده دسته سی چالاجاقدیر " .  

     بو گؤرکملی صنعتکارین بؤیوک صنعتی حاقیندا ائل آراسیندا بیر چوخ افسانه و روایت سؤیله نیلیب. دئییلنه گؤره، بیر گون تیفلیسین ان قاینار کوچه سی اولان قولووینسکی (ایندیکی روستاوئلی) کوچه سیندن اَینینده چرکزی چوخالی، آتلاس آرخالیقلی، باشی گوموشو پاپاقلی، چیینی آینالی توفنگلی و قولونون اوستونده قیزیل قوش اولان بیر آتلی گلیب کئچیر. جاماعات بیر آنلیق آیاق ساخلاییب حئیرتله اونا تاماشا ائدیر. اینجه آیاقلی قاراباغ آتی نین اوستونده کی  آدامین کیملیگی اونلاری ماراقلاندیریر. آخی قولووینسکی کوچه سینده آت سورمه یه یالنیز قافقاز جانیشینی نین و اونون ان یاخین آداملاری نین ایختییاری واردی. 

     بو، آذربایجانلی خاننده بولبولجان ایدی. همین حادیثه  نین ایسه ماراقلی بیر تاریخجه سی وار. روس چاری 3. آلئکساندر 1888-جی ایلین پاییزیندا عاییله سی ایله قافقازا ایستیراحته گلیر. چارین تیفیلیسه گلیشی موناسیبتیله شهرین ان گؤزل گوشه سی اولان  " موچتئهید باغی " ندا بؤیوک شنلیک تشکیل اولونور. شنلییه بولبولجان دا دعوت اولونور. جاببار قاریاغدی اوغلو خاطیره لرینده یازیر کی، مجلیسده چارین ساغلیغینا باده قالدیریلارکن، بولبولجان ائله بیر زنگوله وورور کی، 3. آلئکساندر و آروادی اونون سسینه حئیران قالیرلار. بوندان سونرا چار قافقازدا اولدوغو مودتده بولبولجان اونون مجلیسلرینده یاخیندان ایشتیراک ائدیر. چار روسییایا قاییدارکن قافقاز جانیشینینه تاپشیریر کی، عبدولباقی نین نه آرزوسو اولسا یئرینه یئتیرسین. جانیشین عبدولباقینی چاغیریب چارین تاپشیریغینی اونا بیلدیریر. خاننده خواهیش ائدیر کی، اونا بیر آینالی توفنگ باغیشلاسین و قولووینسکی کوچه سیندن ایسه آت سورمه یه ایجازه وئرسین. جانیشین اونون خواهیشینی یئرینه یئتیریر. 

     1900جو ایلین ماییندا ایران حؤکمداری موظفرالددین شاه تیفیلیسه گلیر. اونون گلیشی موناسیبتیله سارای باغیندا بؤیوک مجلیس قورولور. مجلیسه دعوت اولونان عبدولباقی بؤیوک شؤوقله اوخویور. ایفایا حئیران قالان موظفرددین شاه اونو خاننده لیک هونرینه گؤره  " شیری-خورشید "  اوردئنی ایله تلطیف ائدیر.  

     آذربایجاندا سووئت حاکیمیتی قورولاندان سونرا بولبولجان باکییا گلیر. کونسئرواتورییادا موعلیم ایشله ییر. 1923-جو ایلده او، موغاماتدان درس دئمک اوچون اوزئییر بی حاجی بیلی نین تشکیل ائتدیگی آذربایجان دؤولت تورک موسیقی مکتبینه دعوت ائدیلیر. یاشی نین چوخ اولماسینا باخمایاراق، عبدولباقی زولالوو گنج خاننده لرین حاضیرلانماسیندا خوصوصی سعی گؤستریر. اوزئییر بی مقاله لری نین بیرینده یازیب:  " ...تارزن صادیقجانین، خاننده عبدولباقی نین آدلاری و صدالاری قافقازین هر بیر یئرینده مشهور اولوب بین المیلل بیر ماهیتده آد قازانیبلار " . 

     جاببار قاریاغدی اوغلو، مشهدی محمد فرضعلی یئو، شکیلی علسگر، سئیید شوشینسکی کیمی مشهور خاننده لر ده اوندان چوخ شئی اؤیره نیبلر. 70 ایللیک خاننده لیک فعالیتی ایله موسیقیمیزین اینکیشافیندا بؤیوک خیدمتلر گؤسترن اوستاد صنعتکار 1927-جی ایلین آوقوستوندا 86 یاشیندا وفات ائدیب.   

 ساوالان فرجوو 

کؤچورن : عباس ائلچین

قایناق : مدنیت آز