در اواخر سال ۱۹۸۰ امپراطوری اتحاد جماهیر شوری با خیانت به ملت آذربایجان که تبعه خود وی به شمار می آمدند بصورتی آشکار از ارمنستان حمایت کرده و شرایط اشغال اراضی آذربایجان را فراهم می‌نمود. با مساعدت امپراطوری از سال ۱۹۸۷ صدهاهزار آذربایجانی از اراضی تاریخی خود در ارمنستان رانده شده‌بودند. ارمنستان ادعاهایی را نسبت به اراضی تاریخی آذربایجان قره‌باغ کوهستانی مطرح نموده، فشارهایی را بر اهالی غیرمسلح محلی بواسطه باندهای تحت حمایت خویش وارد آورده، مبادرت به کشتار نموده و گروه‌های تجزیه طلب را مسلح می کرد. عدم هرگونه اقدامی از جانب اتحاد جماهیر شوروی در برابر این وضعیت که بیش از دو سال به طول انجامیده بود، وعده‌- وعید‌هایی که در راستای بازگشت صدهاهزار رانده شده به خانه و کاشانه خود داده می شد و تنش‌های ایجاد شده توسط ارمنستان در مرزهای خود با آذربایجان، تلاشهای صورت گرفته در راستای اختفای این قبیل حوادث از مردم آذربجان، موجب ناراحتی کسانی بود که این بازی سیاسی را درک می نمودند. لیکن امپراطوری با بستن چشمان خود بر روی این حوادث هرگونه اعتراض، رویارویی و انعکاس این قبیل اخبار در مطبوعات را ممنوع کرده بود. آذربایجانی‌هایی که اعتراض نموده و یا از خود مقاومت نشان می‌دادند بازداشت می گردیدند. تفنگهای شکاری از جانب دولت، در قره‌باغ کوهستانی جمع‌آوری گردیده و حتی امکان دفاع در برابر باندهای مسلح نیز از ایشان سلب شده بود. این وضعیت موجبات آغاز تظاهرات اعتراض آمیز شهروندان باکو در اواخر سال ۱۹۸۹ را فراهم آورد. خواست هزاران شهروند مشارکت کننده در تظاهرات از امپراطوری، جلوگیری از این تحرکات سرخود و استماع مطالبات به حق ملت آذربایجان بود. لیکن امپراطوری به هیچ وجه قصد عملی ساختن این مطالبات را نداشت. شهروندانی که نتوانسته بودند به مطالبات خود جامه عمل بپوشانند رفته رفته در تظاهرات صورت گرفته شعارهای استقلال و آزادی سر می دادند.

در شب گذر از نوزدهم به بیستم ژانویه ۱۹۹۰ با دستور رهبر اتحاد جماهیر شوروی مخائیل گورباچف دسته‌های ارتش شوروی که مرکب از نیروهای ویژه که غالبا ارمنی بودند بدون هرگونه هشداری از پیش اعلام شده به شهر باکو هجوم آوردند. در این حمله از سلاح‌های سنگین جنگی – تانک، مسلسل، سلاحهای اتوماتیک و سایر ابزار جنگی بر علیه شهروندان غیرمسلح بی دفاع اعم از زن، کودک و کهنسال استفاده گردیده، منازل مسکونی به آتش گرفته شد. ارتش شوروی برخوردی بی‌رحمانه را در مواجهه با این مردمی که ۷۰ سال تبعه‌اش به شمار می‌آمدند به نمایش گذاشت. برخی از کشته‌شده‌گان بصورتی کاملا بی‌رحمانه مورد اصابت بیش از ۲۰ گلوله قرار گرفته بودند، چشمان برخی از مقتولین از کاسه در آورده شده، کودکان و سالخوردگان به قتل رسیده، آمبولانس ها و پزشکان به رگبار بسته شده و شهروندان غیرمسلح در درون منازل خود به قتل رسیده بودند. بنا بر آخرین بررسی‌ها در فاجعه خونین ۲۰ ژانویه، ۱۴۷ شهروند غیر مسلح کشته شده، ۸۴۱ نفر به صورت غیرقانونی بازداشت گردیده و ۷۴۴ نفر مجروح گشته اند. برخی از کشته‌شده‌گان به دریا انداخته شده و مدارک بازجویی ضمن انتقال به مسکو منهدم گردیده است. علیرغم کمک‌های رهبران وقت آذربایجان در اختفا و پنهان سازی جنایات رخ داده تنها و تنها سیاستمدار برجسته حیدر علی‌اف در محل نمایندگی آذربایجان در مسکو و در برابر وسائط ارتباط جمعی داخلی و بین المللی اعتراض خود را نسبت به جنایات رواداشته شده به ملت خود و کشتار انسان‌های بی‌گناه ابراز داشته، ضمن تقاضای مجازات مجرمین با گذشت مدت کوتاهی از رخداد این حوادث کناره‌گیری خود از حزب کمونیست را اعلام نمود. بعدها نیز به خواست حیدر علی‌اف روز ۲۰ ژانویه با مصوبه مجلس ملی آذربایجان مورد ارزشگذاری سیاسی – حقوقی قرار گرفت. حادثه ۲۰ ژانویه سیاست استعماری امپراطوری را بر همه گان آشکار نمود. ۲۰ ژانویه هر چقدر هم که جنایت سنگینی بوده باشد امپراطوری نتوانست بواسطه آن اراده ملت را مسدود نماید و بالعکس این اراده قاطع‌تر گردیده و منتج به کسب استقلال توسط آذربایجان شد.

 ملت ایران که در مسیر آزادی و تمامیت ارضی خویش هزار شهید تقدیم نموده است تقدس نام شهید و این حس ملت آذربایجان را بیش از هر ملت دیگری در می یابد.

نوید آذربایجان