در این تحقیق سعی شده است تا در مورد شهر چهاربرج ( منطقه مرحمت آباد) و وجه تسمیه هایی که در مورد این منطقه وجود دارد و سینه به سینه به عصر حاضر منتقل شده  آشنایی مختصری ارائه شود . در مورد تنها زیارتگاه منطقه یعنی زیارتگاه تاجدالدین علی که در این منطقه قرار دارد اطلاعات مختصری راجع به  تاریخچه  ، چگونگی ساخت زیارتگاه و نقش آن در اعتقادت مردم منطقه ارائه  شده است . در نهایت در مورد تپه بزرگ چهاربرج و اعتقاداتی که مردم محل در مورد این تپه ی باستانی دارند مطالبی ارائه شده است .

امید آن را دارم که این کار کوچک نقش بزرگی در شناساندن منطقه مرحمت آباد و شهر چهاربرج داشته باشد و  از اینکه توانسته ام نقشی هر چند کوچک در راستای شناسایی منطقه ام داشته باشم خرسندم.

تاریخچه منطقه

منطقه مرحمت آباد به مرکزیت شهر چهاربرج در شمال غربی شهرستان میاندوآب واقع شده است و از حدود 500 سال پیش ناصر الدین شاه عایدات جلگه شمالی میاندوآب  را به نوه ی دختری خویش به نام مرحمت واگذار کرد. و از آن پس جلگه شمالی میاندوآب به منطقه مرحمت آباد معروف و نامگذاری شد.

اما در مورد وجه تسمیه شهر چهاربرج نقل و قولهای بسیاری وجود دارد. از جمله :

سابقه تاریخی شهر چهاربرج به هزاران سال قبل بر می گرددو طبق ادبیات سینه به سینه به زمان هلاکو خان حاکم در   مراغه می رسد  که با توجه به شرایط آب و هوایی و جغرافیایی از جمله : دریاچه ارومیه ، جنگل های چند صد کیلومتری معروف به شامات ، شکارگاه مناسب و محل نگهداری اسب و گوسفند و ....این منطقه احشام حکومتی محسوب می شده و وجود شکار و  امکانات دیگر حیاتی باعث مهاجرت مردم از سایر مناطق و رونق سکونت در این منطقه شد.و با گذشت زمان به شکل و بافت امروزی تبدیل شود.البته آثار تاریخی و زیر خاکی از جمله کوزه  های سفالی و... بدست آمده از منطقه حاکی از سابقه تاریخی حتی  قبل از هلاکوخان است.

و هم چنین چندین روستا که سالیان خیلی پیش در اثر بلایای طبیعی و... ازبین رفته است و آثار به جای مانده از آنها ، و نشانه های حیات و زندگی در آن مخروبه ها که هم نام روستا های امروزی بودند  درمنطقه آثار آنها بر جای مانده است.

حکایت دیگر اینکه :

 منطقه چهاربرج اردوگاه قوم مغول و لشکرگاه بوده و دور تا دور منطقه حصار کشیشده بودو چهار تا برج و قلعه ی محکم ، در چهار گوشه ی منطقه  به عنوان برج مراقبت برای نگهبانی وجود داشت که اثر دو تا از آنها به نام های تپه بزرگ چهاربرج  و تپه ی فیروز آباد تاکنون باقی است . همچنین بناهای تاریخی و زیارتی موجود در منطقه برای گویا ساختن قدمت تاریخی شهرچهاربرج و شناخت دقیق تر منطقه قابل توجه است .

زیارتگاه تاجدین علی (ع)

این زیارتگاه که در سه کیلومتری چهاربرج است مبین قدمت هزاران ساله است. و سابقه تاریخی تاج الدین علی (ع) به شرح زیر است :

تاج الدین علی (ع)  که از نوادگان حضرت امام موسی بن جعفر (ع) است ( تاریخچه و بیوگرافی روی سنگ قبر حکاکی  شده است) ولی اینکه چگونه قبر مبارکش در دشت قبچاق است و کجا می رفت و چگونه شهید یا رحلت فرمودند کسی دقیقاً نمی داند.

اما بزرگان و عالمان می گویند .

قبل از ویرانی روستای قبچاق قدیم ، می گفتند آرامگاهی وجود داشت که در اثر عوامل و حوادث طبیعی ( زلزله و سیل ، دریاچه  ارومیه و ...) همرا با خود روستای قبچاق قدیم ویران شده است.پس از ویرانی قبچاق قدیم و ساخته شدن قبچاق جدید – مدتی مردم از مکان دقیق زیارتگاه خبر نداشتند .

اما می گویند  که چوپان امین و درستکاری که از خاندان پیامبر (ص) و سید بود شبها از دور نوری را می دید اما وقتی به آن نور  نزدیک  می شود  نور ناپدید می شد و چندین بار در شب های مختلف  این نور را می بیند . فکر می کند اوهام یا خیال است و با کسی در این مورد  سخن نمی گوید شبی از شب های ماه مبارک رمضان از امامان به خوابش می آیند و می فرمایند:

« این قبر از ماست در آنجا زیارتگاهی بسازید و برای کمک گرفتن پیش ملا احمد مراغه ای در مراغه برو  و واقعه را به او بازگو کن»

چوپان ماجرای نور و دیدن خواب را به بزرگان دین و علمای زمان خود از جمله به  ملا احمد مراغه ای می گوید.بزرگان دین اعلام می دارند زمانی که امام حسن (ع) در مراغه بود فرمودند : از خاندان ما در منطقه شهید و مدفون خواهد شد ( منظور در دشت قبچاق) و کسی که او را گرامی بدارد و قبر  او را آباد و مزین سازد و یاد او را زنده نگه دارد . در قیامت از شفاعت ما بهره مند خواهد شد .

 سر انجام در محلی که چوپان نور دیده بود علمای بزرگ آن زمان و ملا احمد مراغه ای نشانه هایی را یافتند که امامزاده از نواده های حضرت موسی بن جعفر (ع) است. این خبر به گوش شجاع الدوله در مراغه رسید و  شجاع الدوله پس از دیدن زیارتگاه و مشورت با علمای بزرگ زمان خود عهد و نیتی در دل می کند ... و پس از بر آورده شدن حاجت ، تصمیم به باز سازی و احداث زیارتگاه می کند .

مدت چند صد سال خود و خانواده اش خادمی تا جدین علی (ع) را به عهده می گیرند .( در خصوص شجاع الدوله : فرهنگ معین جلد پنجم صحفه ی 888)

شجاع الدوله شخص متدین بود و در نه سالگی  قرآن را حفظ بود و هم عصر حافظ شیرازی بود و حافظ در چند غزل او را مدح کرده است.

شجاع الدوله و خاندانش  سرانجام خادمی زیارتگاه   را به سید بزرگوار و از اهالی قبچاق  به نام  سید هادی موسوی واگذار می کنند  که به ترتیب بعد از سید هادی ، میر فتاح موسوی – میر مهدی موسوی – میر یعقوب موسوی – میر محمد علی موسوی – میر جمشید موسوی – میر غلامحسین موسوی و میر محبوب موسوی که هم اکنون نیز خادم زیارتگاه است می رسد.

میر محیوب موسوی خادم هشتاد ساله می گوید:

محل فعلی تاج الدین علی ( ع)  بخشی از دشت قبچاق  است و زمین فعلی زیارتگاه با محوطه اش 5/3 هکتار است تا سال 1354 آثار و نشانه ها و اشیاء تاریخی و پر ارزش بسیاری در زیارتگاه وجود داشت که اکثر آن ها جفت جفت بودند . از جمله سنگ هایی به اشکال مختلف حیوانی که روی آنها نوشته هایی حکاکی و تزیین شده بود و کتاب هایی دست نویس و اشیاء دیگر . اما به علت عدم حفاظت مداوم از سال 1354 افراد سود جو و فرصت طلب و از خدا  بی خبر دستبرد هایی به زیارتگاه  ها از جمله به تاج الدین علی (ع) زدند و تمام سنگ ها و کتیبه ها ی دست نویس را به غارت بردند.

همچنین در گنبد زیارتگاه ، مجسمه ای  به شکل عقاب بود که آن را کنده و به سرقت بردند و در بالای درب ورودی زیارتگاه ، در روی دیوار نقاشی رسم شده بود و با حروف عربی حکاکی و تزیین بود ، گویی اینکه محتوای مفهوم دار داشت . که افراد سارق اکثر جاهای سطح دیوار را سوراخ سوراخ کرده بودند و جایی را به شکل جعبه و مستطیل  بود و در خود دیوار تعبیه شده بود چیزی از درون آن در آورده بودند که بعد ها معلوم شد که کتاب دست نویس بوده است.

بعد از انقلاب با همکاری و مساعدت خیرین و مسولین منطقه ای بازسازی زیارتگاه انجام گرفت.

گنبد زیارتگاه در محصور اتاقکی به ابعاد 6*4 که بر اصول معماری قدیم و سنتی ساخته شده است و آجر های آن بدستور شجاع الدوله قالب بندی و در همان محل زیارتگاه پخته و درست شده است و اما ساختمان جدید با امکاناتی از جمله حجرات و سرویس های استراحت  و بهداشتی برای زائرین ساخته شده است.

همه این ها مبین قدمت هزار ساله ی شهر چهاربرج و منطقه است .

نقش و جایگاه زیارتگاه تاجدالدین علی (ع) در اعتقادات مردم

هم اکنون چندین سال است که مردم منطقه به مناسبت های مختلف به این زیارتگاه می روند از جمله آن می توان به برگزاری مراسم شبیه خوانی در روز عاشورای حسینی ، برگزاری مراسم عزاداری ایام قدر و مراسم سوگواری شهادت امام علی (ع) زیارت در اعیاد مختلف از جمله در عید سعید فطر ، عید غدیر خم ، عید قربان و....اشاره کرد.

لازم به ذکر است که طی چند سال در نتیجه آشنایی مردم شهر های اطراف منطقه از جمله میاندوآب ، ملکان ، بناب، نقده ، مراغه و... در اعیاد و مراسمات یاد شده به زیارت این مکان مذهبی می آیند.

شهر چهاربرج در طول تاریخ به نام های چهار گوش ، چهار جوش ، چهار باب و... معروف بوده است اما چهاربرج معروفترین و مشهورترین نام بوده است( به استناد از کتاب تاریخچه آذربایجان در موزه باکو).

تپه قدیم یا بلند چهاربرج

در قسمت غرب چهاربرج تپه ی بلندی که ارتفاع آن حدود 50 متر و قطر آن به بزرگی یکهزار و شش صد متر (1600) می رسد که چنین روایت می کنند:

منطقه دو تا دور حصار کشی محکمی  بوده  و آن تپه چهر در ورودی و خروجی داشت که :

-     درب اول مخصوص اعیان و اشراف وبزرگان بود.

-     درب دوم مخصوص سپاهیان و لشکریان بود .

-     درب سوم مخصوص کشاورزان و دهقانان بود.

-     درب چهارم مخصوص ورود و خروج احشام و حیوانات بود.

این چهار درب و برج ها در جنگ های صلیبی مخروب شده است واین حقیقت معروف است که :

 در جنگ های صلیبی تعداد 32 نفر  از فراریان جنگ را که در تپه یا شهر سوخته ( تپه بزرگ چهاربرج) پنهان شده بودند ، مأموران حکومتی پس از دستگیری آنها را تا گردن در خاک فروکردند و سپس سر آن ها را بریدند و به عنوان زهر چشم دیگر لشکریان سر آن ها را بر سر نیزه ها آویختند و در میان لشکر که به طرف پایتخت حکومتی می رفت می بردند و قلعه یا تپه را مخروب ساختند.

البته لازم به ذکر است که در تپه استخوان های مردگان رؤیت شده ولی کله یا استخوان سر تا به حال دیده نشده است.

مضافاً اینکه اخیراً عده ای ازافراد سود جو  تپه را از چند نقطه تا عمق 16 متری کندند که بعضی اشیاء یا تنور سوخته یا دیگر نشان های زندگی دیده می شود و گاهاً اشیاء قیمتی و گرانبهاء ( زیر خاکی ) بیرون آوردند که در سال 1383  با مداخله نیرو های امنیتی عده ای دستگیر و تحویل مقامات قضایی شدند.