ساری_آشیغین داستان یارادیجیلیغی

یازان: سدنیک پاشا
کوچورن : محمدرضا اسماعیل زاده
ساری آشیغین اوستادنامه یئرینده وئریلن بایاتی‌لاریندا همین مضموندا نمونه‌لر وئرمیش‌دیر.
آشیق، یاری‌دان کئچر
گئجه یاری‌دان کئچر
نامردله دوست اولانین
عؤمرو یاری‌دان کئچر
و یاخود:
من آشیق، اودا گیریان
پروانه اودا گیریان
من دئدیم، اوددان کنار
دئمه‌دیم، اودا گیر، یان؟
ساری آشیغین داستان یارادیجیلیغیندا اوّل یاراتدیغی کیچیک سوژئتلی بایاتی‌لی حکایه‌لر بایاتی-دئییشمه‌لر، بایاتی-باغلاما‌لار اونون گئنیش سوژئتلی داستان یارادیجی‌لیغینا دوغرو گئتدیگیندن خبر وئریردی. بایاتی-دئییشمه‌لره بیر نمونه:
من آشیق، اودو-بودو
سؤزومون جانی بودو
قوی سندن بیر سوروشوم
کور نئچه باتمان سودو
جاواب: من آشیقم، آش اوسته
آش بیشیریرم، داش اوسته
سن او کورو ایله‌سن
من اؤلچرم باش اوسته
ساری آشیغین مشاهده قابلیتی چوخ گوجلودور. او، تکجه اؤزونو یوخ، بوتون محبّت عاشقلرینی دوشونور. عاشق‌لری بیرجه محیط سیخمیر، آشیغین بیری حسّاس، او بیری لاقئید اولاندا دا عشقین معناسینی دویان و اونو یوکسک قیمتلندیرن انسان وجدان عذابی چکیر. ساری آشیق بئله‌لری‌نین ده دردینه شریک اولور.
بیر گون ساری آشیق هاراسا گئدیرمیش. گؤرور کی، بیر اوغلانلا بیر قیز بیر یئرده‌دیرلر. اوغلان لاقید بیر انسان‌دیر، آغاجلا قانقال بوداییب یئییر، قیز ایسه حسرتله اونا باخیر. قیز گؤزله‌ییر کی، بو، نه زامانسا دؤنوب اونونلا صحبت ائده‌جک، عشقینه جاواب وئره‌جک یانان اوره‌گینه سو سپه‌جک. قیزین بو تلاشی اوغلانین لاقئیدلیگی حسّاس قلبلی آشیغی یئریندن ترپه‌دیر، قلبینی رقّته گتیریر. همین تأثیر نتیجه‌سینده آشاغیداکی یوردلو-جیناسلی بایاتی‌سی یارانیر:
من آشیق، بو داماقدا/بو کئفده، بو داماقدا/مایا نر سئوداسیندا/نر قانقال بوداماقدا/ساری آشیق اؤز حالینا دا یانیر کی گؤر من نه چکیرم، نه کئفده، نه داماقدایام. اؤز سئوگیلی¬سی ایله بیر یئرده اولان نه کئفده داماقدا‌دیر؛ نر سئوداسیندا اولان مایانی اونودوب، قانقال بوداییب یئییر. آشیغی اینجی‌دن بو تضاددیر؛ بیری یار حسرتینده‌دیر، او بیریسی بو عشقه لایق دگیل. چونکی بیگانه¬دیر. داها دوغروسو، قانقال بودایان‌دیر قانقال مشتری‌سی‌دیر. عشقه لایق آداملار ایسه ساری آشیق کیمی هجران عذابی چکیر، یار حسرتی اونو بوغوب اؤلدورور.
بو هم ده ساری آشیغین هر شئیی قاباقجا‌دان دویماسی، گؤرمه‌سی، سئچه بیلمه‌سی قابلیتی‌نین اولدوغونو دا تصدیق ائتمکده‌دیر. داستاندا، ساری آشیقلا باغلی چوخ¬سایلی روایت‌لرده آشیغی دؤنه-دؤنه سیناغا چکن ارگن قیزلار اولور. هر دفعه ده سیناقلاردان غالب چیخیر و کند قیزلارینین منّتدارلیغی ایله قورتاریر. بیر سؤزله، آشیق هر یئرده درین عقل، بیلیک مشاهده صاحبی کیمی قیمتلندیریلیر. شکیلجه فرقلنن بو تاپماجا معمّا دا ساری آشیقا شهرت گتیریر.
چوخ صحبت‌دن سونرا قیزلاردان بیری دئدی:
- آی باجی‌لار، پئنجر ییغان قیزی گؤرورسوز. ائله بیل گمیسی دریادا غرق اولوب. یقین اونون غریب‌لیکده سئوگیلی‌سی وار. قارنی یانمیش گؤر نه فیکیرلی‌دیر ها؟ یقین آغلاییر.
بیر قیز دئدی:
- دئییرلر، آشیق حاق آشیغی‌دیر، اورکلرده اولان هر سؤزو بیلیر. آشیق دئسین گؤرک او پئنجر ییغان قیزین اوره‌گیندن نه کئچیر آشیق دئییر:
- باش اوسته، دئییم:
من آشیق، درمه – درمه
درمه¬نی درمه – درمه
اکیلمه¬میش بوستان‌دان
تیکیلمه¬میش چارداخ‌دان
دوغولمامیش بیر اوغلان
چاغیریر درمه-درمه
قیزلار سوروشدولار:
- ایندی آچیق دئ.
آشیق دئییر:
- قیزین کؤنلوندن کئچیر. کاش بیر اوغلان اولایدی، بورادا بوستان اکه‌یدی. منیم ده بیر اوغلوم اولایدی، بوستانین قیراغیندا بیر قلبی چارداخ تیکه‌یدی. چارداخدا اوتوروب بوستانی قورویایدی. بوستانا گیرن اولاندا اوغلوم چاغیریب دئیه‌یدی: بوستانا گیرن، یئمیش‌لری درمه – درمه . قیزلار پئنجر ییغان قیزین یانینا گئدیب آند وئریب دئدی‌لر: – آی قیز، نیه فیکیرلی ایدین؟ فکریندن نه کئچیردی.
قیز فکریندن کئچن‌لری، آشیق سؤیله‌دیگی کیمی اونلارا دانیشدی. باخدیلار کی، هر بیر سؤز آشیقا عیاندی .
ساری آشیغی تکجه گلین‌لر، قیزلار، عادیجه ائل آداملاری دگیل، اونو مودریک‌لر، عالمانه انسانلار دؤنه-دؤنه امتحانا چکیرلر، سیناقدان کئچیریرلر. هر شئیین قاباقجا‌دان اونا عیان اولدوغونو یوخلاماغا، سیناقدان کئچیرمگه چالیشیرلار. بئله بیر استعدادین اوندا اولدوغونو گؤردوکده ساری آشیقا احسن دئییرلر. بیر دفعه بئله بیر حادثه اولور. اوزرینه مقدس‌لرین آدی یازیلمیش یازیلی داشی او بیری اوزونه چئویریب ساری آشیقدان سوروشورلار: – آشیق داشین او بیری اوزونده نه یازیلیب؟ – بونو بیزه سؤیله‌سن سنه دئمگه سؤزوموز قالماز. ساری آشیق الینی داشین اوسته قویوب دئییر: من آشیقم، بو داشا، بو کیرپیگه، بو قاشا
الله، محمد، علی
یازیلیبدی بو داشا
ساری آشیق لیریک شاعردیر. او، یاراتدیغی کیچیک و مضمونلو محبّت ترانه‌لرینده حسرت، هجران، فداکارلیق و وصالدان بحث ائدیر. سئوگیلیسینین اوغروندا چکدیگی اضطرابلاری، کئچیردیگی هیجان‌لاری، وصالدان دویدوغو سئوینجی جانلاندیریر. دئمک ایسته‌دیگی هر شئیی آیدین، ساده و شیرین دئییر. او، ساده سؤزلری ائله باجاریقلا ایشله‌دیر بایاتی‌سینی ائله مهارتله قورور کی، آدام بیلدیگی، یوز دفعه‌لرله ائشیتمیش اولدوغو فیکیرلری ده ایندی بیرینجی دفعه ائشیدیرمیش کیمی دینله‌مک ایسته‌ییر. مثلاً: »وفا‌لی دوست تک-تک اله دوشر«، »اؤزونه بئله دوست آختار« فکرینی چوخ تکرار ائتمیشلر. تکرار اولونموش بو فکری آشیق بئله افاده ائدیر:
آشیقم، باغدا دارا/زولفونو باغدا دارا/وفا‌لی بیر دوست اوچون/رومو گز، باغداد آرا.
بو بایاتی‌لاردا طبیعت و جمعیت حادثه¬‌لری ییغجام، دؤرد کیچیک مصراعدا ائله باجاریقلا وئریلیر کی، معین حادثه و مسئله حاقیندا اوخوجودا بیتکین بیر تصوّر یارانیر. بعضاً بؤیوک بیر رومانین، بیر حکایه‌نین مضمونو وئرمیش کیمی اولور.
بوخاری قوروم ساخلار/اود یانار، قوروم ساخلار/آشیق گئیه‌ن لباسی/گئیمه‌سین قورومساخلار.
آشیغین بایاتی‌لاریندا کلاسیک ادبیاتین تأثیری آچیق حس اولونور. بایاتیلاردا کتاب افاده‌لری چوخ ایشلندیگی کیمی، بعضاً مضمونوندا دا طریقت و دینی تأثیرلر نظره چارپیر. بو جهتدن آشاغیداکی بایاتی سجیه‌وی‌دیر.
بو آشیق، زنده دگیل/عقلی اؤزونده دگیل/کیم دئییر حق جما‌لی/یاخشی اوزونده دگیل.
ساری آشیق گونشین تجلاسینی یاخشینین نورلو صفتینده گؤرور.
آشیغین بایاتی‌لاریندا معیشتدن گلن افاده‌لر داها چوخدور. اونون استعدادینین گوجو ده بوراسیندا‌دیر. مثلاً:
زولفون سودا مار کیمی/اوینار سو دامار کیمی/سیزیلدا‌دیر آشیقی/یاغا سو دامار کیمی.
بورادا یالنیز مار کلمه‌سی نسبتاً خالق افاده‌سینه یابانچی‌دیر. لاکن یاغا سو دامماسی ایله آشیغین سیزیلداماسینین مقایسه‌سی هم قوّتلی هم ده حیاتی‌دیر.
آشیق ساده سؤزلرله ائله باجاریقلی تضادلار یارا‌دیر کی، اوخوجو حیرت ائتمه‌یه بیلمیر.
بو آشیق، اودا یاندی/اود توتدو اودا یاندی/یار چکدی من یئریدیم/من چکدیم او دایاندی.
همین جناسلی بایاتینی باشقا بیر مضموندا دا دیله گتیریر:
من آشیق، داغدا یاندی/شامامان تاغدا یاندی/آرخامی داغا وئردیم،/آلیشدی داغ دا یاندی.
بیر-بیریندن تضادلی، یئنی تشبیه‌لرله بزنمیش بنزرسیز، اوخشار، لاکن مضمونجا چوخ فرقلی جناسلی بایاتی‌لار یارا‌دیر من آشیقم، یاندیرار،
اوجاق قوردو، یاندیرار، عشقیمدن اود آلمیشام اودوم سنی یاندیرار. یاخشیینان علاقه‌دار بیر بیریندن فرقلی، بنزرسیز، یئنی تشبیه‌لرله بزنمیش ائله جناس‌لی بایاتی‌لار یارا‌دیر کی، انسان اؤز حیرتینی گیزله‌ده بیلمیر. بوخارینی آز قالا، اودون گتیر، آز قالا، بیر اوخ آتدی یاخشی یار اؤلدورموشدو آز قالا. نه قدر یاخشینین یولوندا عذاب، اذیت، اضطراب چکسه‌ده یاخشییا بیلدیریر کی، سن چاغیرسان، سون نفسده اولسام بئله یئنه گللم.