آذربایجان گئییملری

کیمینسه پاپاغی نین اوغورلانماسی اونون صاحیبینه قارشی دوشمن هوجومو کیمی قییمتلندیریلیردی. کیشی نین باشیندان پاپاغی ووروب سالماق اونو و اونون بوتون نسلینی تحقیر ائتمک دئمک ایدی. پاپاق و اونون فورماسینا گؤره اونون داشیییجیسی نین سوسیال وضعیتینی موعینلشدیرمک اولاردی. کیشیلر ایسته نیلن حالدا پاپاغی باشلاریندان چیخارمیردیلار (هتتا یئمک یئیرکن)، نامازدان اول دستماز زامان ایستیثنا اولماقلا. ایجتیماعی یئرلرده باش گئییمی اولمادان گؤرونمک روسوایچیلیق حساب اولونوردو. کیشیلرین اساس باش گئییمی قویون خزی و یا قاراگولدن حاضیرلانان پاپاقلار ایدی. اونلارین موختلیف فورمالاری و یئرلی آدلاری مؤوجود ایدی. اون دوققوز عصرین سونلارینا عایید مؤلیفلردن بیری پاپاغین حاضیرلانماسی پروسئسینی بئله تصویر ائدیر: ” اولجه، درینی تیکیب اونا پاپاق فورماسی وئریلیر، سونرا اونون ترس اوزونو چئویریرلر و پاپاغی یومشاق ائتمک اوچون اونون چیلپاق اوزونه پامبیق و یا کالکا سریرلر. پامبیق و یا کالکانین اوزرینه بیر ورق شکر کاغیذی قویورلار، نتیجه ده پاپاق اونا وئریلمیش فورمانی ساخلاییر؛ البتته، شکر ورقی پاپاغین فورماسینا و بؤیوکلوگونه گؤره کسیلیر. سونرا شکر ورقی نین اوستوندن هر هانسی بیر پارچادان آستار تیکیلیر و پاپاق توکلو اوزونه چئوریلیر. حاضیر پاپاغا سو سیچراداراق ۴-۵ دقیقه عرضینده اوزرینده یونگولجه چوبوق گزدیریرلر؛ بو زامان پاپاغی سول اله تاخیلمیش وضعیتده ساخلاییرلار. سونرا پاپاق ۵-۶ ساعاتلیغا پاپاق اوچون خوصوصی قلیبه تاخیلیر. بونونلا دا، پاپاغین حاضیرلانماسی بیتیر ” . سانکت-پئتئربورقدا کوللئکسییالاریندا، توراینسکایانین یازدیغینا گؤره، ۴ نؤو پاپاق قورونوب-ساخلانیلیر: کونوس و کسیلمیش کونوس شکلینده؛ ایچی یاستی ماهود پارچادان اولان دایره شکلینده؛ بیر طرفی ایچری باتمیش کونوس فورماسیندا پاپاق؛ ایتی اوجلو تپزی و گؤی ستیندن سوتون جوغو اولان خز پاپار. ان ساده و گئنیش یاییلمیش عنعنوی پاپاقلار موتال و یا چوبان پاپاقلاری ایدی. اونلاری اوزون توکلو قویون دریسیندن حاضیرلاییردیلار، اونلار کونوس فورماسیندا اولوردو. موتال پاپاغی اساسن کند اهلی نین یوخسول طبقه لری تاخیردیلار. ” شیش پاپاقلاری “ و یا ” بی پاپاقلارینی “ کونوس شکلینده و یا ایتی اوجلو حاضیرلاییردیلار. اونلارین تیکیلدیکلری ماتئریالین آدینا گؤره عومومی آدلاری وار ایدی: – بوخارا پاپاق، بئله کی، بو پاپاقلار اوچون درینی بوخارادان گتیریردیلر. اونلاری یالنیز بَی زومره سی نین نوماینده لری و همچنین وارلی آداملار تاخیردی. بئله پاپاقلار هم ده شهر آریستوکراتییاسی اوچون ده خاراکتئریک ایدی. قاراباغدا پارچا اوزلو پاپاق ” یاپپا پاپاق “ (و یا ” قارا پاپاق ” ) کیمی تانینیردی. بئله پاپاقلار رنگینه گؤره ده سئچیلیردی – قیزیل پاپاق و گوموش پاپاق. نوخا قزاسیندا پاپاق داققا (تاققا) پاپاق آدلانیردی و اونون اوزو مخمردن تیکیلیردی. آذربایجاندا باش گئییملری نین هم ده آشاغیداکی نؤولری مؤوجود ایدی: باشلیق، آراقچین، تسک، تسکولاخ، عممامه (چالما) و ب. باشلیق (باش اوچون اولان حیصه ) و اوزون دییرمی کنارلاردان عیبارت ایدی، اونلار عادتن بوینون اطرافینا دولانیردی. قیشدا ماهود و یون باشلیق تاخیردیلار. شیرواندا دوه یونوندان اولان باشلیقلارا خوصوصی دگر وئریلیردی. باشلیغین آستاری رنگلی ایپک پارچادان تیکیلیردی، چونکی باشلیغین قولاقجیقلاری چیگینلرین آرخاسینا آتیلاندا آستار گؤرونوردو. عادتن باشلیق یاپینجینی موشاییت ائدیردی. آراقچین و تسکولاخ سربست باش گئییملری دئییلدی، اونلاری دیگر باش گئییملرییله بیرگه تاخیردیلار (پاپاق، چالما). اونلار آذربایجانلیلارین هله اورتا عصرلرده گئنیش یاییلمیش تیپیک عنعوی باش گئییملری ایدی. آراقچینلار موختلیف نؤو پارچالاردان موطلق بیر رنگ آستاردا باشی احاطه ائدن دییر می شکیللی فورمادا تیکیلیردی. آراقچینی کنددن کناردا پاپاقسیز تاخماق ادبسیزلیک حساب اولونوردو، بو، یالنیز اوشاقلارا ایجاره وئریلیردی. گونده لیک ائو حیاتیندا آراقچینی پاپاقسیز دا گئیمک اولاردی. تسکولاخا گلدیکده ایسه، اونو یاشلی آداملار گئجه تاخیردیلار. روحانی شخصلر آراسیندا (موللا، سئیید، شئیخ و ب.) توربان-عممامه (چالما نؤووع) باش گئییمی قالیردی. آذربایجاندا آغ توربان گئنیش یاییلمیشدی. عالی روحانی طبقه سی یاشیل عممامه گئییردی. آذربایجان کیشیلری ساققال و بیغ ساخلاییردی، بئله کی، یاشلی نسیل اوزون ساققال ساخلاییردی، گنجلر ایسه ساققالینی قیرخیردیلار (بو خط آدلانیردی). بعضی کیشیلر آنجاق بیغ ساخلاییردی. بیغ و ساققالا، خوصوصن وارلی عاییله لرده، موتمادی اولاراق قوللوق ائدیردیلر. شهرلرده کیشیلر بیغا سورتمک اوچون خوصوصی کرئمدن (بیغ یاغی) ایستیفاده ائدیردیلر. ساققال و بیغ اوچون خوصوصی داراقلار (ساققال داراغی) مؤوجود ایدی. او کی قالدی ساچ دوزومونه، بوردا دئمک اولار کی، داها یاشلی کیشیلر عادتن ساچلارینی دیبیندن قیرخیردیلار. گنجلر آلیندان انسیه دن باشی تپه حیصه سینی ائنسیز زولاق شکلینده قیرخیردیلار، یان طرفلرده ساخلادیقلاری ساچلار ایسه قولاقلارین اوزرینه تئللر شکلینده ساللانیردی. بو ساچ دوزومو ” یان بیرچک ” (حرفی: ” یان تئل ” ) آدلانیردی. کیشی ساچ دوزوملریندن بیری ده ” دال بیرچک “ آدلانیردی بو زامان ساچلاری آلیندان تا امگک (تپه) حیصه یه دک قیرخیردیلار. بعضی جاوان کیشیلر باشدا بیر دسته (ییغین) ساچ (ککیل) ساخلاییردی. بئله نؤوع ساچ دوزوملرینه بوتون آذربایجاندا راست گلمک اولاردی – عئینی زاماندا بیر رئگیون داخیلینده. قادین و کیشی آیاق قابیسی. اون دوققوز – ییرمی عصرین اولینده آذربایجاندا کیشی و قادین آیاققابیلاری نین بیر نئچه نؤووع مؤوجود ایدی. آذربایجانلیلار، خوصوصن کندیلر آراسیندا ان چوخ یاییلمیش آیاق قابی نؤووع – چاریقلار ایدی کی، اونلار یا ایری بوینوزلو قارامالین خام، کندلیلرین اؤزلری نین ائعمال ائتدیگی دریسیندن (گؤنوندن)، یا دا داها موکممل اوصوللا ائعمال اولونموش دریدن – آشیلانمیش گؤندن تیکیلیردی. سونونجولار داها باهالی ایدی و اونلاری وارلی کندلیلر گئیینیردی، خام دریدن حاضیرلانانلاری ایسه (اوجوز مال کیمی) کاسیبلار. چاریقلاری یون جورابلارین و یا پامبیق پارچادان دولامالارین (پارتاوا، دولاق) اوزریندن گئییردیلر. کاسیب کندیلر اونلاری هم گونده لیک، هم ده بایراملاردا گئییردیلر. بیر نئچه چاریق نؤووعونه تصادوف اولونوردو: تک بورون، شیرازی، قیزقایتاران، شاتیری، قوش بورون، شیروانی، کالمانی، شیرمای و س. چاریقلار ایکی نؤووع باغلا باغلانیردی: – یا بؤرمه یون (توخونما باغ)، یا دا اَیریلمیش (ئشمه) باغلا. هر بیری نین اوزونلوغو جورابلارین تیپیندن آسیلی اولاراق ۱۳۰-۱۵۰ سانتیمه چاتیردی. اگر جوراب دیزه قدر گئییلیردیسه، اوندا اوزون باغدان ایستیفاده اولونوردو. دیگر آیاق قابی نؤووعو یونگول چووک/چوست (مئخس) ایدی کی، اونلاری اساسن قارا توماجدان تیکیردیلر، دابانسیز اولوردو، اونا گؤره ده اونلاری اساسن ائوده گئییردیلر. هر ایکی جینسین نوماینده لری اوچون، خوصوصن شهرلرده ان چوخ یاییلمیش آیاق قابی نؤوعو دابانلی (پوللو باشماق، مخمری باشماق)، دال حیصه سی اولمایان، دیک بورونلا دری باشماقلار ایدی. اونلاری شهرلرده چکمه چیلره (باشماقچی) سیفاریش وئریردیلر. بو باشماقلاری ایراندان گتیریلمیش توماج، مخمر و یا دریدن تیکیردیلر. اونلاری هم کیشیلر (مردانه باشماق)، هم ده قادینلار (زنانه باشماق) گئییردی. باکی و آبشئروندا کیشیلر دابانسیز یونگول یای چوستلاری گئییردیلر، دوبندی آدلانان بو آیاق قابیلار یوفتدان (مئشیندن) تیکیلیردی. اونلار ایکی ایپله باغلانیر و گونده لیک آیاق قابی حساب اولونوردو. اون دوققوز عصرین سونو – ییرمی عصرین اولینده یئرلی آیاق قابی آوروپادان گلن نؤوعلرله سیخیشدیریلیر. سونونجو شهرلرده یئرلی بورژوازییا آراسیندا سونرا ایسه کند یئرلرینده یاییلماغا باشلادی. نتیجه ده، اون دوققوز عصرین سونوندا باشماقچیلارین سایی کسکین صورتده آزالدی. میللی آیاق قابی نین اساس ائلئمئنتلریندن بیری (هم کیشیلرده، هم قادینلاردا) ناخیشلی یون و پامبیق جورابلار ایدی.
آذربایجاندا ائله بیر یئر یوخ ایدی کی، اوردا جوراب گئیمه سینلر. اونلاری قادینلار توخویوردو، بونون اوچون هم قویون، هم ده دوه یونوندان ایستیفاده ائدیردیلر. سویوق زونادا اوزون بوغاز و شیخ جورابلار، مولاییم ایقلیمی اولان اووالیقدا ایسه قیسابوغاز جورابلار توخونوردو. جورابلار هم عادی، هم ده طنطنه لی گونلر اوچون نظرده توتولونوردو. بزکلی جورابلار ساتیشا گئدیردی، اونلاری کند تصروفاتی محصوللارینا دییشیردیلر. قاراباغدا جورابلاری خالچا اورنامئنتی ایله (ناخیشییلا) توخویوردولار (اونلار ” گبه جورابی “ آدلانیردی). گلینین جئهیزینه داخیل اولان جورابلارین گؤزللیگینه خوصوصی دیقت وئریردیلر. جورابلارین ان یاخشی نومونه لری نسیلدن نسله کئچیردی. کیشیلرینکیندن فرقلی اولاراق، قادین جورابلاری عادتن پارلاق، چوخرنگلی اولوب گؤزل و مورککب رسملر و سیخ، دولغون رنگ آهنگییله زنگین ایدی. اکثر حاللاردا، کیشی جورابلاری بیررنگ و یا ساده ناخیشلی (اغ، قارا و س.) اولوردو. جورابلاری باغلاماق اوچون همین یون ایپدن قوتازلاری اولان باغدان ایستیفاده اولونوردو. باخمایاراق کی، جورابلارین رئگیونلار اوزره موختلیف نؤوعلری مؤوجود ایدی، اونلارین توخونما اوصوللاری بیر-بیریندن سئچیلمیردی. یالنیز ناخیش فرقله نیردی.قایناق:تورک تاریخ و کولتورو