خوراسان تورکلرینین یئنی ایل کولتورئل لری

( مراسم فولکوریک نوروز ترکان خراسان )

 

اشاره :تمامی مطالب این مقاله توسط بنده ( سالاریان ) و بدون دخل و تصرف از یزرگانریش سفیدان ترکان خراسان جمع آوری و به زبان تورکی  عینا بدون کم و کاستی بزبان ادبی نوشتهشده است. این مطالب را بنده به عینه دیده و در دهه های سی و چهل در گریوان و بجنورد تجربه نموده ام که تنها بیانگر گوشه ای کوچک از عقاید و باورهای تورکان بخصوصتورکان خراسان می باشد.

توضیح : توضیح اینکه امروزه ترکان خراسان به سان گذشته تمامی مراسم مربوط به هر یک موارد گفته شده در این مقاله را به جا نمی آورند، ولی به طور عموم با اجراهای مختلف آنها، موجب پایداری آنها می شوند.

گیریش: خوراسان تورکلریین اینامینه، ایلین آخیرا چاتماسنی بویــوک صورت ده عائله و طایفه یا قونشولارلا بیر مخصوص توره نه ( رسمیلرله) سور توتوللار بو معنادا کی یئنی ایل یادا نوروز بایرامی گلنده بوتون کینه کودورت قلبیلردن سیلینیر، یعنی بیرلیک و برابرلیک اولماق لازیمدیر، نیه کی انیسان یارانیب بیرلیکه و برابرلی یه٬ هابئله محبته و یئنی ایل تکجه تورک مـلـلتری آراسیندا یـوخ٬ بلکه بوتون اولکه لرده همامی مللتلر آراسیندا رسمیدیر.

بزیم یوردومیزدا بیر گون یئنی ایلله قالاندا، آخشام چاغی، باشقا یئرلری کیمی آخیر چرشنبه و یئنی ایلله قارشیلاماق اوچون، چوخلو یئرلرینده، چوخلو اورتاق عادتلری واردی. اونلارین هامیسی آچیقلاییب یازماق اوچون بو قیسا یازیدا یئرلشمه یه جک.

آنجاق کئچان زمانلاردا، گٶی گٶیرتمک، ائولری تمیزلتمک، خلله خلته سالاماق، قولاق آسما، آخیر چرشنبه آخشامی قارا بایرام و یاسلئ اولان آدامین ائوینه گئتمک- آخیر چرشنبه آخشام چئلله چیخدی و اود یاندیرماق - آخیرچرشنبه تاباق اداخلیلارا آپارماق- کوزه سیندیرماق- تزه ایل گونلاریندا برکتلردن یئدی سین قوماق- بایراملیق وئرو آلماق- یوموتا اویونوماق - خان خان اویونوماق – عییدگاه ده اویونوماق -چوخا کشتی و آت چایشدیرماق مراسیمینه باخ ماق، اخیر چرشنبه گونو سحر تئزدن هاوا ایشیقلانمادان، آخار سو باشینا گئتمک، چاغالار و کاتالار اوچون گٶزل بیر خاطیره ایدی.

عیید گونلرینده کاتالاری یادا سالیب و اونلارین گٶروشونه گئتمک ده چوخ بینیلن دبلردن دیر و هله ده واردی. قدیملرده خلقین اینامی بئله ایدی کی دونیا هر ایل بیردن اٶن ایکی (12) حیوانین اٶستونده دولانیر و او حیوانین طبع و خویی او ایل خلقین حالینا اثرقٶیور.

خوراسان تورکلری بایراملاشماقدا تزه ایل مناسبتینه بیربیره دییرلر: یئنی ایلینیز قوتلو اولسون، تزه ایلینیز موبارک اولسون، ‌بایرامنیز مبارک اولسون، یوز بئله بایراملار گوره سیز، گلن گون لریز خیره قالسین، نئچه بئله ایل لره یئتیشه سیز الله ساغلیق بیرسین و ....

بعضیلریده اعتقادلار وار کئ قــدیم دوورلرده اوغوز ائلی بیر نئچه ایل چتین گونه دوچار اولوب بئله کی قیش پئیـس گلیب آذوقه لر آزالیب، هامی بو چتین گوننن قورتولماقا اولو تانرییا یالواریب تا کی بوگون نن قورتولماق دئمک کی، بیرخالق درگاهینا شوکور یئرینه یئتیرمک دیر.

آتالاردان قالمش دبلردن کی، اوغوز خاقانا عائیدی اودا پاریس ده ملی کیتابخانادا ساخلانیر بئله دی کی، بایرام نسیمی اسرکن قارا قیش و چتین گون باشا چاتیب و طبیعت جــانلانـیب اینسانـلار محرومییت دن قورتولور. بو یئنی گونه چیخماقی اوغوز خاقان ائلین آراسندا نئچه بیر گوزل عادتـلرنن او جمله هامی عائللر، ائوین هیسین آلماقلا، اوخشامالار اوخویوب قوشماقلا و تئزه لواس (پالتار) تیکمک، توپ دوزلدیب آتماق، باجاباجایا گئتمک و خله خلته(شال) سالماق، سوفرلربزییب آچماق و اوندا  برکتلردن یئددی سین قویماق، طایفادان قونشودان گوروش ائدمک له، کینه کودورتی قلبیلردن سیلیب و سایـر رسمیلرله، آخیر چرشنبه سینی عزیز توتوللار.

بو آئین لر فاسلار شاهن قولاغینا چاتیب بـیر گون بوشاه توراندان گوروش ائدرکن بو رسمی گوروب و بیه نیب اوز ائلینه بیر یئـــنی رسم اولاراق آپــاردی و " نو زوز" آدیـنان اوز تاثیری آلتیندا بوتون یئرلره یایدی. ایندی ده بو رسمیلر خلق آراسندا بیر اینام کیمین نئچه ایل دی داوام ائدمک ده دیر.

‌بو اینانیملر و اود یاندیرما شنلیکلری، نوروز مراسم لریندن آیریلمایان بیر مراسم‌دیر. مین لر ‌ایل دوام ائدیب و هئچ دؤلت، حاکم، دین و اعتقادلار اونو آرادان آپارا بیلمه‌ییبلر، بلکه‌ده اؤزوٍنوٍ نکولشدیریبلر، اونا گؤره بو مراسم ده او پایدار و دائمی مراسم‌لردن بیری اولوبدور.

منده بو یئنی ایل بایرامی یولدان چاتماسینئ بوتون حورمتلئ ائللره و هامی اینسانلارا باریـش ساغلیق اوغور عومور و سئوینج بویوک آللاهدان دیله ییرم. یئنی ایل بایرامییزقوتلو اولسون.

 خوراسان تورکلرینین یئنی ایل کولتورئل لری

( مراسم فولکوریک نوروز ترکان خراسان )

هر خالقینحیاتیندا، معیشت اینده چوخ‌لو بایرام‌لار اولسا دا، اونلاردان بیری داها مشهور،داها سئویم‌لی اولور. تورک خالقی‌نین دا ائله‌لیکله کئچیردیگی بئله بیربایرام نووروز بایرامی‌دیر.

خوراسان تورکلرییناینامینه، ایلین آخیرا چاتماسنی بویــوک صورت ده عائله و طایفه یا قونشولارلا بیرمخصوص توره نه ( رسمیلرله) سور توتوللار بو معنادا کی یئنی ایل یادا نوروز بایرامیگلنده بوتون کینه کودورت قلبیلردن سیلینیر، یعنی بیرلیک و برابرلیک اولماقلازیمدیر، نیه کی انیسان یارانیب بیرلیکه و برابرلی یه٬ هابئله محبته و یئنی ایلتکجه تورک مـلـلتری آراسیندا یـوخ٬ بلکه بوتون اولکه لرده همامی مللتلر آراسیندارسمیدیر.

بزیم یوردومیزدا بیر گونیئنی ایلله قالاندا، آخشام چاغی، باشقا یئرلری کیمی آخیر چرشنبه و یئنی ایللهقارشیلاماق اوچون، چوخلو یئرلرینده، چوخلو اورتاق عادتلری واردی. اونلارین هامیسیآچیقلاییب یازماق اوچون بو قیسا یازیدا یئرلشمه یه جک.

 نووروز بایراما پیشواز چیخاماق :

گونش دونیانیننوروز بایرامینداگئجه ایله گوندوز برابرلشیر. بو واخت قیش قورتاریر، یاز یادا باهار فصلی باشلاییر. ائله نووروز بایرامی دا بو گونده کئچیریلیر. دئمه‌لی، نووروز بایرامی اصلینده ،باهارین ایلک گونو، طبیعتین جانلانماسی، تورپاغین اویانماسی بایرامی‌دیر.

بزیمیوردومیزدا آدام‌لارنووروز بایرامی‌نین پیشوازینا چیخارلار. اونو نغمه ایله قارشیلایارلار:

باهار گلدی،باهار گلدی، خوش گلدی،

خسته کؤنولاونو گؤرجک دیرچلدی

ائولری تمیزله مک:

ائل- اوبا دا،هر عایله‌ده نووروز بایرامی‌نین گلمه‌سینه آزی بیر آی قالمیش حاضیرلیق ایشلریآپاریلیر. ائولر تمیزلنمه ائله آغاردیلیر، ائوین بوتون هر زادینچوله توکوب یویاللار، ائولر یویولوب تمیز اولونوب تزه ایلین گلمسینه حاضیر اولار. هرشئ یین هیسینی آلاردیلار. لواسلاری یوورادیلار و هیس آلما دوام تاپاردی.

آخیرچرشنبه اود یاندیرماسی :

آخیرچرشنبهگئجه سی، حیط‌لردهتونقال یاندیریلیر. تونقالین اوستون‌دن هوپلاییب. هر ائو اوزونه بیربالاجا اود یاندیریب و ائو اهلی بیرلیکده تونقالین قیراغینا ییغیلارمیشلار. اوشاقلارو بؤیوکلر اونون اوستوندن اویانبویانا هوپلانیب کؤهنه ایلین آزار- بئزاری دایاندیریلیر. اودون اوستون‌دن هوپلانان‌لار بو نغمه‌لرده اوخویارلار:

ساریلیغیم سنین،قیرمیزلیغین مه نین

آتیلباتیل چرشنبه، بختیم آچیل چرشنبه

چئلله چیخدی بهار گلدی،گوورانچی، ناهارگلدی

چلّه چیخدی باهار گلدی،قرّه ایشکّمسه ناهار گلدی

آللاه گلن گونلریمیزی خیرائله­سین، بختیمیزی آچسین.

آغزی شیرینلیگه چیخاق و آیدینلیقاولسون

توپ و توولاما آتماق :

هوا قارانقی اولاندا کیشیلر و اوغلانلار، قول بویدا بیر آغاجین باشینا چیت یادا قوندا و یاداپامبیق دولاییللار، اونو سیم، یا قاتما یینان باغلایی للار. سونرا اونو نفتهباتیریب اود ووروللار، یانان توولاما یادا شاری جار-جاوانلار و اوشاقلار نه گوجلریوار گؤیه توللاییللار. شار آتما شاماچان آتیلیر. قوندا و پارچا دوزه تن توپلاری نفته وئریب وتاشدیریب گؤیه آتیردیلار.

خله خلته ساللاماق :

نووروز بایرامیندا ان چوخیاییلمیش عادت‌لردن بیری ده  خله خلته یاداقورشاق (شال) ساللاماق‌دیر. خله خلته ساللاما دبی بوگون شهرلرده ایتیب باتسادا چوخلو کندلرده هله ده وارلیغینا داوام وئرمکده‌دیر. قدیم‌لر داملاردا بیر بالاجا پنجره‌یه بنزر قاپی(دربچه) اولاردی، اورادان هم ایشیق گلردی همی‌ده ائوین توٍستوسو چیخاردی. داها چوخ اوشاق‌لار، جاوان‌لارقارانلیق دوشنده ائو به ائو گزیب باجا‌دان، پنجره‌دن قورشاق ساللاییب بایرام پاییآلیرلار. هم اوشاقلار و هم بویوکلر(بئ لر) بو ایشی گورللر. شالی باجادانائوین ایچینه یادا دامنان آغیشگه ساری ساللایاللار و دئیرلر: خالا خلته گلدئ،اوندا کی ائوین صاحابی اونون آچیب آراسین تحفه یینن دولدورسون. کی چوخلو اونلارین خلتهسینه قوورقا، بویانمیش یومورتا، آلما، آرمود، اریک، قاوالی قوروسو، شیرنیاتلار و… باغلاللار.

قاپی دالیسیندا قولاق آسماق دبلری :

نووروزبایرامیندا قولاق فالینا چیخماق عادتی ده واردیر. قارانلیق دوشنده نییت توتوبقونشولارین دانیشیق‌لارینا قولاق آسماغا گئدرلر. ایلک ائشیدیلن سؤز توتولموش نییتهاویغون اولا‌راق یوزولور. اودور کی، نووروز بایرامی آخشامیندا ائولرده کؤنول آچان،اومید وئرن صحبت‌لر دانیشیلما‌لی‌دیر.

چرشنبهآخشامی، هاممی نیت ائله ر میشلر کی الله منیم گله جییم نجور اولاجاق، اوننان سوراقولاقلارین یوموب گئدیب بیرینین قاپی سیندا دوروب سورا قولاقلارین آچارمیشلار اوحالدا قولاقلاری نه ائشیتسه ییمیش او سؤزلری اوز نیتلرینین جوابین بیلرمیشلر.

آنجاق، قاپی دالینا، قولاققویاردیلاردا. ائوده­کی لرده گرک خوش سؤزلر دانیشاردیلار. مثلا دئیه­ردیلر:  آی قیز او حنانی گتیر، الیمیزه قویاق.- او شیرنیلردن گتیر آغزیمی شیرینله­دک. – بیر چای قویون، آغزیمیز شیرین اولسون. قولاقآساندا سئوینیب دئیه­ردی، آغزینیز شیرین اولسون، گلن گونلری خوش و آیدینلیقلااولسون. کئچن گونلریمیز کئچدی گئتدی، آللاه گلن گونلریمیزی آیدین و خوش ائله ­ین.

کوزه سیندیرماق دبلرئ :

اؤز رسم لریمیزه (کولتورئل) ائیه چیخالیم- خوراسان تورکلریین ده چرشنبه سویی یادا چرشنبه سوری و آخیر چرشنبه یوخ ایدی و بیر گون یئنی ایل و عییده قالاندا آقشام چاغی هرائوده کوزه یه توپوروپ و کوچه باشین دا کوزه نی سیندیریردیلار. (درخراسان مراسم کوزه شکستن به این طریق است که درونکوزه های کهنه مقدار نمک که علامت شور بختی است و مقداری ذغال که علامت سیاه بختیاست و یک سکه کم ارزش پول می ریزند و تمام افراد خانواده آن را به دور سر میچرخانند و آخرین نفر کوزه را از پشت بام به کوچه پرت می کند و می گوید: “ درد وبلام تو کوزه، راه بیفته بره تو کوچه” )

آخر چرشنبه‌ده تاباق آپارماق :

آخر چرشنبه آخشامی آداخلی اوغلانین آتا- آناسی طرفیندن آداخلی قیزلارا تاباق تداروٍکو گؤرولر، او تاباقدا چیی (بیشمه‌میش) تویوق اتی، چیی بالیق یا بیر داوار بودو، بیر بؤیوک آینا گؤزل- گؤزل چئشیتلی بویالی لواس یادا پالتارلار، چادرا، کلاغایی، باشماق، بیرکلّه قند، نابات، بیر دیس میوه، بیرجعبه شیرینی، بیر قدر آجیل (پوٍسته، بادام، فیندیق، قوز ایچی) و قیزین آتا- آناسینا سوقت، اگر اولورسا باجی- قارداشینا دا بایراملیق بیر بؤیوک بؤلمه‌یه (مجمعه) قویارلار. بو تاباغی اوغلانین قارداشلیغی، اگر قارداشیلیغی اولماسا آیری یاخین آداملاریندان بیری، آداخلی قیزین ائوینه آپارار وئرر. بو تاباغی گتیرن اوغلانا چرشنبه‌لیک (کؤینک، جوراب، شیرینی و یا آیری شئیلر) شاباش وئررلر.

اگر بایرام گوٍنلری محرّم آیینا یاخین یا محرّم آییندا اولورسا بو تاباغی نئچه گوٍن ایلک( قاباق) آپارارلار، هر حالدا تاباق گؤندریلمه‌لی دیر.

آخرچرشنبه آخشامی یاسلی دامین ائوینه گئتمک:

آخرچرشنبه‌نین آخشامی اود یاندیرماغا گئدنده، محلّه‌نین آداملاری ییغیشار، بیرلیکده گئدرلر، یاسلی و عزالی آدامین ائوینین قاباغیندا اود یاندیراندان سونرا، اؤز ائولری‌نین قاباغیندا اود یاندیرارلار. بو مراسمدن سونرا کی اود یاندیرما شنلیگی قورتارار، یئنه قوهوم  قَبله (طایفا- تابین) ییغیشارلار او یاسلی آدامین ائوینه. اونون ائوینده شام پیشیررلر. اؤزلری‌ده اونون ائوینده شام یئیَرلر و فاتحه‌ده اوخویارلار، سونرا آیری قونشولار دا گلر، تسلیت دئیَر و باش ساغلیغی سؤیله‌یرلر.

سو چرشنبه سی :

ائلهکی چرشنبه آخشامی اوددان آپپیلدیلار، صاباحی سحر چاغی چؤرک یئمه میشدن ایلک (قاباق) دوروب گئدیبلر سو اوستونه و سودان آپپیلاللار. سحرچاغئ، تئزدن تازا لواسلارئ گئیینیب سویا ساری یولا دوشرللر. سویون قیراغیننان بیر آز اوت و تورپاق گوتوروب آپارارمیشلارتولوغون یانینا باغلارمیشلار کی تولوغون یاغی چوخالسین.

چر شنبه گونو، کوزه ننبولاقدان سو گتیرردیلر. او گتیریلن کوزه­گرک یئره قویولمایایدی. او کوزه ­نی عییدگونو گلنده جایا قدر بیر بوشقابین ایچینه قویاردیلار. قدیملر ایلده بیر یول دویو (برنج) بیشیرردیلر. همن او کوزه ده­کی سویو، عییدین پیلووونون اوستونه، تؤکردیلرو دئیه­ردیلر: گلن گونلریمیز آیدین اولسون. سو قیراغینا گئدیب و شیرنیآپاراردیلار (می بردند). گئده-گئده جه، بو سؤزلر اوخوناردیلار:

بوردان بیریول وار دولدیزه­سینه

اوردان سو دولدورور یارکوزه­سینه

اوغوز گلیر، یاز گلیر، شادائیله سین ائللری

چای قیراغیندان کئچیبگوجلندیرسین سئللری

سونرا اؤزلری ایله شیرینیو یا قند آپاراردیلار و دیشله ییب سویا آتاراق بئله دئیه­ردیلر: بیز سنین آغزینیشیرین ائله ­دیک، سنده گلن ایل بو زاماناچان بیزیم آغزیمیزی شیرین ائله.

قیز-گلین­لر سورمهآپاراردیلار سو قیراغینا گؤزلرینه چکردیلر سو دیزه سیده بئله دئیه­ردیلر: آللاهگلن ایلده گونلریمیز خوش اولسون. یاخشی سؤزلره نیت ائدردیلر

سمه‌نی (سومه‌نی) پیشیرمک:

یئنی ایل بایرامینا نئچه گون قالمیش، لازیمی قده‌ر بوغدانی جوجرمک اوچون بیر قابدا ایسلادیب؛ گؤیه‌رمیش حالدا اولان بوغدالارین شیره‌سین چیخاتماغا گؤره توربایا تؤکوب نئچه گنج قیز توخماق ایله دؤیر. سونرا اله گلن شیره‌نی قازانا تؤکوب هر بیر چره‌ک شیره‌یه آلتی کیلو اون آرتیریب قاریشدیراندان سونرا تندیر یا اوجاق اوسته قویولار. ایلک یادا قایناغا گلدیکجه آز- آز سو توکوب کؤپوکلنمیش حالا دوشنه قده‌ر قاریشدیرماغا دوام وئریلر. سومه‌نی پیشیرمکله اورتاق اولانلار بو زامان قابیقلی فیندیق، قوز، بادام، گیردکان قازانا آتیب، سونرا سومه‌نی دمه قویولار. بو ایشین آردیجا آینا، جه‌ناماز، سورمه‌دان و بیر قاب سو سومه‌نی‌ پیشن اوتاغا قویوب قاپیسین باغلاییب دیشارییا چیخارلار.

سومه‌نی هر یئرده قادینلار الی ایله پیشیریلر. قازاین چئوره‌سینه ییغیشان قیز- گلین‌لر چالیب، اویناییب شنلیک ائتدیکده بئله نغمه‌لرده اوخویارلار:

سومه‌نی ساخلا منی، ساخلاماسان یییه‌‌رم سنی 

سومه‌نی ساخلا منی، ایلده گؤیرده‌رم سنی.

سومه‌نی، آل سومه‌نی، یازدا یادا سال منی

گولوش دوغار دودا قدا، ائللر اوخور بو نغمه‌نی

سومه‌نی آی سومه‌نی، ساخلا منی، دوزوم دؤرد یانینا نرگیس، یاسمنی

 سفرلرین بزه‌گی سن ازلدن، یاراشیرسان اوتاقلارا سومه‌نی.

اؤلولر(یاسلی لر) بایرامی و قره بایرام :

ایلین آخیر 5شنبه¬سینی اؤلولر بایرامی توتاردیلار و گئدیب قبرلری زیارت ائدردیلر. قره بایراملاردادا ایلین آخیر گونونده اوتورارمیشلار، یعنی کؤهنه ایله سالارمیشلار. بوگونلرده شیرنی جات قویمازلار. فقط بیر استکان چای و حالوا ایله خرما اولاردی.

یومورتا بویاماق:

جوان قادینلار  قیزلار خصوصی‌ایله نیشانلی قیزلار یومورتالاری بیشیرندن سونرا، ایستی- ایستی (قیرمیزی، ساری، یاشیل) بویالارلا آغ یومورتا‌لارین اوٍستونده شکیللر، گوٍللر چکر و یازیلار یازارلار. یومورتالارین اوٍستون بزرلر، نیشانلیلارینا تاباق آپاراندا نئچه‌سینی بیر کاسادا یا بشقابدا، او تاباغین ایچینه آرتیرالار، یا دا اوشاقلارا چرشنبه‌لیک و بایراملیق وئرنده او بویالی و گؤزل یومورتالاردان وئره‌لر. یومورتانی بیشیرنده و بویایاندا بعضی‌سینین اوٍستوندن بیر ساپ یا ایپ‌لر سرییَرلر و بویانین ایچینه سالارلار. پیشندن سونرا او ساپلاری آچاندا، یئرلری آغ قالار و بیر گؤزل    ناخیش (نقشه)  یومورتانین اوٍستونده قالار.

یومورتا اویونماق :

بایرام آییندا(اسفند ماه)، اؤزللیکلهده چرشنبه لری یومورتا چاققیش دیراردیلار (بهم می زدند) و یومورتاسی سینا اوتوزاردی (می سوخت).

یئنی ایل تحویلین دوعاسئ :

یئنی ایل تحویلین دوعاسی نی بیربیرنن اوخویارلار :

ای چئویرن اورکلری، گؤزلری

دولاندیران ای گئجه، گوندوزلری

ای یئنی دن دئیشدیرن حاللاری

دئیشدیر أن یاخشی حالا بیزلری

قوران (قرآن)، شیرینی، گؤی (سبزی)، گوزگو (آینا) قویاردیلار. دوعا اوخویوب و صلوات چئویریردیلر. ایل تحویل اولدوغو گون، اول باشدا هامی اولولارین ( و شهیدلارین) قبر اوستونا گیدیب، دوعا، فاتحه اوخویوب و صلوات چئویریردیلر. اونوندن سونرا، همامی بیربینین اٶزونو اوپ پوب (صورت همدیگر را بوسیدن) عییدی بیربیره قوتلولوق دیردیلار. ایل تحویل اولدوغونان سونرا، کیچیکلر بؤیوکلرین ائوینه گئدیب و اونلارلا گوروش (دیدن) ائدردیلر. کوسولولر باریشاردیلار. بؤیوکلر کیچیکلره عییدلیق (بایراملیق) وئرردیلر. چوخلاریدا طایفا بؤیوگ نون یانینا ییغیشاردیلار و اوردا بایراملاشاردیلار.

نووروز بایرامی  یئددی‌سین سوفره‌سی :

یئنی ایلین ان گؤزه‌ل دبلریندن بیریده « یئددی سین برکتلردن قوماق سوفره‌سی » دیر. دئمک بو سوفره‌نین تورکلرین ائولرینده اؤزل یئری وار. یئنی ایل یولدان یئتیشن زامان بو سوفره هامینین ائوینده آچیلیب، بوتون عائیله عضولری اونو دؤوره‌سینه توپلاشیب بایرام ائدرلر. چوخلو ائولرده اوجاق اوسته قازان یا قابلامادا دولما آسیب، ائولرینه برکت گلسین دئییه، اوتن ایلین ایله یئنی یولدان یئتن ایلن آراسیندا قازان قاینایان حالدا اولار. چوخ ائولرده  دولمالارین بیرینین ایچینه دمیر پول قویوب، ایل دَییشیلندن سونرا، دولما یئیینلده، ایناندیقلارینا گؤره؛ «دمیر پوللو دلما» کیمسه‌نین پایینا دوشسه ایلین سونونا‌جان او آدام پوللو اولار.

نووروزبایرامی سوفره‌سینه برکت لردن یئددی سین قویماق علاوه جور به جور خؤرک‌لر، اشیا‌لار قویولور. ائودکی‌لرین هربیری‌نین آدینا شام یاندیریلیر.

قدیم زامان لاردا، خوراسان تورکلری تورک ملتین ایچینده، اوغوز(نوروز)گلر کن، بیر سیرفا آچیب و یئددی دانا آللاه وئرگی لریندن سئچیب و اونلاری بیر سیرفا ایچینده قویوب و او سیرفایا "برکتلردن یئددی سین قویماق " دییردیلر. یئددی اولماسینما دا دئملییک کی بو عدد تورکجه میزده، چوخ و کثرت معناسینی گوستریر. بو رسم ده، اونلار آشاغیداکی برکتلری سئچیردیلر:

-1 یئر برکتی : قوورغا یا سمنو

 -2آغاج برکتی : آلما یا اییده

 -3گؤی برکتی : قورآن یا گوزگو

- 4گؤیرمک برکتی : گؤی یا سمنو

- 5آل – وئر برکتی : سیککه

 -6حیئوان برکتی : یومورتا

7- سو برکتی : سو و بالیق (بالیقین دا قیرمیزی سئچمه سی اونون قوتلولوغیاوچون دیر.

بایراملاشماق (عید دیدنی ) :

نووروزبایرامیندا کین- کودورت اونودولما‌لی‌دیر. هئچ کس گرک بیر- بیری ایله کوسولوقالماسین. نووروز بایرامی یادلاردا بوللوق، خئیرخاه‌لیق، گؤزل‌لیک بایرامی کیمیقالیر.

نووروزبایرامی گونونده آدام‌لار تازا لواس یادا پالتارلارینی گئییب بیر- بیری‌نین ائوینهبایرام تبریکینه گئدر، هدیه‌لر آپارارلار. بایراملاشماغا گلن‌لر اوچون سوفره‌یهنووروز موناسیبتیله بیشیریلمیش شکربورا، پاخلاوا، قوغال و باشقا شیرنیات‌لار، چرزلردوزولور.

خوراسانتورکلری بایراملاشماقدا تزه ایل مناسبتینه بیربیره دییرلر :یئنی ایلینیز قوتلواولسون، تزه ایلینیز موبارک اولسون، ‌بایرامنیز مبارک اولسون، یوز بئله بایراملارگوره سیز، گلن گون لریز خیره قالسین، نئچه بئله ایل لره یئتیشه سیز الله ساغلیقبیرسین و ...

13 گونو هئیفانا مراسیمی (سیزده بدر) :

بوگون ات آلاردیلار و فطیر ایله پولو بشیریب گتیریب چؤله و یا باش بولاقغا (سرچشمه گریوان و بئش قارادش بجنورددا) گئدردیلار. نئچه قونشو ییغیشیب و هامی اویونادیلار. بایرام گؤیرتدیگی گؤیلری آپاریب چؤله آتاردیلار.

کئچمیش تورک خالقی‌؛ ایلین 13 گونو عائیله‌لر، کیچیکلی- بؤیوکلو سحر ائرکن ائودن دیشارییا چیخیب ناهار پیشیرمک وساییلین قاباقدان حاضیرلادیقلاری اوچون اؤزلری ایله گؤتوروب ائله‌جه‌ده بو گونه مخصوص اولان اویونلارا گره‌کلی نسنه‌لری گؤتوردوکلرینه آرتیریب، چؤله، باغلارا ، سو باشلارینا و آنا طبیعتین قوینونا گئدیب آخشاما قده‌ر اورادا یئییب- ایچیب بیرلیکده اوینایارکن، شنلیکلری ائدیب چئشیدلی اگلنجه‌لرله باشلارین قاتاردیلار. خالق آرا بو شنلیکلرله دولو گونه «حیف اونا» سؤزلرینین بیر- بیرینه قوووشوب قیسادیلمیشینی دئییردیلر. « هئفانا » حیف نوروزا کی الدن گئتدی سؤزونو آنلامیدیر. عوموم خالق بو گونه او قدر عادت ائتمیش دئمک اگر بوگون هاوا سویوق اولسایدی، ائولردن ائشییه چیخماق مومکون دئییلدی‌سه مراسیمی ایمکان قده‌ری ائولرده توتوب بایرام گونلرین شن و فرحله کئچیره‌‌ردیلر.

دئمک هئیفانا مراسمیلرین بعضی یئرلرده دوردوجو گون یئتیرلر و ایران تورکلری، ایران اؤلکه‌سینین باشقا خالقینا تای ایلین اون اوچونجو گونو یئرینه یئتیریرلر.

 

بایرام یئری (عییدگاه) ایله خان خان(میرنوروزی) :

گئچان قدیم زامانلاردا عییدگاه ایله خان خان توتیب و بارام یئرینگ میدانین دا اویونادیلار.

14- جو گون :

- 14جو گون، 13- جو گونون عکسینه ملت ائولرهییغیشاردیلار و چای ایچردیلر . خوراسان تورکلری 14 – جو گوندهپهلوان لار گود یئرلره یغیشیبوکشتی چوخا توتیبترکان خراسان ) روز 14 فروردین کشتی با چوخا می گیرند)