آلمانییادا پایتاخت پوْلیسی بئرلین اوْپئراسی‌نین تاماشاچیلارینا «کریت چاری ایدوْمئنئی» تاماشاسی زامانی مۆمکون ائواکواسییا باره‌ده خبردارلیق ائدیب. بۇندان علاوه‌، مۇسیقی هوسکارلاری بینایا گیرن زامان مئتال اشیالارین اوْلوب-اوْلماماسی ایله باغلی یوْخلامادان کئچه‌جکلر. «آسسوْجیاتئد پرئسس» آگئنتلیگی‌نین معلوماتینا گؤره، شهر رهبرلیگی مۆسلمانلار طرفیندن تئرروْر آکتی تؤره‌دیله‌جه‌ییندن احتیاط ائدیرلر. مسئله‌ اوْندادیر کی، اوْپئرادا محمّد پئیغمبرین «کسیلمیش باشی» نۆماییش ائتدیریله‌جک.

خاتیرلاداق کی، پوْلیس 2006-جێ ایلین سئنتیابریندا تئرروْر آکتی‌نین مۆمکونلویو باره‌ده خبردارلیق ائتدیکدن سوْنرا تئاترین رهبرلیگی موْتسارتین تاماشاسی‌نین گؤستریلمه‌سینی لغو ائدیب. بۇ آددیم آلمانییادا نارازیلیغا سبب اوْلدوغوندان اجتماعیتین تضییقی ایله اوْپئرانی دئکابردا گؤسترمک قرارا آلینیب. بیرینجی تاماشا دۆنن کئچیریلمه‌لییدی. ایکینجی تاماشانین نۆماییشی ایسه دئکابرین 29-نا نظرده تۇتولوب. تاماشا ارفه‌سینده محمّد و عیسی پئیغمبرلرین، بۇددا و پوْسئیدوْنون «باشلاری» تئاتردان مۆممالی شکیلده یوْخا چێخیب. لاکین رهبرلیک یئنی رئکویزیتلر حاضیرلانماسی باره‌ده قرار قبول ائده‌رک قالماقاللی صحنه‌جیکلرین چێخاریلماسینا راضی اوْلماییب.

پ.س. الده ائتدیگیمیز سوْن معلوماتلارا گؤره، آرتیق تاماشا باش تۇتب و 1900-آ یاخین آدام پرئمیارانی سئیر ائدیب.

پ.س.س. مؤوضو ایله باغلی اطرافلی یازینی بۇ لینکدن اوْخویا بیلرسینیز...

حضرت پئیغمبری یئنه تحقیر ائتمک ایسته‌ییرلر...

بۆتون دؤورلرین پئیغمبری: حضرتی محمّد

حضرتی محمّد

ائلشاد میری

دۆنیا دینلراراسی دیالوْق و مدنیتلرین قارشیدورماسیندان دانیشیر، بیز ایسه مۆختلیف مذهبلردن. بَینمه‌دیگیمیز قربین گۆندمینده قلوْباللاشما وار، بیزیم گۆندمیمیزده ایسه هانسی مذهبین دوْغرو اوْلماسی. خوْشلامادیغیمیز، سهو یوْلدا اوْلدوغونا ایناندیغیمیز اینسانلار کوْسموْسا گئدیر، بیز نامازدا آیاقلارین آراسی‌نین نئچه بارماق اوْلدوغونو مۆزاکیره ائدیریک. اللها اینانمایانلار پیلوْتسوز تییاره‌لرله کؤرپه‌لری بوْمباردمان ائدیر، بیز ایسه هله ده هانسیسا جانلی‌نین هاراسینداسا الله سؤزونون یازیلدیغینی آختاریریق. دۆنیا کوْسموْسدا ستانسییالار قۇرماقدان دانیشیر، بیزلر ایسه هله ده مذهبلراراسی تسسوبکئشلیگی نئجه آرادان قالدیراجاغیمیزدان.

باشقا خالقلار نۆوه سلاحینا صاحب اوْلور، بیز هله ده خلیفه‌لردن هانسی‌نین داها فضیلتلی اوْلدوغو حاقدا مۆباهیسه ائدیریک. مۆسلمانلار اوللر بۆتون دۆنیایا حاکم اوْلدوغو حالدا، ایندی باشقالاری‌نین بۇیروقلارینی یئرینه یئتیرمک اۆچون بیر-بیریلری ایله یاریشیرلار. بۆتون بۇنلارین نتیجه‌سیدیر کی، دۆنیادا باش وئرن هر جۆر منفی حادثه‌ده مۆسلمانلارین آدی حاللاندیریلیر، بۆتون منفی داورانیشلار مۆسلمانلارا شامیل ائدیلیر.

مۆسلمانلارین بۇگونکو وضعیتی‌نین باشلیجا سببلریندن بیری اوْنلارین آراسیندا بیرلیگین اوْلماماسیدیر، اوْنلارین مۆختلیف مذهبلری دین کیمی قبول ائده‌رک، باشقا مذهبلره دۆشمن نظری ایله مۆناسیبت بسله‌مه‌سیدیر.

ایسلام دینی بیرلیک و برابرلیک دینیدیر. ایسلام قارداشلیق دینیدیر. بیزی یارادان هر بیریمیزین بیر یئرده اوْلماغیمیزی و اوْنون دینیندن مؤحکم تۇتماغیمیزی ایسته‌ییر. اۇجا الله قۇرانی-کریمده بئله بۇیورور: «هامینیز بیر یئرده اللهین ایپیندن (دینیندن مؤحکم) یاپیشین، بیر-بیرینیزدن آیریلمایین! اللهین سیزه وئردیگی نعمتینی خاتیرلایین کی، سیز بیر-بیرینیزه دۆشمن ایکن اوْ سیزین قلبلرینیزی (ایسلام ایله) بیرلشدیردی و اوْنون نعمتی سایه‌سینده بیر-بیرینیزله قارداش اوْلدونوز. سیز اوْددان اوْلان بیر اۇچورومون کناریندا ایکن اوْ سیزی اوْرادان خلاص ائتدی. الله اؤز آیه‌لرینی سیزین اۆچون بۇ شکیلده آیدینلاشدیریر کی، حاق یوْلا یؤنلمیش اوْلاسینیز!» («آلی-عمران» سۇره‌سی، 103). رببیمیز بیزی بیر-بیریمیزه قارشی منفی مۆناسیبتدن ال چکمه‌ییمیزی، بیر-بیریمیزه قارشی پیس زننه، بدگومانا قاپیلماقدان چکینمه‌ییمیزی امر ائدیر: «ائی ایمان گتیرنلر! چوْخ زننه-گۆمانا قاپیلماقدان چکی‌نین. شۆبهه‌سیز کی، زننین بعضیسی (هئچ بیر اساسی اوْلمایان زنن) گۆناهدیر. (بیر-بیرینیزین عیبینی، سیررینی) آراییب آختارمایین، بیر-بیرینیزین قئیبتینی قێرمایین! سیزدن بیرینیز اؤلموش قارداشی‌نین اتینی یئمه‌یه راضی اوْلارمی؟! بۇ سیزده ایکراه حیسسی اوْیادار (قئیبت ده بئله‌دیر). اللهدان قوْرخون. حقیقتن، الله تؤوبه‌لری قبول ائدندیر، رحملیدیر!» («هۇجورات» سۇره‌سی، 12). همچی‌نین اۇجا یارادان اینسانلارا سسلنه‌رک، پیس نتیجه‌یه سبب اوْلاجاق بیر-بیریمیزه لاغ ائتمه‌ییمیزی ده قاداغان ائده‌رک بئله بۇیورور: «ائی ایمان گتیرنلر! بیر قؤوم دیگرینی لاغا قوْیماسین. اوْلا بیلسین کی، لاغا قوْیولانلار لاغا قوْیانلاردان الله یانیندا داها یاخشی اوْلسونلار» («هۇجورات» سۇره‌سی، 11).

اللهین اینسانلارا رحمت اوْلاراق گؤندردیگی حضرتی محمّد اللهین بۇ امرلرینی هم سؤیله‌یه‌رک، هم ده یاشایاراق ایجرا ائدیب. بئله کی، مۆسلمانلار مککه‌دن مدینه‌یه کؤچمک (هیجرت ائتمک) مجبوریتینده قالاندا آرتیق اوْنلار تانیمادیقلاری، حتی بعضیلرینی ایلک دفعه‌ گؤره‌جکلری اینسانلارین ائلینه-اوْباسینا پناه آپاریردیلار. اللهین رسولو هیجرتدن سوْنرا مدینه‌لی مۆسلمانلارلا (انصار) مککه‌دن گلن مۆسلمانلار (مۆهاجیر) آراسیندا قارداشلیق اعلان ائتدی. بۇ قارداشلیق حادثه‌سی معنا و ماهیتی اعتباری ایله بشر تاریخینده آنالوْقو اوْلمایان نادیر بیر ایجراات ایدی. اللهین رسولو بۆتون مۆسلمانلاری منسوب اوْلدوغو سینفی طبقه‌یه، میللته، طایفهیا، دریسینه، رنگینه فیکیر وئرمه‌دن عۆمومبشری قارداش اعلان ائتدی. اۇجا الله دا قۇرانی-کریمده اینانانلارین بیر-بیریلری‌نین قارداشی اوْلدوغونو اعلان ائدیر: «حقیقتن، مؤمینلر قارداشدیرلار» («هۇجورات» سۇره‌سی، 10). آیه‌دن ده آیدین اوْلدوغو کیمی، هارادا یاشاماسیندان، هانسی دیلده دانیشماسیندان، هانسی طایفهدان، دریسی‌نین رنگیندن آسیلی اوْلمایاراق، بۆتون اینانانلار بیر-بیریلری‌نین قارداشلاریدیر.

دینیمیز دین قارداشلیغینی قان قارداشلیغیندان داها مۆهوم و اۆستون ساییر. چۆنکی دین قارداشلیغیندا منفت یوْخدور. بۇ قارداشلیغین اساس مقصدینی ایدئال بیر جمعیت فوْرمالاشدیرماق و ابدی سعادته چاتماق تشکیل ائدیر. اللهین راضیلیغی، امر و قاداغالارینا باغلیلیق هر شئیین اۆستونده بیر دیَره مالیکدیر. بۇ قارداشلیق، بئله بیر اۆستون مقصدی حیاتا کئچیرمک اۆچون تسیس ائدیلیب.

حضرتی پئیغمبر (س.ه.و.): «هر کیم اؤزو اۆچون آرزو ائتدیگینی قارداشی اۆچون ده ایسته‌مسه، حقیقی ایمان گتیرمیش ساییلماز» (بۇخاری، «ایمان»، 7)، - بۇیوروب. حضرتی الی (ر) بئله دئییب: «سنین حقیقی قارداشین سنه خئیری دیَسین دئیه، اؤزونه ضرر گلمه‌سینه راضی اوْلاندیر».

حضرتی پئیغمبر باشقا بیر حدیسینده مۆسلمانلارین قارداشلیغی حاقیندا: «مۆسلمان مۆسلمانین قارداشیدیر. مۆسلمان اوْنا خیانت ائتمز، یالان دانیشماز و کؤمه‌یینی اسیرگه‌مز. هر مۆسلمانین باشقا مۆسلمانا ناموسو، مالی و قانی حرامدیر. تقوا بۇرادادیر. بیر مۆسلمانا شر اوْلاراق مۆسلمان قارداشینی آلچالدیجی گؤرمه‌سی کیفایتدیر»، - بۇیوروب (تیرمیزی، «بیرر»، 18).

مؤمینلرین قارداش اوْلدوغو حقیقتی ایسلامین گتیردیگی اساس پرینسیپلردن بیریدیر. انصارلا مۆهاجیرلر آراسیندا جریان ائدن قارداشلیقدا سوْنراکی نسیللره چوْخ نۆمونه اوْلا بیله‌جک خۆصوصیتلر وار. ایندی قئید ائده‌جه‌ییم بیر حادثه‌ اوْلا بیلسین کی، مۆختلیف شکیللرده باشا دۆشوله بیلر. اما بیر مقامی اۇنوتمامالیییق کی، بۇ، هله ایسلامین اساسلاری‌نین تزه-تزه سیستملشدیریلدیگی مدینه دؤورونون ایلک ایللرینده جریان ائتمیشدی.

حضرتی پئیغمبر آبدوررهمان بین اوفی مدینه‌لی سد بین رابی ایله قارداش اعلان ائدندن سوْنرا همین انصار تزه قارداشینی ائوینه آپاردی. بۆتون مالینی-مۆلکونو گؤستره‌رک اوْنا بئله دئدی: «ائی قارداشیم، منیم بۆتون ثروتیم بۇنلاردیر، یاریسینی سنه وئریرم. همچی‌نین منیم ایکی آروادیم وار. سنین سئچه‌جه‌یین بیرینی بوْشاییم و سن اوْنونلا ائولن». بؤیوک آلیجنابلیق، هئچ نه ایله عوض ائدیله بیلمه‌یه‌جک صمیمی حیسسلرله دئییلن بۇ تکلیفه آبدوررهمانین جاوابی بئله اوْلدو: «الله مالینی-مۆلکونو ده، عائله‌نی ده سنه مۆبارک ائتسین. رببیمیز سنین بۇ داورانیشی‌نین مۆکافاتینی وئرسین. سن منه بازارین یوْلونو گؤستر، بۇ منه کیفایت ائدر». آبدوررهمان بین اوف تیجارتله مشغول اوْلان قۇرئیشین ایچینده یاشادیغی و تجروبه‌سی اوْلدوغو اۆچون بۇ ایشی یاخشی باجاریردی. بازارین یوْلونو تۇتان آبدوررهمان آلدیغی بوْرجلا تیجارته باشلادی. الله اوْنا برکت وئردی. بیر مدت سوْنرا ایسه آرتیق اوْ، مدینه‌نین وارلیلاریندان بیری ایدی.

بۇ قارداشلیق مۆسلمانلاردا اوْ درجه‌ مۆسبت تأثیر اوْیاندیرمیشدی کی، اوْنلار بیر-بیریلری‌نین جانبیر یوْلداشلاری اوْلموشدولار. آرتیق بیری‌نین دردی اوْ بیری‌نین ده دردی ایدی. حضرتی پئیغمبر بیر حدیسینده بئله دئییب: «مؤمینلرین آرالارینداکی مۆناسیبت بیر بدنین اوْرقانلاری کیمیدیر. بدنین بیر یئری آغریسا، دیگر حیصه‌لری ده همین اوْرقان اۆچون سانکی بیر-بیرینی چاغیرار».

اللهین رسولونون معنوی آتموْسفئرینده یئتیشن سهابه‌لر ده پئیغمبرین سؤزلرینه عمل ائده‌رک قارداشلارینی اؤزلریندن اۆستون تۇتور و اللریندن گلنی بۇ یوْلدا ائتمه‌یه چالیشیردیلار. مثال اوْلاراق ایکی حادثه‌نی قئید ائتمک اوْلار: سهابه‌لردن بیری ائوده یئمک یئمه‌یه حاضیرلاشیردی. بۇ اسنادا مۆسلمان قارداشی اوْنون ائوینه گلیر و آج اوْلدوغونو بیلدیریر. بۇ سهابه مۆسلمان قارداشی‌نین قارنی‌نین دوْیماسی اۆچون ائوده‌کی آخیرینجی یئمیی قوْناغا وئریر. دین قارداشی‌نین بۇنو گؤرمه‌مه‌سی اۆچون ائوده‌کی شامی سؤندورور و اؤز قاشیغینی بوْش قابا آپاریر. سحریسی گۆن اللهین رسولو همین سهابه‌نین بۇ داورانیشیندان اللهین راضی اوْلدوغونو بیلدیریر. باشقا بیر مثال:

دؤیوشدن سوْنرا ایدی. آغیر یارالیلار واردی. سهابه‌لردن بیری اؤلومله اللشیردی، قۇروموش دوْداقلاری بیر اۇدوملوق سۇیون حسرتی ایله تیتره‌یرکن، آغزینا قدر گلن سۇیو، یانینداکی قارداشی «سۇ» دئدیگی اۆچون باشی ایله اوْنا آپارماسینی ایسته‌ییر. سهابه‌لر اؤزلری چوْخ مؤهتاج اوْلماسینا باخمایاراق، قارداشلارینی اؤزلریندن اۆستون تۇتان نۆمونوی اینسانلاردی.

اوْنلاری بۇ جۆر یئتیشدیرن الله رسولو باشقا بیر حدیسینده بئله بۇیوروب: «مؤمینین مؤمینه باغلیلیغی، حیصه‌لری بیر-بیرینه بیرلشدیرن بینا کیمیدیر». حدیسی روایت ائدن سهابه بۇرادا دئییلن مثلای باشا سالماق اۆچون بارماقلارینی بیر-بیرینه کئچیره‌رک حدیسین داها آیدین باشا دۆشولمه‌سینه چالیشیب. (بۇخاری، «سالاه»، 88؛ «مزالیم»، «بیرر»، 65؛ تیرمیزی، «بیرر»، 18؛ نسای، «زکات»، 67).

حضرتی محمّد مۆسلمانلارین آراسیندا همیشه بیرلیک و برابرلیگین قوْرونماسینا، قارداشلیغین تسیس ائدیلمه‌سینه، آرالاریندا سئوگی حیسسلری‌نین داها دا درینلشمه‌سینه چالیشیب. پئیغمبر باشقا دینین منسوبو اوْلان اینسانلارا دا حؤرمت گؤستردیگی حالدا، بۇ گۆن مۆسلمان قارداشلارین مۆختلیف دینی دۆنیاگؤروشونه گؤره خوْشاگلمز لقبلر قوْیماق، چیرکین آدلارلا آدلاندیرماق نه درجه‌ دوْغرودور؟ رسولوللاه (س) رببیندن آلدیغی تربییه ایله مۆسلمان، خریستیان و یهودی دئمه‌دن هر اینسانا دیَر وئریب. حضرتی محمّد (س) بیر گۆن یوْلدان یهودی جنازه‌سی آپاریلارکن آیاغا قالخیر. همین اسنادا پئیغمبرین یانیندا اوْلان سهابه “ئی اللهین رسولو، اوْ یهودیدیر”، - دئییر. حضرتی محمّد حالینی، میمیکاسینی دیَیشدیرمه‌دن یانینداکی سهابه‌یه: “امما اوْ، بیر اینساندیر!”، - جاوابینی وئریر... اگر بیز همین سؤزون صاحبی پئیغمبرین اۆممتیگیکسه، اوْندان فرقلی فیکیرلشمه‌مه‌لی، اوْندان فرقلی حرکت ائتمه‌مه‌لیگیک. مۆسلمانلارین آراسیندا باش وئرن هر هانسی نارازیلیغی آرادان قالدیرماغا چالیشمالی، دۆشونجه مۆختلیفلیگینی تسسوبکئشلییه قدر آپاریب چێخارمامالیییق. قۇراندا اۇجا الله بئله بۇیورور: «...بۇنا گؤره ده (آرالاریندا بیر مۆباهیسه دۆشسه) ایکی قارداشینیزین آراسینی دۆزلدین و اللهدان قوْرخون کی، بلکه، رحم اوْلوناسینیز!» («هۇجورات» سۇره‌سی، 10). اللهین رسولو دا حدیسلرینده: «شیطان قیبله‌یه اۆزونو چئویرن مؤمینلرین آرتیق اوْنا قۇللوق ائتمه‌سیندن اۆمیدینی کسر، اما اوْنلاری بیر-بیرینه دۆشمن ائتمک اۆچون هله ده اۆمیدلیدیر» (تیرمیزی، «بیرر»، 25؛ مۆسلیم، «مۆنافیقون»، 65)، - بۇیورور. بۇندان باشقا، رسولوللاه: «ائی اللهین بنده‌لری، بیر-بیرینیزه کین بسله‌مه‌یین، بیر-بیرینیزدن اۆز دؤندرمه‌یین. قارداش اوْلون...» (بۇخاری، «ادب»، 57، «فرایض»، 2؛ مۆسلیم، «بیرر»، 23؛ تیرمیزی، «بیرر»، 24)، «بیر آداما مۆسلمان قارداشینی تحقیر ائتمه‌سی پیسلیک اوْلاراق اوْنا بس ائدر» (مۆسلیم، اێ، 32)، - دئیه‌رک مۆسلمانلاری بیر-بیریلری ایله نئجه مۆناسیبت قۇرمالارینی قئید ائدیب. پئیغمبر (س.ه.و.) قارداشلاری‌نین ناموسونو، شرف و لیاقتینی قوْرویان اینسانلارا مۆژده وئره‌رک بۇنلاری ایفاده ائدیب: "کیم قئیبتی ائدیلن قارداشی‌نین شرف و لیاقتینی قوْرویارسا، الله دا همین اینسانی جهنم اوْدوندان قوْرویار" (احمد).

اۇجا الله دا قۇراندا مۆسلمانلارین بیر-بیریلرینه بئله دۇعا ائتدیکلرینی قئید ائدیر: «اوْنلاردان (مۆهاجیرلردن و انصاردان) سوْنرا گلنلر بئله دئییرلر: "ائی رببیمیز! بیزی و بیزدن اول ایمان گتیرمیش قارداشلاریمیزی باغیشلا. بیزیم قلبلریمیزده ایمان گتیرنلره قارشی کینه (حسده) یئر وئرمه. ائی رببیمیز! سن، حقیقتن، شفقتلیسن، مرحمتلیسن!» («هشر» سۇره‌سی، 10).

ایسلام قارداشلیغی چوْخ مۆسبت تأثیره مالیک اوْلان عامللردن بیریدیر. مۆسلمان قارداشلیغی بیر-بیری‌نین یاخشی جهتلری ایله فخر ائتمک و همین خۆصوصیتلری اؤزونونکو کیمی قبول ائتمکدیر. بۇ قارداشلیق، اؤزو سێخینتیلی و چتین وضعیتده اوْلارکن بئله قارداشینی اؤزوندن اۆستون تۇتماق فداکارلیغیدیر.

اللهیمیز بیر، قۇرانیمیز بیر، پئیغمبریمیز بیر، دینیمیز بیر، قیبلمیز بیر، وطنیمیز بیر، دؤولتیمیز بیر، بایراغیمیز، حتی دۆشمنیمیز ده بیر. بۆتون بۇنلاری نظره آلاراق، اللهین بۇیوردوقلاریندان ایکیللی مؤحکم تۇتساق، پئیغمبرین دئدیکلرینی یئرینه یئتیرسک، بیز باشقالاری‌نین دئدیکلرینی یئرینه یئتیرن دئییل، باشقالارینا دئدیکلریمیزی یئرینه یئتیردیرمیی باجاران اینکیشاف ائتمیش جمعیت اوْلاریق.

حضرتی خدیجه‌یه ویدا