آشیق آلی کیمدیر؟
یازار : " تؤرک دیلینی اؤیره نین، چونکو اونلارین حاکمیتی چوخ اوزون سؤره جکدیر." پیامبر اکرم
+0 چره جلی
آشیق آلی کیمدیر؟
حق آشیقی و عدالتی تبلیغ ائدن عرفان صاحیبی، صوفی شاعیر آشیق آلی نین یارادیجیلیغی ایله آشیق شئعیری نین یئنی عؤمرو، یئنی دؤورو باشلاندی.
۱۸۰۱-جی ایلده گؤیچه ماحالی نین قیزیل ونگ کندینده یوخسول بیر عاییلهده دونیایا گلن آشیق آلی ۱۹. عصر گؤیچه آشیق موحیطی نین ان اونلو صنعتکارلاریندان بیری اولدو.
جامالین شؤوقوندن دیلیم اولدو تنگ،
چایدا بالیق اولار، دریادا نهنگ،
ماحالیم گؤیچه دی، کندیم قیزیل ونگ،
آشیق آلی بیردیر، بیره-بیر گرک.
اوغلونون درراکه لی و حسساس بیر اوشاق اولدوغونو ائرکن یاشلاریندان حیسس ائدن آشیق آلی نین آتاسی میرزه کیشی اونو اوخوتماق قرارینا گلیر. آلی موللاخانادا تحصیل آلسا دا، ایچینده اولدوغو آشیق موحیطی اونو داها چوخ چکیر.
آلی نین گؤزل و ملاحتلی سسیندن خبر توتان آتاسی اوغلونو گؤیچه نین کرکیباش کندینده یاشایان آغ آشیغا شّییردلیگه وئریر.
ایلک گونلردن شییردی نین فیطری ایستعدادا مالیک اولدوغونو دویان آغ آشیق آز مودتده بوتون ساز هاوالارینی آلییا اؤیره دیر.
دئییلنلره گؤره، آشیق آلی بویو ایکی مئتردن اوجا، ائنلی کورک، ساریشین، قومرال گؤزلو بیر آدام اولموشدور. ملاحتلی سسی، اولدوقجا شیرین لفظی، داستان سؤیله مک قابیلیتی اونو اینسانلارا سئودیرمیش، دؤورونون نادیر شخصیتلریندن بیری کیمی آد-سان قازاندیرمیشدیر. آشیق آلی نین سسی-سوراغی تئزلیکله گؤیچه نین حودودلارینی آشیر. اونون حیاتی و آشیقلیق فعالیتی ایله باغلی معلومات وئرن قایناقلاردان بیری " آشیق آلی نین تورکییه سفری " داستانیدیر. آلی نین داستانداکی آشیق اوبرازی حاق آشیغیدیر. کلاسسیک محبت داستانی تیپی ایله " آشیق روایتی " آراسیندا اورتا مؤوقئعده دایانان بو داستان آشیق حاقیندا یادداشلاردا ساخلانیلان بیلگیلرله زنگیندیر.
داستاندا آشیق آلی نین گؤیچه ماحالی نین چامیرلی کندینده نیفتالی آدلی وارلی بیر کیشی نین بستی آدلی قیزینی سئودیگیندن بحث ائدیلیر. باشلیغی وئره بیلمه ین آلی ناخچیوانا، تورکییه یه سفر ائدیب بو دییارلاردا آشیقلیق ائدیر. سئوگیلیسینه ایکی ایله گله جگینی دئسه ده، همین مودتده آشیق آلی وطنه دؤنه بیلمیر. قوربتده هم یئرلیلریندن بیرینه راست گلن آشیق " دئیینن " ردیفلی قوشماسینی یازیب گؤندریر:
قاصید، گئدر اولسان بیزیم ائللره،
بو نامه نی او جانانا دئیینن.
قوهوم-قارداش، دوست-موصاحیب اولانلار،
گؤز دیکمه سین باشقا یانا دئیینن.
قیزین آتا-آناسی اونو زورلا باشقاسینا اره وئرمک ایستسه لر ده، آشیق آلی دوغما وطنینه سئوگیلیسی نین تویونون باشلاندیغی گون گلیب چاتیر و داستان خوشبخت سونلوقلا بیتیر.
" آشیق آلی و اسمر خانیم " داستانی ایسه " آشیق آلی نین تورکییه سفری " داستانی نین واریانتیدیر.
آشیق آلی گؤزل شاعیر اولماقلا یاناشی، هم ده ساز هاوالاری نین میثیل سیز یارادیجیسی کیمی تاریخه دوشوب. " گؤیچه شریلی " ، " گؤیچه گولو " ، " آغیر شریلی " ، " گؤیچه قایتاغی " ، " قهرمانی " ، " ائل بایاتیسی " ( " کؤچ بایاتی " )، " گیله نار " ساز هاوالاری نین آشیق آلی طرفیندن یارادیلدیغی هئچ کیمه سیرر دئییل.
اونون عظمتلی و مؤحتشم پوئتیک دوهاسی اینسان گؤزللیگینی، هارمونییا و آهنگدارلیغی موکممل صنعت نومونه سی کیمی تقدیم ائتمه یه ایمکان یارادیر.
سوسنلی، سونبوللو، تر بنؤوشه لی،
یایلاق، بیزیم یایلاقلارا بنزرسن.
ایچن اؤلمز سنین کؤوثر سویوندان،
بولاق، بیزیم بولاقلارا بنزرسن.
آشیق آلی یارادیجیلیغیندا صمیمی اینسان حیسسلرینی یوکسک صنعتکارلیقلا قلمه آلیر:
ایستکلی سئوگیلیم، گلدیک اوز-اوزه،
الیمی الینه آل گوله-گوله.
چوخ گزدیم دونیانی، سئچه بیلمه دیم
سنین تک گؤزلدن، آل گوله-گوله.
آشیق آلی نین اؤز دست-خطی ایله یازدیغی اوچ کیتاب الیازماسی شئعیرلری و اوستادی آغ آشیقدان یازدیغی بیر کیتاب الیازماسی 1938-جی ایله دک کلبجرده " دیلسوز و خزانگول " داستانی نین مؤلیفی آشیق نبی نین شخصی آرخیوینده ساخلانسا دا، تأسوف کی، بو نادیر نوسخه همین ایل آنلاشیلمازلیق اوزوندن یاندیریلمیشدیر.
آشیق آلی نین ۲۰-دن چوخ شّییردی اولدوغو دا معلومدور. آشیق علسگر، آشیق مئهدی، آشیق محمد، آشیق هوممت کیمی قودرتلی صنعتکارلار اوستادین الیندن سو ایچمیش، اؤزلری ده اوستادلیق سویییه سینه یوکسه لیب، اوستادلاری نین اوزونو آغ ائتمیشلر.
بو گون بیر حیکمت گؤرموشم
عالمه ایمان وئریر،
یئدیگی تکرار یئییلیر،
هامیسینی تامام وئریر.
اؤزو عالمی دویورور،
ناله چکیر، آجام من،
اونون نه کی یئمگی وار،
جمعینی اینسان وئریر.
آشیق آلی بؤیوک تجنیس اوستاسی اولدوغوندان ائل آراسیندا اونو " تجنیس آلی " ، " لوغمان آلی " ، " دده آلی " ، " شیخ آلی " دا دئیه چاغیرارمیشلار. آشیغین ادبی ایرثی بوتؤولوکده بیزه گلیب چاتماسا دا، الده اولان قوشما، تجنیس، تصنیف، بایاتی، گرایلی، اوستادنامه، دئییشمه لرین هر بیری اصیل صنعت نومونه سیدیر:
هاوالانما، دلی کؤنول،
زورونان ایشین ندی؟
منصور تکی حلبده
دارینان ایشین ندی؟
توت اوروجون، قیل نامازین،
شوکور ائت آللاهینا،
یوخسولسان، آلچاقدان یئری،
وارنان ایشین ندی؟
دئییلنلره گؤره، آشیق آلی عؤمرونون آخیرلاریندا دونیا ایشیغینا حسرت قالمیش، اؤز ایشیقلی سؤز دونیاسیندان دونیایا بویلانمیشدیر.
چکمه خجالتی، اونوتما عاری،
ساخلا بو سینه ده عار، آشیق آلی.
بیر زامان آقیلدیم، باشدا اَیلشن
ایندی ده آیاقدا کور آشیق آلی.
۱۹۱۱-جی ایلده دونیاسینی دییشن صنعتکاردان گله جک نسیللره بؤیوک بیر ایرث میراث قالدی. آشیق آلی هم ده تاریخه آغ آشیغین شّییردی، آشیق علسگرین اوستادی کیمی دوشدو. بو اوچ صنعتکار - آغ آشیق، آشیق آلی، آشیق علسگر 19. عصر آشیق ادبیاتی نین اوچ گئدیشلی-گلیشلی، ابدی یولونا چئوریلدی.
ترانه واحید - مدنیت آز
کؤچورن : ع.ائلچین
