متن اصلی و قدیمی

" جیران بالالار "

 

اوجا داغلار باشیندا، جیران بالالار... جیران بالالار...

جیرانین بالاسینی، اوخ چو یارالار... اوخ چو یارالار...

من یاردان آیریلسام، اغیار کام آلار... اغیار کام آلار...

 

آغاج اولایدیم... یولدا دورایدیم... سن گلن یولا... کولگه سالایدیم...

یری یری... منده گلیم دالینجا... دستمال ایله آپار منی یانینجا...

یری یری... منده گلیم دالینجا... دستمال ایله آپار منی یانینجا...

 

وطنین صفالیدیر، باغدیر میشه دیر... باغدیر میشه دیر...

سوگیمین قلبی، صافدیر، سانکی شیشه دیر... سانکی شیشه دیر...

اوندان آیری یاشاماخ، چتین پیشه دیر... چتین پیشه دیر...

 

میز اوسته ناردی... درمدیم قالدی... اونا دیمرم... او یادیگاردی...

 

آغاج اولایدیم... یولدا دورایدیم... سن گلن یولا... کولگه سالایدیم...

یری یری... منده گلیم دالینجا... دستمال ایله آپار منی یانینجا...

یری یری... منده گلیم دالینجا... دستمال ایله آپار منی یانینجا...

 

***

متن اصلاح شده و رایج 

" جیران بالالار "

 

اوجا داغلار باشیندا، جیران بالالار... جیران بالالار...

جیرانین بالاسینی، اوخ چو یارالار... اوخ چو یارالار...

 

آغاج اولایدیم... یولدا دورایدیم... یار گلن یولا... کولگه سالایدیم...

یری یری... یری یری... منده گلیم دالینجا... دستمال ایله آپار منی یانینجا...

یری یری... یری یری... منده گلیم دالینجا... دستمال ایله آپار منی یانینجا...

 

اوریه توخوما سن، اوبیر شوشه دیر... او بیر شوشه دیر...

یاردان آیری یاشاماخ، چتین پیشه دیر... چتین پیشه دیر...

 

آغاج اولایدیم... یولدا دورایدیم... یار گلن یولا... کولگه سالایدیم...

یری یری... یری یری... منده گلیم دالینجا... دستمال ایله آپار منی یانینجا... 

یری یری... یری یری... منده گلیم دالینجا... دستمال ایله آپار منی یانینجا...

 

قاراگیله(قره‌گیله) از معروف‌ترین ترانه‌های معاصری می‌باشد که وارد موسیقی فولکلور آذربایجان شده ، اکثر آذربایجانی‌ها حداقل چند بند از این ترانه را حفظ بوده و همواره آنرا زمزمه می کنند. از خوانندگان معروفی که این ترانه را اولین بار اجرا کرده می توان به خانم "ربابه مراداوا" اشاره کرد که با اجرایی فوق العاده لقب "قارا گیله" را از آن خود کرد.

در سال 1968 آهنگساز نابغه آذربایجان "مایسترو نیازی" موسیقی قاراگیله را برای سمفونی ساخت و این آهنگ را جاودانه نمود. نیازی دوران کودکی خود را در تبریز گذرانده بود و بعد‌ها هم چندین بار به تبریز سفر کرد. نیازی خوب می‌دانست که قارا گیله از جاودانه های موسیقی آذربایجان‌ جنوبی است. قارا گیله به خاطر اینکه از احساسات عاشقانه  بی‌پرده سخن می گفت در محیط های عمومی به ندرت اجرا می شد. بعد از سقوط حکومت ملی آذربایجان و ممنوعیت اجرای آهنگ‌های آذربایجانی ، قاراگیله همراه مهاجرینی که به آذربایجان شمالی رفته بودند در آن سوی آراز طنین انداز شد و با اجرای "شوکت علی اکبراوا" در رادیو باکو توسط امواج دوباره به سرزمین مادری بازگشت. البته امروزه نیز در ایران از پخش چنین ترانه‌هایی در رادیو و تلوزیون جلوگیری بعمل میاید، با اینکه موطن اصلی این آهنگ آذربایجان ایران و تبریز است در هر حال این جلوگیری هرگز باعث فراموشی قاراگیله نشد بطوری هنوز هم این ترانه در عروسی‌های آذربایجان از محبوب‌ترین‌هاست. قاراگیله را قالیبافان بر سر دار قالی با خود زمزمه کرده و نوای آهنگینش را بر تار و پود قالی می‌بافند.

متن کامل قاراگیله بعد از جنگ‌ جهانی دوم از طرف انتشارات "چمن آرا" ی تبریز و در قالب کتاب "تصنیف‌های آذربایجان" منتشر شد. بعد‌ها پرویز پرویزی در کتاب‌های "تصنیف‌های قفقاز و باکو" و "تصنیف‌های ترکی استانبولی" خود متن کامل این ترانه را به چاپ رساند، ولی هر دو کتاب به علت تیراژ محدود کمیاب بوده و در معدود کتابخانه‌ای پیدا می‌شوند. در سال 2001 ژورنالیست مشهور آذربایجانی "رافائل حسین اف" متن کامل قاراگیله را به نقل از کتاب "پرویز پرویزی" در کتاب "میللتین ذره‌سی" خود انتشار داد.

اگرچه قاراگیله برای عاشقان روایتگر عشق و عاشقی می باشد ولی برای هر مهاجر آذربایجانی درغربت تداعی بخش تبریز و آذربایجان است. مهاجرینی که تبریز را یار و عشق خود می دانند با شعر قارا گیله  از دوری وطن خود گر گرفته و آتش می گیرند. قارا گیله شنونده را هم می خنداند و هم به گریه وا می دارد و بی دلیل نیست که آن را در آذربایجان شمالی غمنامه‌ی مهاجرین می نامند.

قاراگیله مجازی از "جانم" ، "عشقم" ، "قلبم" است که متن کامل آن دارای 19 بند بوده و هر بند دارای دو قسمت مجزاست. قسمت اول هر بند دارای صداهای کشیده و قسمت دوم غالباً همراه با صداهای کوتاه می باشد.

قره یا قارا به معنی سیاه و گیله به معنی عدسی چشم و معنی اصلی عدسی سیاه (دارای مردمک سیاه) می‌باشد، عدسی مرکز عضو زیبای چشم می‌باشد و به همین دلیل در ترکی عمق زیبایی و عزیزی را نشان می‌دهد، اما از آنجایی که لغت مردمک سیاه در فارسی کمی غریب است از لغت چشمون سیاه به جای آن در ترجمه استفاده می‌شود.
در بعضی نقل‌ها در متن اختلافات جزئی وجود دارد و به جای قاراگیله، قاراگیله‌م (سیاه چشمونم یا سیاه چشمونِ من) استفاده میگردد.

 

" قاراگیله "

گلمیشم اوْتاغێنا اوْیادام سنی "قاراگیله" اوْیادام سنی
نه گؤزل خلق ائیله‌ییب، یارادان سنی "قاراگیله" یارادان سنی
گؤتۆرۆب من قاچێرێم آرادان سنی "قاراگیله" آرادان سنی

قێزێل‌گۆل اسدی
صبریمی کسدی
سیل گؤزۆن یاشێن
"قاراگیله"
آغلاما بسدی

تبریزین کۆچه‌لرین، دوْلان با دوْلان "قاراگیله" دۆلان با دوْلان
اگر منی سئومیرسن گئت آیرێ دوْلان "قاراگیله" گئت آیرێ دوْلان
نه منه قێز قحطدیر، نه سنه اوْغلان "قاراگیله" نه سنه اوْغلان
(نه سنه قێز قحطدیر، نه منه اوْغلان "قاراگیله" نه منه اوْغلان)

آغاج اوْلایدێم
یوْلدا دۇرایدێم
سن گله‌ن یوْلا
"قاراگیله"
کؤلگه سالایدێم

قاپێمێزێن قاباغێ سۇ گئچن آرخدێ "قاراگیله" سۇ گئچن آرخدێ
دۇرۇم چێخێم ائیوانا، یار گله‌ن واختدێ "قاراگیله" یار گئچه‌ن واختدێ
یارێملا سؤزۆم اوْلۇب، اوْوقاتێم تلخدی "قاراگیله" اوْوقاتێم تلخدی

دربند آرالێ
کؤنلۆم یارالێ
بیر یار سئومیشم
"قاراگیله"
تبریز مارالێ

 

 

" آذربایجان مارالی "

آی قیز گزمه آرالـــــــی

کونلو م سندن یارالـــی (2)

گؤزلـــــــرینه حیرانام

آذربایجان  مارالــــــی (2)

سن بولاق اوسته گلنــده

قیقاجی باخیب گــولنده  (2)

آلدین   صبرو قــــراری

آذربایجان مارالـــــــی (2)

من قوربانام  گؤزلــــره

شیرین شیرین سؤزلـــره (2)

بیرقوناق گل بیزلــــره

آذربایجان مارالــــــــی (2)

اوگؤنه قوربان کسه ره م

گلمه سن سندن کؤسه ره م  (2)

گزه رم سندن آیــری

آذربایجان مـارالــــــــی(2)

حاجی ملی قیزی

این آهنگ یکی از آهنگ های قدیمی تبریز است که اکثر اصناف و کسبه بازار آن را از بر می دانستند . آهنگ را خانم عالیه ( یانیق عالیه از خواننده های تبریز)ایفا کردند و به علت شعر طنز گونه اش بسیار مورد پسند مردم قرار گرفت. متاسفانه بعد از انقلاب هیچ بازخوانی از این آهنگ صورت نگرفته و به فراموشی سپرده شده است.

حاجی ملی قیزی سن اؤزون سؤیمه لی 
گؤر سئدیم باشیوی آلاردیم سنی 

گئت گؤزل اوغلان باشیمی نئنیسن ؟ 
مگر بازاردا کلمی گؤرموسن 

حاجی ملی قیزی سن اؤزون سؤیمه لی 
گؤر سئدیم صورتین آلاردیم سنی 

گئت گؤزل اوغلان صورتیم نئنیسن ؟ 
مگر بازاردا سوره نی گؤرموسن 

حاجی ملی قیزی سن اؤزون سؤیمه لی 
گؤر سئدیم قاشیوی آلاردیم سنی 

گئت گؤزل اوغلان قاشیمی نئنیسن ؟ 
مگر بازاردا قلم-ی گؤرموسن 

حاجی ملی قیزی سن اؤزون سؤیمه لی 
گؤر سئدیم گؤزلرون آلاردیم سنی 

گئت گؤزل اوغلان گؤزومی نئنیسن ؟ 
مگر بازاردا پیالا گؤرموسن 

حاجی ملی قیزی سن اؤزون سؤیمه لی 
گؤر سئدیم بورنوی آلاردیم سنی 

گئت گؤزل اوغلان بورنومی نئنیسن ؟ 
مگر بازاردا توتگی گؤرموسن 

حاجی ملی قیزی سن اؤزون سؤیمه لی 
گؤر سئدیم لب لرون آلاردیم سنی 

گئت گؤزل اوغلان لبیمی نئنیسن ؟ 
مگر بازاردا چوغوندور گؤرموسن 

 

" سکینه دای قیزی نای نای"

گیب گوللی تومانی، سکینه دای قیزی نای نای

سنه بیله دون آلیم نیلیم یار نیلیم یار

 

اوینویان بیله اوینار، گولوم نای نایی نای نای

اوینا بویون قوربانی نینیم یار نینیم یار

 

چرچی گلیب خرمنه، گولوم نای ناییم اوینا

بیر نامه گتیریب سنه نینیم یار نینیم یار

 

دور اوینا یارین گلسین، گولوم نای نایم اوینا

بیر دونوخ آلیم سنه نینیم یار نینیم یار

 

صاندوغ اوسته گوی کوزه، بالام نای نایم اوینا

گوی کوزه سویون سوزه نینیم یار نینیم یار

 

اوینویان بیله اوینار، بالام نای نایم اوینار

اوینا بویون قوربانی نینیم یار نینیم یار

 

 “ آی بری باخ”

یکی از مشهورترین ملودی ها می باشد که تا حال اجرا شده است. به احتمال زیاد محل به وجود آمدنش آغدام می باشد. اما در دیگر مناطق مثل تبریز هم فراگیر شده است.

" آی بری باخ " رقصی مخصوصی هم دارد که اکثرا خانم ها اجرا کرده و یکی از رقص های قدیمی می باشد. در "شکی" بر حسب عادت این رقص را در لباس ملی قدیم اجرا می کردند. به نظر می رسد که این رقص در اوایل به صورت یاللی اجرا می شده است.

بر طبق گفته یکی از موسیقی دانان بزرگ شکی" عباد فتح‌اللهئو "، تطبیق ماهنی با رقص " آی بری باخ " در اوایل " شئشه‌بیگ " نامیده شده است. متن این ماهنی به صورت زیر بوده است:

پنجره‌دن داش گلیر، آی بری باخ بری باخ؛

خومار گؤزده‌ن یاش گلیر، آی بری باخ بری‌باخ؛

شئشه بگین قیزلاری، آی بری باخ بری باخ» و …

اما الان " آی بری باخ " را بیشتر به صورت ماهنی در مناطق مختلف آذربایجان می توان یافت و تقریبا اثری از رقص آن نمانده است.

 

متن آهنگ " آی بری باخ "

 

پنجره دن داش گلیر... آی بری باخ...  بری باخ...

خمار گوزدن یاش گلیر... آی بری باخ... بری باخ...

سنی منه ویرسلر... آی بری باخ... بری باخ...

ایللره ده خوش گلر... آی بری باخ... بری باخ...

 

بری باخ... آی بری باخ... بری باخ... آی بری باخ...

بری باخ... آی بری باخ... بری باخ...

 

پنجره نین میللری... آی بری باخ... بری باخ...

آچیب قیزیل گوللری... آی بری باخ... بری باخ...

اوغلانی یولدان ایلر... آی بری باخ... بری باخ...

قیزین شیرین دیللری... آی بری باخ... بری باخ...

 

بری باخ... آی بری باخ... بری باخ... آی بری باخ...

بری باخ... آی بری باخ... بری باخ...

 

" گوله بتین "

بو داغدا مارال گزر!

تئـــلینی دارار گزر!

من یاریما نئیله دیم آی گولوم/ آی گوزل! یار مندن کنار گزر!!!

داغـــلاردا چیــچک آی گوله بتین!

هامی دان گؤیچک آی گوله بتین!

دولــدور وئر ایچــک آی گوله بتین!

هئی ... هئی ... هئی ...

 

 

عــــزیزیم اود یاندیرماز!

یار سنی اود یاندیرماز!

ائله کی سن یاندیردین آی گولوم/ آی گوزل! هئچ وعده اود یاندیرماز!!!

داغـــلاردا چیــچک آی گوله بتین!

هامی دان گؤیچک آی گوله بتین!

دولــدور وئر ایچــک آی گوله بتین!

هئی ... هئی ... هئی ...

 

 

عـــــــــزیزیم گؤزلرینه!

سورمه چک گؤزلرینه!

اؤزوم اؤزونه قوربان آی گولوم/ آی گوزل! گؤزلریم گؤزلرینه!!!

داغـــلاردا چیــچک آی گوله بتین!

هامی دان گؤیچک آی گوله بتین!

دولــدور وئر ایچــک آی گوله بتین!

هئی ... هئی ... هئی ...

 

 

پــــــاپـــــــروزون یانا یانا!

اود دوشدو شیرین جانا!

قورخورام قویوب گئده م آی جئیران! قالاسان یانا یانا!!!

داغـــلاردا چیــچک آی گوله بتین!

هامی دان گؤیچک آی گوله بتین!

دولــدور وئر ایچــک آی گوله بتین!

هئی ... هئی ... هئی ...

 

لاله لر

یازین اولینده گنجه چولونده

چیخیبدی گنده دیزه لاله لر

یاغیشدان ایسلانان یاپراقلارینی

سریپلر دره یه دوزه لاله لر

 ***

خیالیمدان نه لر گلیب نه گچر

یاز گلر ائللره دورنالار گوچر

بولاغلار سماور آغ داشلار شکر

 بنزیر چمنده کوزه لاله لر

 ***

میلیم اوزونده کی کارا خالدادی

هیجرانین درمانی ایلک ویسالدادیر

نه واخدیر آشیقین گوزی یولدادیر

بیر گوناخ گله سیز بیزه لاله لر

 

آیریلیق یکی از ترانه‌های فولکلور و عامیانه آزربایجان به شمار می‌آید رجب ابراهیمی (فرهاد) که در روستای کورعباسلو از توابع اردبیل در آبان ماه ۱۳۱۴ از مادر زاده شد. پس از آشنایی با استاد سلیمی اشعار زیادی را نوشت . وی آیریلیق را در ۱۳۳۵ خورشیدی سرود .

آهنگ سازی سحرانگیز این شعر جاودانه را استاد علی سلیمی که متولد سال ۱۳۰۱ در باکو و در خانواده‌ای اردبیلی می باشد ، انجام داده است. وی تا ۱۶ سالگی در باکو می زیست و  پس از آن همراه خانواده‌اش به زادگاه پدرش، اردبیل بازگشت. در سال ۱۳۳۲ رهبر ارکستر آزربایجانی رادیو ایران شد و در سال ۱۳۳۸ با همکارش، فاطمه قنادی (وارتوش) ازدواج کرد. درسال ۱۳۴۲ ارکستر آزربایجانی رادیو ایران منحل شد ولی علی سلیمی به آهنگ‌سازی ادامه داد. تندیس استاد سلیمی  به عنوان «آهنگساز برجسته شرق» در یونسکو نصب شده‌است. آیریلق اولین بار  با  اجرای خانم فاطمه قنادی (همسر استاد سلیمی) از رادیو تبریز پخش گردید و با اجرای رشید بهبودف در باکو شهرت جهانی پیدا کرد. و بعدها لطف یار ایمانوف و گوگوش (آلبوم: نیمه گمشده من) هم آن را اجرا کردند.

 

 " آیریلیق "

فیکریندن گئجه لر یاتا بیلمیرم
بو فیکری باشیمدان آتا بیلمیرم
دئییرم چون سنه چاتا بیلمیرم
آیریلیق، آیریلیق، آمان آیریلیق
هر بیر دردن اولار یامان آیریلیق

***

اوزوندور هیجرینده قارا گئجه لر
بیلمیرم من گئدیم هارا گئجه لر
ووروبدور قلبیمه یارا گئجه لر
آیریلیق، آیریلیق، آمان آیریلیق
هر بیر دردن اولار یامان آیریلیق

***

یادیما دوشنده آلا گوزلرین
گویده اولدوزلاردان آلام خبرین
نئیله ییم کسیبدیر مندن نظرین
آیریلیق، آیریلیق، آمان آیریلیق
هر بیر دردن اولار یامان آیریلیق

 

متن اصلی و کامل شعر آیریلیق

فیکریندن گئجه لر یاتا بیلمیرم
بو فیکری باشیمدان آتا بیلمیرم
دئییرم چون سنه چاتا بیلمیرم
آیریلیق، آیریلیق، آمان آیریلیق
هر بیر دردن اولار یامان آیریلیق

اوزوندور هیجرینده قارا گئجه لر
بیلمیرم من گئدیم هارا گئجه لر
ووروبدور قلبیمه یارا گئجه لر
آیریلیق، آیریلیق، آمان آیریلیق
هر بیر دردن اولار یامان آیریلیق

یادیما دوشنده آلا گوزلرین
گویده اولدوزلاردان آلام خبرین
نئیله ییم کسیبدیر مندن نظرین
آیریلیق، آیریلیق، آمان آیریلیق
هر بیر دردن اولار یامان آیریلیق

آیریلیق دردینی چکمه ین بیلمز
یاردان آیری دوشن گوز یاشین سیلمز
دئییرلر اینتظار خسته سی اؤلمز
آیریلیق، آیریلیق، آمان آیریلیق
هر بیر دردن اولار یامان آیریلیق

نئجه کی ائلیمدن آیری دوشندن
سورار بیربیرینی گوروب بیلندن
حسرتله سیزلار یار داییم بو غمدن
آیریلیق، آیریلیق، آمان آیریلیق
هر بیر دردن اولار یامان آیریلیق

ایل لردی اوزاقام آرخام ائلیم دن
بلبلم دوشموشم آیری گولوم دن
جور ایله آییریب شیرین دیلیم دن
آیریلیق، آیریلیق، آمان آیریلیق
هر بیر دردن اولار یامان آیریلیق

اولوبدور بیگانه یاریم_ یولداشیم
غریبه ساییلیر سئوگیم – سیرداشیم
بوجاوان چاقیمدا آغاردیب باشیم
آیریلیق، آیریلیق، آمان آیریلیق
هر بیر دردن اولار یامان آیریلیق

منی آغلاداندان گولوش ایسته رم
آیری دوشنیمله گوروش ایسته رم
حصاری ییخماقا یوروش ایسته رم
آیریلیق، آیریلیق، آمان آیریلیق
هر بیر دردن اولار یامان آیریلیق

سئوگیلیک اولوبدور شانی فرهادین
سئوگی سی هاردادیر، هانی فرهادین
دییه ره ک چیخاجاق جانی فرهادین
آیریلیق، آیریلیق، آمان آیریلیق
هر بیر دردن اولار یامان آیریلیق

 

سودان گلن سورمه ­لی قیز

سودان گلن سورمه ­لی قیز

*** 

چوخ اینجیدیر کوزه سنی

چوخ اینجیدیر کوزه سنی

*** 

ائله نازایله گلیرسن

آپاریرلار بیزه سنی

آخ* آپاریرلار بیزه سنی

***

کوزه­نی الین­نن آلام

قولومو بوینونا سالام

قولومو بوینونا سالام

*** 

گلسن سنی اؤزوم آلام

گلسن سنی اؤزوم آلام

آی بو گلـــــــن یارین اؤزودی 

گؤزلری جیـــــــــــران گؤزودو

داشلی قالا از ترانه های فولکوریک شاد ترکی آذربایجانی می باشد که توسط خواننده های زیادی باز خوانی شده است.

 

بو قــــالا داشلی قــــالا

 

بولاق بــاشی تؤز اولار   ...  اوستو دولو قیــــز اولار ! 

ائیل دستمــالین گؤتور  ...   من گؤتورسم سؤز اولار !!!

*** 

بو قـــــالا داشلی قـــــالا ...  چینقیل لی داشلی قالا !

قؤرخورام یــــــار گلمه یه  ...  گـــؤزلریم یاشلی قــــالا !!!

بو قـــــالا داشلی قـــــالا ...  هر یــــــانی داشلی قالا !

قؤرخورام یــــــار گئج گله ...  گـــؤزلریم یاشلی قــــالا !!!

 *** 

داغلارا چم دوشنده  ...  بولبوله غم دوشنده !

روحیــــم بدنده اوینار  ...  یادیما سن دوشنده !!!

***

بو قـــــالا داشلی قـــــالا ...  چینقیل لی داشلی قالا !

قؤرخورام یــــــار گلمه یه  ...  گـــؤزلریم یاشلی قــــالا !!!

بو قـــــالا داشلی قـــــالا ...  هر یــــــانی داشلی قالا !

قؤرخورام یــــــار گئج گله ...  گـــؤزلریم یاشلی قــــالا !!!

***

قیزیل گول اؤلمایایدی  ...  سارالیب سؤلمایایدی !

بیر آیریلیـــق بیر اؤلوم ! ...  هئچ بیـری اؤلمایایدی !!!

***

بو قـــــالا داشلی قـــــالا ...  چینقیل لی داشلی قالا !

قؤرخورام یــــــار گلمه یه  ...  گـــؤزلریم یاشلی قــــالا !!!

بو قـــــالا داشلی قـــــالا ...  هر یــــــانی داشلی قالا !

قؤرخورام یــــــار گئج گله ...  گـــؤزلریم یاشلی قــــالا !!!

این موزیک به یاد صمد بهرنگی شاعر و نویسنده آذربایجانی، که به دست رژیم شاهنشاهی در رود آراز غرق شده است، خوانده شده است. 

آراز آراز خان آراز

 

آراز آراز خــــــــان آراز ســولطـــان آراز خـــان آراز

سنـی گـوروم یـانـاســان ائل دردینی قــــــان آراز

هارایلار آی هارایلار هر اولدوزلار هر آیلار

دریادا بیر گول بیتیپ سوسوزونان هارایلار

آراز آراز خــــــــان آراز ســولطـــان آراز خـــان آراز

سنـی گـوروم یـانـاســان ائل دردینی قــــــان آراز

در میان تپه زارهای مخملین آذربایجان در خاک فرش زردار مغان، داستان اسطوره ای و پرشوری بوقوع پیوست که سالیان درازی به شکل فولکوریک سینه به سینه آذربایجانیان نقل گشته است. سارا (سارای) دختر پرشور و زیبایی بود با مژه هایی بلند و شوخ و نگاههایی نافذ و جذاب. وی با تکیه بر نیروی بزرگ عشق خویش تدبیر شجاعانه ای اندیشید که همین اراده اش، او را در میان اسطوره های حیرت آمیز تاریخ آذربایجان قرار داد.

آنگاه که کوزه به دوش از راه باریکه ای به سوی چشمه دهکده پای می گذاشت از بزرگ و کوچک دل هر بیننده ای را به تپش رعد وار می انداخت. با همه این شور و زیبایی او در صبحگاهی عطر آمیز به عصیان دل چوپانی صمیمی از همان اهالی جوابی بس صمیمانه داده بود و از آن پس در قصر آرزوهایش با لباس سپید عروسی خود ، همای سعادت ” خان چوبان ” شده بود.

عشق عریان آنها همچون اسبی سرکش در کناره های رود آرپا در جلگه مغان ، تپه های علف پوش ، باغها و گلها را در می نوردید و به پیش می تاخت. این عشق آتشین و صادق زبانزد همه مردمان روستاهای مغان شده بود.

خان چوبان جوان تنومندی بود با سبیل های با مزه که یک لحظه نیز نی لبکش را زمین نمی گذاشت. وقتی در سایه درختی یا پای چشمه ای می نشست با نی خود سوزناکترین آهنگ ها را می نواخت و در هجران و درد اشتیاق سارا آشکارا می سوخت.

در دیدارهای گه گاه آنها رویاهای شیرین حیاتشان ترسیم می شد و این مسایل هر بار شکل و شمایل زیباتر و بزرگتری به خود می گرفت. اما از شوربختی این دوجوان دلداده همه چیز گویا تصمیم داشت به گونه ای دیگر اتفاق بیافتد. بعد از مدتی کوتاه حکایت عشق آتشین سارا و خان چوبان با دخالت ها و دست درازی یکی از بیگ های منطقه رنگ و بوی تراژدی به خود گرفت و وارد مرحله تازه ای شد. بیگ با دارو دسته خود به روستای محل سکونت سارا آمده و پدر او را مرعوب کرده بود که اگر سارا را با خود نبرد روزگارشان سیاه خواهد شد.
آن زمان دوره خان و خانی بود و هرکس که زر و زور بیشتری داشت در چپاول و غارت مال و ناموس مردم صاحب دست گشاده تری بود. از این رو طبعاً آتش هوس و میل وحشیانه ” بیگ ” به سارا می توانست سرنوشت عشق و حیات آنها را به زیر هاله ای از تاریکی و بدبختی بکشاند.

در این ایام خان چوبان به اقتضای کارش از سارا دور بود. بیگ و اطرافیانش با فرصت طلبی برای بردن سارا به روستا بر آمدند. فضای حزن آلود این اقدام همه را در فکری عمیق فروبرده بود. مسلماً در مقابل تصمیم بیگ هیچ کس را مخصوصاً سارای نحیف و ظریف را یارای مقاومتی نبود. سارا که خود را در مقابل ستمی آشکار می دید نمی توانست خاموش و ساکت بنشیند و خود را به دستان آلوده بیگ بسپارد. به همین خاطر وی با تکیه بر نیروی بزرگ عشق خویش تدبیر شجاعانه ای اندیشید که همین اراده اش، او را در میان افسانه های حیرت آمیز تاریخ آذربایجان قرار داد.

سارا در یک غروب غم انگیز مغان برای رهایی از آن فتنه ستمبار، جسم و قلب بزرگوار و پرشور خود را برای همیشه به ” آرپاچایی ” یا همان رود ناآرام ” آرپا ” سپرد تا دنیا شاهد شهامت و بزرگی انسانهای پاک و با شرافت باشد.

امواج آرپا چایی، سارای زیبا را همانند دسته گلی روی دستهای خود برد و بدین ترتیب دفتر عشق ناکام دیگری بسته شد و از میان رفت. بعدها شاعری از دیار ارسباران آذربایجان، ابوالقاسم نباتی در میان چندین بند شعر تراژیک ، گوشه ای از این حکایت را چنین بیان نمود :

آرپا چایی آشدی داشدی * سئل سارانی آلدی قاشدی

جوت باجی نین گؤزو یاشدی * آپاردی سئللر سارانـــی

بیـــــــــــر آلا گوزلی بالانی

گئدین دئیین خان چوبانا * گلمه سین بــو ایـــــل موغانا

گلــــــــسه باتار ناحـــــق قانا * آپاردی سئللر ســــارانی

بیـــــــــــر آلا گوزلی بالانی


آرپا چایی درین اولماز* آخار ســـــــــولار ســـرین اولماز


سارا کیمی گلین اولماز * آپاردی سئللـــــر ســــــارانی


بیـــــــــــر آلا گوزلی بالانی

 

ساری گلین یعنی عروس زرد یا عروس موطلایی که در افسانه‌های آذربایجان اشاره به خورشید است، یکی از تصنیف‌های فولکلور آذربایجان است. براساس این افسانه،خورشید در سه هزارمین سال خلقت دزدیده می شود. تلاش برای آزادی خورشید و حسرت آن در موسیقی آذربایجانی ماتریالیزه شده است. برای ساری گلین در آذربایجان رقص زیبایی وجود دارد که حرکات آن حس تمنا و خواستن را در انسان زنده می کند. دستها به سمت آسمان باز می شود و با ملودی نرم ۴/۳ حرکات پا و دست انجام می شود.

یافته های باستان شناختی در سال ۱۳۷۶ از منطقه سؤنگؤن در شهرستان ورزقان، استان آذربایجان شرقی، قدمت این رقص باستانی را به هزاره های قبل از میلاد می برد. بنا به تفسیر محقق برجسته اساطیر و هنر آذربایجان، میرعلی سیدسلامت، این رقص مراسم آزاد کردن خورشید از اسارت است (سیدسلامت ۱۳۸۲). همچنانکه در تصویر سنگ نگاره دیده می شود، انسانی در سمت چپ دستی بر شانه به نشانه ایثار و اهریمنی در سمت راست خورشید اسیر را در دست دارد. رقص ساری گلین، رقص مبارزه برای رهایی خورشیدی است که اهریمن آن را به اسارت برده است. انسانی که برای رهایی آن آمده، چنان شیفته خورشید است که حاضر به فدای جان خویش در راه رهایی آن است.

هنر آذربایجان در انواع خود این اندیشه رهایی بخشی به دیگری را بازنمود می سازد: هنر صخره ای با نگاره رقص ساری گلین، هنر موسیقی با آهنگ ساری گلین، هنر رقص با رقص ساری گلین، هنر گلیم بافی با طرح های خورشید اسیر.

بنابراین می توان گفت هنر آذربایجان، هنر رهایی بخش است. آزادی نتیجه این هنر رهایی بخش است. آزادیی که خود مبنای کنش هنری است. ترانه ای مردمی که بر ساکنین منطقه آذربایجان تداعی گر هنر رهایی بخشی است که از ایثار به رهایی می انجامد.

آهنگ و موسیقی ساری گلین سالهای سال سینه به سینه به ما رسیده و ساری گلین از تصنیف های فولکولور آذربایجان محسوب می شود. خواننده های بسیاری این آهنگ و شعر را خوانده اند و به آن افتخار می کنند، از آن جمله می توان به قدیر رستمف اشاره کرد.

ساری گلین

ساچین اوجون هؤرمزلر، گولو سولو (قونچا) درمزلر ... ساری گلین
بوسئودا نه سئودادیر؟ سنی منه وئرمزلر ...
نئیلیم آمان، آمان ... نئیلیم آمان، آمان ... ساری گلین

بو دره نین اوزونو، چوبان قایتار قوزونو ... قوزونو ...
نة اوْلا بیر گون گؤرم، نازلی یاریمین، اوزونو ...
نئیلیم آمان، آمان ... نئیلیم آمان، آمان ... ساری گلین

عاشیق ائللر آیریسی، شانا تئللر آیریسی ... ساری گلین
بیر گونونه دؤزمزدیم، اوْلدوم ایللر آیریسی ...
نئیلیم آمان، آمان ... نئیلیم آمان، آمان ... ساری گلین

********************************************