سند تاریخی: دستور مظفرالدین ‌شاه برای تدریس زبان ترکی در مدارس

شاه ایران مظفرالدین‌ شاه قاجار در راه بازگشت از سفر اول خود به خارج در سال ١٩٠٠ (١٢٧٩ شمسی)، به محض ترک استانبول، در حالیکه هنوز در راه ایران بود، با فرستادن یک تلگراف به وزارت معارف ایران، امر به "تدریس زبان ترکی در مدارس آزربایجان" داده و "اعتناء به تعلم زبان ترکی در مدارس" را خواستار شد.

به گزارش یول پرس، مظفرالدین ‌شاه در تلگراف خود دو دلیل برای لزوم تدریس زبان ترکی در مدارس آزربایجان ذکر می‌کند: نخست اینکه مردم این خطه از دیرباز به زبان شیرین ترکی تکلم می‌کنند. دوم اینکه این امر لازمه مودت و دوستی در حال گسترش و تقویت‌شونده میان دولتین قاجاری و عثمانی است. خبر این تلگراف در روزنامه‌های آن دوره استانبول، از جمله روزنامه ترجمان حقیقت به تاریخ ۵ رجب ١٣١٨ قمری (٢٩ اکتبر ١٩٠٠ میلادی) منعکس شده است. (محقق ترک ترکیه‌ای لونت گوندوز که عکس خبر مزبور روزنامه ترجمان حقیقت را منتشر کرده می‌گوید اسماعیل حامی دانشمند از روشنفکران و ادبای عثمانی نیز، در اثر خود بنام کرونولوژی، ماده ۵ رجب ١٣١٨ خبر روزنامه ترجمان حقیقت را ذکر کرده است). در زیر متن خبر مزبور روزنامه ترجمان حقیقت به زبان ترکی –با حفظ رسم الخط اصلی- و ترجمه آن به فارسی را آورده‌ شده:

ترجمه خبر به فارسی:

“دولت علیه –ایران: از جمله اطلاعات خصوصی که دریافت کرده‌ایم است: در حالیکه به موجب برنامه‌های مدارس واقع شده در قطعه آزربایجان، تدریس زبان ترکی که اهالی منطقه مذکور از قدیم بدان تکلم می‌کنند ممنوع گردیده، اعلیحضرت شاه با شهامت ایران (مظفرالدین ‌شاه) که در حال حاضر در راه (بازگشت) به سوی مرکز حکومت هوشمندانه‌شان می‌باشند، با فرستادن یک تلگراف به وزارت معارف ایران، با استناد به این که اهالی قطعه مذکور از دیرزمان با زبان شیرین‌بیان ترکی افاده مرام می‌نمایند، و نیز به سبب مخالصت و نزدیکی مجدد محکم بین حکومت ایران و دولت علیه عثمانیه، امر فرموده و تذکر داده‌اند که پس از این به تدریس زبان ترکی هم در مدارس واقع در آزربایجان همراه با زبان فارسی، و بویژه به آموختن زبان ترکی آنگونه که بایسته است اعتناء شود.”

متن ترکی خبر:

“دولت علیه- ایران: آذربایجان قطعه‌سنده کائن مکاتبڭ پروغراملری موجبنجه، قطعه مذکوره اهالیسنڭ من القدیم تکلم ایلدکلری لسان ترکینڭ تدریسی منع ایدلمش ایکن؛ شهامتلو شاه ایران (مظفرالدین ‌شاه) حضرتلرینڭ ایران معارف نظارتنه مرکز حکومت شهیمانه‌لرینه متوجهاً، یولده بولندقلری شو صره‌ده چکدکلری تلغرافنامه ایله؛ قطعهٔ مذکوره اهالیسی اوته‌دن بری لسان عذب البیان ترکی ایله افادهٔ مرام ایلدکلرینه، و حکومت ایرانیه‌نڭ دولت علیهٔ عثمانیه ایله از سر نو تقویت‌پذیر اولان مخالصت و مخازنته استناداً؛ آذربایجانده بولنان مکاتبده بوندن بویله زبان فارسی ایله برابر لسان ترکینڭ دخی تدریسینه، و بالخاصه ترکجه‌نڭ گرگی گبی اوگره‌نلمسنه اعتنا ایدلمسنی امر و اشعار بیوردقلری، جملهٔ مستخبرات مخصوصه‌مزدندر”