تاریخچه ((پ . ک . ک)) و ((پژاک))

نگاهی به شکل گیری احزاب اپوزوسیون کرد

علیرضا غنی زاده - ترکیه امروزی بازمانده دولت امپراطوری ای بود که چندین قرن بنام عثمانی در قسمتی از آسیا و افریقا حکومت می کرد و مناطوسیعی از حجاز تا شما افریقا چون مصر تا اروپا و کشورهایی چون بوسنی و آلبانی و ... تحت حکومت این امپراطوری اداره می شدند.

در اثر عوامل مختلفی چون رفتار سلاطین عثمانی، تحریک جریاناتی قوی چون پان عربیسم با حمایت انگلیس و جریان سازی فرقه های انحرافی از جمله فرقه وهابیت در شبه جزیره عربستان و تسلط بر این منطقه و تخریب اماکن مقدس در مکه و مدینه نهایتا به علت ورود عثمانی به جنگ جهانی اول و قرار گرفتن در جبهه آلمان و پیروزی متفقین و تجزیه مناطق عرب نشیناز این امپراطوری و عقب نشینی سربازان عثمانی و شکست آنها بعد از جنگ جهانی اول جمهوری ترکیه با شکل امروزی بوجود آمد که اکثریت جمعیت آن را ترک ها تشکیل می دادند. بعد از ترکها ، کردها با جمعیتی چند میلیونی در مناطق جنوب این کشور حکومت میکردند.

به دنبال روی کار آمدن مصطفی کمال معروف به ((آتاترک)) در ترکیه به خاطر مخالفت های وی با نسبت های عثمانی و پیروی از غرب و مبارزه با مظاهر اسلامی و اعلام تشکیل حکومت لائیک مبنی بر جدایی دین از سیاست، با توجه به اعتقادات عام مردم ترکیه جه در مناطق ترک نشین و چه کردنشین مخالفتهایی بر علیه آتاترک بروز کرد که از جمله مبارزات فردی به نام شیخ سعید نوری معروف به بدیع الزمان که یک حرکت فرهنگی را در راستای دفاع از اصول و اعتقادات دینی بر علیه آتاترک به راه انداخت که امروز نیز جریانات مختلف البته بیشتر با شکل طریقت ، ینام پیروی از راه و روش شیخ سعید فعالیت دارند.

البته این جماعت برداشتهای متفاوتی از نظرات نوری داشته و در مناطقی از دیار بکر ترکیه قیامی را بر علیه آتاترک به راه اندازند. ناسیونالیستهای کرد حرکت و قیام اینها را بعنوان یک قیام ناسیونالیستی تبلیغ می کردند در حالیکه اینها به خاطر دفاع از اصول اسلامی مبارزه خود را شروع کردند.

از آثار مکتوب به جا مانده ازشیخ و اظهاراتش نسبت به همسرش همه دال بر پایبندی اش به مسائل اسلامی است.

آتاترک بعد از چندی قیام شیخ سعید نوری و شیخ سعید پالو را سرکوب می کند و بعد از مرگ آتاترک ، اینو از اطرافیان وی و رهبر حزب حاکم که تنها حزب مجاز به فعالیت بود، جانشین وی می شود و ادامه دهنده سیاستهای آتاترک شده و حکومت جمهوری را که قانون اساسی آن مبتنی بر قدرت نظامیان بوده قومیت ترک را بعنوان قوم برتر معرفی میکرد تدوین کرد.

بعد از گذشت دهه های اول شکل گیری جمهوری ترکیه تعداد احزاب سیاسی با گرایشی راستگرایانه یا چپگرایانه وارد میدان مبارزه شدند اما در میان خود دچار اختلافاتی نیز بودند .

در این میدان مبارزه رهبرانی چون نجم الدین اربکان که رهبری حزب راستگرای ملی سلامت با گرایشات مذهبی با هدف احیای روشهای حکومت عثمانی را بر عهده داشت و سلیمان دمیرل یک حزب راستگرای لائیک را بر عهده داشت حضور داشتند که البته درون این حزب عناصر وابسته به طریقت نقشبندی حضور داشتند، الب ارسلان رهبر حزب راستگرا با گرایشات ناسیونالیستی بود که درون این حزب گروههای پان ترکیسم قدرت یافته بود البته در این بین نظامیان بازنشسته و برخی مذهبی های ناسیونالیست در این حزب حضور داشتند. همچنین این حزب درون نیروهای مسلح و سرویسهای اطلاعاتی ترکیه MIT نفوذ زیادی داشت و بولند اجویت رهبری حزب چپگرای خلق را عهده دار بود که البته متمایل به غرب بودند.

بودند احزاب کوچکی چون حزب کمونیست و یا احزاب کوچک دیگری که در استانبول و شهرهای بزرگ فعال بودند و تعدادی گروههای کوچک در مناطق کردنشین.

در اواخر دهه هفتاد اختلاف بین احزاب راستگرا و چپ گرا زیاد شد و تحت تاثیر فضای حاکم در مناطق جنوب شرق آسیا وآمریکای لاتین حکومتهای رادیکال که بیشتر رهبران آن را دانشجویان تشکیل می دادند بصورت گروههای منطقه ای شکل گرفتند و تشکیل اینها اینها در مناطق کردنشین و با جوانان کرد تحصیل کرده در دانشگاههای استانبول وآنکارا زیاد شد. از جمله این احزاب و جریانات حزب کاوه، درکاوه، رزگاری،آن رزگاری،حزب دمکرات،کوموله و ... در جهت برخورد با مخالفین خود از سلاح نیز استفاده کردند.

تحولاتی در کشورهای منطقه بوجود آمد که خوشایند قدرتهای غربی بویژه امریکا نبود.از آن جمله است پیروزی انقلاب اسلامی در ایران. این تحولات موج اسلامخواهی را در میان مردم ترکیه که سابقه زیادی در پپیروی از سنت های دینی داشت اثرات محسوسی بر جای گذاشت و امریکا را از تاثیرات انقلاب اسلامی در این کشور خوفناک می کرد.از سویی کودتاهایی که در کشورهای اطراف بویژه در افغانستان در اثر اشغال این کشور بروز می داد و به تبع آن معادلات سیاسی منطقه بر هم خورده بود. رویدادهایی از این دست روحیه آزادیخواهانه مردم ترکیه را نیز برمی انگیخت و همواره در انتظار یک ناجی به سر می بردند. در چنین شرایطی ژنرال کنعان اورن فرمانده ارتش ترکیه که وابستگی شدیدی به امریکا داشت به بهانه ایجاد نظم در جامعه در 12 آوریل 1980 دست به کودتای نظامی زد. وی در جریان این امر شمار زیادی از رهبران احزاب سیاسی را دستگیر و به زندان انداخت و فعالیت کلیه احزاب و سازمانهای سیاسی را ممنوع اعلام کرد.این رویه باعث وارد آمدن ضربات سنگینی بر پیکره گروههای سیاسی با عقاید مارکسیستی و کمونیستی شد که فعالیت مسلحانه نیز داشتند.

بعد از کودتای نظامی ترکیه و سردمداری نظامیان فردی بنام «تورگوت اوزل» که دارای گرایشات راستگرایانه از یک خانواده تاجر مذهبی بود، به نخست وزیری ترکیه رسید.

اوزال که یک اقتصاددان بود با هدف ایجاد روابط اقتصادی با غرب و ورود به اتحادیه اروپا و از سویی دیگر با نگاهی به برقراری روابط تجاری با کشورهای اسلامی ، خصوصا در موضوع جنگ ایران و عراق بیشترین بهره را برد و توانست از فرصت پیش آمده برای تقویت اقتصادی کشورش استفاده نماید.

اوزال به تدریج به رهبران برخی احزاب اجازه فعالیت داد و چند حزب سیاسی از جمله رفاه به رهبری نجم الدین اربکان، راه راست به رهبری سلیمان دمیرل، حزب ملی گرانه به رهبری الب ارسلان تورکش با گرایشات ناسیونالیستی، حزب خلق به رهبری بلنت اجویت با گرایشات چپگرایانه در صحنه سیاسی ترکیه دوباره ظهور پیدا کردند.در همین میان تعدادی از جوانان کرد که سابقه فعالیت سیاسی در احزاب کرد، قبل از کودتای نظامی را داشتند، حزب کارگران کردستان با مرام مارکسیستی و لنینیستی و تجزیه مناطق کردنشین را به رهبری «عبداله اوجالان » تشکیل دادند.مرکز فرماندهی این حزب جنوب لبنان و فلسطین اشغالی بود که از طریق ارتباط با مبارزین فلسطینی خصوصا احزاب و سازمانهای چپ و کمونیستی فلسطینی به آموزش نیروهای خود پرداخته و از سویی با سوء استفاده از تیرگی روابط ترکیه ویونان و ترکیه و سوریه، پایگاههایی را دراین کشورها ایجاد کردند. مقر اصلی عبداله اوجالان رهبری کارگران کردستان نیز دمشق بود.

مرام کمونیستی حزب پ.ک.ک باعث شده بود که اتحاد جماهیر شوروی نیز با نظر لطف و حمایت آمیز به آنها بنگرد.اوجالان در کشورهای اروپایی نیز دارای پایگاههایی بود از آن جمله بود آلمان، بلژیک، هلند و ... که پذیرای تعداد زیادی از اتباع کرد کشور ترکیه بودند و در آنجا به جذب نیرو و کمک های مالی اقدام می کردند.

به خاطر بافت اجتماعی و مذهبی مناطق کردنشین ترکیه، فعالیت سیاسی برای اعضای این حزب مشکل بود، زیرا از نظر اجتماعی شکل زندگی اکراد ترکیه عشایری بود که با مرام کمونیستی پ.ک.ک منافات داشت. اعتقادات مذهبی کردهای ترکیه نیز باعث طرد تدریجی افکار و عقاید کارگران می شد.

پ.ک.ک عمده فعالیتش در ابتدا در برخی مناطق استراتژیک ترکیه از جمله ارتفاعات آرارات هم مرز با منطقه ارمنستان شوروی و استان حکاری در مرز عراق بود و به خاطر ناامنی های مناطق شمالی عراق و روابط ویژه پ.ک.ک با احزاب کرد عراق از جمله حزب دمکرات به رهبری خانواده بارزانی(مسعود) و اتحادیه میهنی به رهبری جلال طالبانی به شکلی اسلحه و مهمات خود را از طریق این احزاب ، خصوصا اتحادیه میهنی که گرایشات سوسیالیستی داشت تامین می کرد.

از سویی دیگر به خاطر فعالیت احزاب تجزیه طلب کرد در نوار مرزی ایران و ترکیه درسالهای اولیه انقلاب و حضور پایگاههای حزب منحله دمکرات به رهبری عبدالرحمان قاسملو و حزب منحله کومله به رهبری عبداله مهتدی در مناطق مرزی شهرهای ارومیه و سلماس در غیاب نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ، اعضای پ.ک.ک به راحتی در نواحی که عناصر دمکرات و کومله حضور داشتند تردد می کردند و فعالیتهایی نیز در استان وان ترکیه که هم مرز با سلماس و ارومیه ایران نیز بود انجام می دادند.

این فعالیتها باعث جذب تعدادی از جوانان کرد ایرانی توسط پ.ک.ک شد.بعد از فروپاشی شوروی و ضربه خوردن احزاب و گروههای کمونیستی جهان، حزب کارگران نیز تلاش کرد به شکلی به بازسازی مجدد خود بپردازد. از اینرو بیشتر به تحریک احساسات قومی و ناسیونالیستی پرداخته و سعی در کمرنگ کردن گرایشات مارکسیستی خود نمود. تعدادی از رهبران از جمله جمیل بایاک و عثمان اوجالان که رهبری پیشمرگان پ.ک.ک در مناطق عملیاتی را بر عهده داشتند برای تغییر وجهه و تحریک احساسات مذهبی مردم به نفع خود به بازسازی و سازماندهی مجدد پرداختند و با مسئولیت یکی از اعضای این حزب بنام ملاعبدالرحمان که یکی از فرزندانش قبلا از پیشمرگان و مسئولان پ.ک.ک بوده و در درگیری با نظامیان ترکیه کشته شده بود را برای این منظور وارد صحنه کردند.

از سویی دیگر این حزب روابط خود با رژیم بعثی عراق را نیز تقویت کرده و از چراغ سبز این رژیم برای حضور در مناطق کردستان عراق برخوردار شد و توانست فعالیتهای خود را از طریق این مناطق به استانهای حکاری، شیرناک و باتمان نیز بکشاند.

در همین اثنا حمله عراق به کویت و متعاقبا حمله امریکا به عراق و تشکیل منطقه حفاظت شده در مناطق کردستان عراق یک فرصت طلایی برای پ.ک.ک ایجاد کرد و این حزب منطقه خاکورک ( واقع در مرز عراق و ترکیه ) را به منطقه اصلی فعالیت خود تبدیل کرد و در این منطقه پایگاههای آموزشی نیز ایجاد و امکانات آموزشی خود را از جنوب لبنان به این منطقه متقل کرد چرا که به دنبال آزادسازی جنوب لبنان از سوی نیروهای مقاومت اسلامی و حضور ارتش لبنان در این مناطق برای حضور پ.ک.ک محدودیت هایی ایجاد شده بود. در همین زمان حزب برای گسترش فعالیتهای خود در داخل ترکیه روشهای دیگری در پیش گرفت.

در این زمان به غیر از دولت ترکیه مقداری از مردم مناطق کردنشین این کشور که گرایشات مذهبی داشتنددر مقابل فعالیتهای P.K.K ایستادگی می کردند و این حزب را در مناطق جنوب شرق ترکیه به چالش کشیده بودند.و این حزب از طریق تعدادی از هواداران خود جهت استفاده از ظرفیت های سیاسی یک حزب کرد بصورت رسمی در مناطق کردنشین ترکیه به نام «امک» تاسیس کرد و رهبران این حزب توانستند با استفاده از احساسات قومی مردم در خیلی از شهرهای کردنشین مسئولیت شهرداریها را بر عهده گرفته و این مراکز را بصورت غیر مستقیم به پایگاه PKK تبدیل کنند. در تاسیس این حزب تعدادی از نمایندگان پارلمان مناطق کردنشین نقش اساسی داشتند. یع دنبال تشدید فعالیتهای نظامی و سیاسی PKK دولت ترکیه تصمیم گرفت با تمام توان در جهت تضعیف قدرت رهبری حزب که در سوریه حضور داشت وارد عمل شود. بهمین از سوریه خواست تا عبدالله اوجالان را تحویل مقامات امنیتی کشورش دهد. در راستای همین سیاستها نیروهای نظامی ترکیه در مرزهای سوریه مستقر شدند. در کنار تهدیدات جدی ترکیه در داخل سوریه نیز شاهد برخی وقایع بودیم از جمله اینکه بیشترین روابط را در این کشور با حزب کارگران ، رفعت اسد برادر حافظ اسد رئیس جمهور وقت سوریه بر عهده داشت که از صحنه سیاسی سوریه حذف شده بود. از طرفی دیگر حضور اوجالان و این حزب در سوریه باعث ایجا روابط با کردهای ناسیونالیستسوریه و ایجاد برخی مشکلات در این مناطق گردیده بود که چه بسا دولت سوریه نیز بی میل نبود که به شکلی رهبر PKK را از این کشور اخراج نماید.

نهایتا تهدیدات ترکیه کارساز شد و سوریه به اوجالان فشار وارد کرد که خاک این کشور را ترک نماید.قرار گرفتن حزب کارگران در لیست احزاب و گروههای تروریستی اتحادیه اروپا امکان رفتن اوجالان به کورهای اروپایی وجود نداشت زیرا به خاطر روابط ویژه ترکیه با کشورهای اروپایی و آمریکا در صورت رفتن وی به آن کشورها مقامات اروپایی وی را به ترکیه تحویل می دادند.

گفته می شود اوجالان برای ترک سوریه برخی کشورها از جملهروسیه، یونان،ارمنستان،... را بعنوان مقصر بعدی انتخاب کرده و ظاهرا بعد از خروج از سوریه مسافرت کوتاهی نیز به روسیه می کند که مقامات این کشورحاضر به پذیرش او نمی شوند.

وی نهایتا به افریقا می رود. از زمان خروج اوجالان از سوریه سازمان اطلاعات ترکیه MIT با همکاری سازمان اطلاعات اسرائیل( موساد) که روابط ویژه ای بین آنها برقرار بود با توافقات امنیتی دوجانبه اوجالان دستگیر و به ترکیه منتقل می شود. به دنبال انتقال وی به ترکیه به خاطر برخی منافع آمریکائیها که ظاهرا در زمان حضور PKK در شمال عراق روابطی با این گروه برقرار کرده بودند. اقدام به اعمال فشار مستقیم و غیر مستقیم برای جلوگیری از اعدام اوجالان کرد. امریکا در این راه اروپا را نیز با خود همراه کرد. ترکیه نیز ناچار شد برای الحاق به اتحادیه اروپا اقدام به اصلاح قوانین قضایی نموده و مجازات اعدام را از قوانین خود حذف نماید. نهایتا اوجالان از مرگ نجات یافت و هم اینک در یک جزیره دوران محکومیت حبس ابد خود را می گذراند.

بعد از سقوط رژیم بعث صدام در عراق و تشکیل منطقه خودمختار در شمال این کشور PKK همه امکاناتش را به شمال عراق منتقل و به شکلی مورد حمایت برخی احزاب کرد عراقی قرار گرفت.با استقرار و تقویت این حزب در شمال عراق حملات نظامی بر ضد ترکیه گسترش یافت. نظامیان تورکیه با اسفاده از قراردادی که قبلا با حکومت عراق منعقد کرده بودن در چندین نوبت با هدف ضربه زدن به نیروهای PKK مناطق حضور آنها را از هوا و زمین مورد حمله قرار داد و با فشار احزاب کرد عراق PKK مجبور شدفعالیتهای نظامی اش را کاهش دهدو به سازماندهی و آموزش نیروهای خود بپردازد