من بیر تورکم
یازار : " تؤرک دیلینی اؤیره نین، چونکو اونلارین حاکمیتی چوخ اوزون سؤره جکدیر." پیامبر اکرم
+0 چره جلی
سرود مدارس ترک اورمیه در 92 سال پیش از حاجی میرزا فضل الله مجتهد اورمولی- سرود آذربایجان
سؤزوموز
در این نوشته به کوتاهی به حاجی میرزا فضل الله مجتهد، یکی از برجسته ترین خادمان فرهنگ ترک و پیشگامان نهضت تعلیم و تعلم به زبان ملی ترکی و مدرنیته آزربایجان و ایران پرداخته ام. حاجی میرزا فضل الله مجتهد، از عالی رتبه ترین روحانیون شهر اورمیه آزربایجان در دو دهه نخستین قرن بیستم است. وی که بیش از بیست سال در عتبات عالیات کشور عراق به تحصیل و تدریس علوم دینی اشتغال داشت، پس از نیل به درجه اجتهاد به اورمیه شهر زادگاه خویش بازگشت. حاجی میرزا فضل الله مجتهد در سالهای جنگ جهانی اول در همگامی با حرکت اتحاد اسلام بر علیه نیروهای اشغالگر روسیه تزاری (که در ضمن آزربایجان شمالی را نیز تحت اشغال داشت) اعلان جهاد نمود. وی در سال ١٩٢٠ در اورمیه فوت کرد.از تاریخی ترین اقدامات حاجی میرزا فضل الله مجتهدی، تاسیس مدرسه ای در اورمیه به نام "مدرسه صلاحیه" ویا "خئییر یوردو" به منظور تدریس زبان ترکی است. این اقدام، نقطه عطفی نه تنها در تاریخ تدریس زبان ترکی در آزربایجان جنوبی، بلکه در تاریخ فرهنگ ترک و روند ملت شوندگی خلق ترک است. او خود سمت مدیرْیت این مدرسه را که جزء اولین مدارس تاسیس شده به سبک مدرن در آزربایجان جنوبی و ایران نیز میباشد، بر عهده داشت. در مدرسه خئییر یوردو زبان تدریس و همه مفردات به ترکی بود. زبان فارسی نیز هر روز به مدت یک ساعت به مثابه زبانی خارجی به علاقه مندان تدریس میشد. مدرسین مدرسه را عمدتا روشنفکران و افسران ترک بومی و نیروهای آزادیبخش عثمانی تشکیل میدادند. منابع تاریخی ذکر می کنند که کلاسهای مدرسه "خئییر یوردو" در مدت بسیار کوتاهی از کودکان و جوانان شهر که مشتاق سواد آموزی به زبان مادری خود ترکی و تشنه یادگیری فرهنگ ملی خویش بودند پر گشته بود.یکی دیگر از موضعگیریهای تابوشکنانه حاجی میرزا فضل الله مجتهد که نام وی را در تاریخ فرهنگ و زبان ترک و آزربایجان ماندگار کرده است، فتوای وی در مورد جواز تغییر الفبا و خط عربی و کاربرد الفبای لاتین (برای زبان ترکی) به جای آن است. حکم تاریخی این مقام دینی برجسته شیعی به جواز خط لاتین برای زبان ترکی امروز نیز برای ترکهای مقید به فتاوای مقامات دینی دارای اهمیت می باشد. در زیر فتوای این روحانی بلند پایه ترک آزربایجانی مدرنیست و آینده نگر آمده است:
فتوای میرزا فضل الله مجتهد اورمیه ای (جریده اختر، سال ١٢٩٧، شماره ٢٢):
"تغییر در خط کتب یا اختیار خطی جدیدی مطلق جایز است بلا اشکال. بلکه هر گاه موجب تسهیل تعلیم و تعلم و تصحیح قرائت بشود راجح خواهد بود. اگر کسی توهم بکند که این تغییر تشبه به اهل خارجه است و جائز نیست، این توهم ضعیف است که اینگونه تشبیهات حرام نیست و الا استعمال سماور باید جائز نباشد."
امروز پس از گذشت ٩٢ سال از گشایش مدرسه ترکی خئییر یورد، ترکهای آزربایجان جنوبی و دیگر نقاط ایران، در راستای سیاستهای فارسگرایانه و انکار و امحاء زبان و هویت ترکی و حقوق زبانی و ملی ملت ترک ساکن در ایران توسط دولت این کشور، از کاربرد آزادانه زبان ملی خود در نظام آموزشی، عرصه های گوناگون حیات اجتماعی و فعالیتهای دولتی بالکل محروم گشته اند و فرهنگ و هویت خلق ترک ساکن در ایران در نتیجه اقدامات سیستماتیک رسمی حاکمیت فارس و غیررسمی جامعه فارسی در آستانه نابودی کامل قرار گرفته است. ایدئولوژی دولتی به تلاشی بسیار گسترده برای باز نویسی تاریخ ایران و زدودن حافظه تاریخی ملت ترک بویژه در دو عرصه سابقه رسمیت زبان ترکی و تعلیم و تعلم به زبان ترکی در آزربایجان جنوبی و دیگر مناطق ملی ترک نشین دست یازیده است. زیرا خود بخوبی می داند آنچه که ملت ترک ساکن در ایران، در آزربایجان جنوبی و خراسان و جنوب و مرکز ایران خواهان آن است، نه چیزی نو و وارداتی، بلکه آنچیزی است که قبل از پیاده شدن طرح استعماری و وارداتی فارس-آریاسازی فعلی به طور طبیعی از بطن تاریخ و جامعه ایرانی برخاسته و در جریان بوده است، یعنی: برابری و تساوی مطلق ملل ساکن در ایران و زبان و فرهنگها و حقوقشان، طرد نژادپرستی آریایی و قومیت گرایی برتری طلب فارسی.
در یک صد سال گذشته استعمار روس (آزه ربایجانچیلیق) و فارس (ایرانچیلیق)، هر کدام در جهت مصالح و نیات خود، به بازنویسی تاریخ معاصر آزربایجان جنوبی پرداخته اند و من جمله شماری از رهبران و شخصیتهای ضد ترک و فارسگرای مرتجع جنبشهای آزادیخواهانه اما غیرملی مشروطیت آزربایجان و آزادستان را به سیماهای تاریخی و حتی قهرمانان ملی آزربایجان تبدیل کرده اند. این دو سیاست استعماری، در عین حال به حذف شخصیتهای حقیقتا ملی، متجدد، مترقی و ترک گرای این دوره مانند میرزا فضل الله مجتهد اورمیه ای و تقی رفعت و همچنین لجن مالی سیاستهای بسیار مثبت عثمانی و اتحاد اسلام در قبال ترکان ایران و آزربایجان جنوبی در این دوره دست زده اند. اما واقعیت آن است که شخصیتهای ترک گرای مذکور و سیاستهای عثمانی در آن دوره و بویژه حرکت اتحاد اسلام از جمله با اقداماتی مانند گسترش ترکی نویسی، تاسیس مدارس ترکی زبان، تشویق به گذار به الفبای لاتینی ترکی و طراحی پرچم برای آزربایجان جنوبی، سازماندهی مقاومت مردمی ترک در برابر متجاوزین ارمنی-آسوری در مناطق غربی آزربایجان جنوبی، آزادسازی برخی شهرهای اشغال شده توسط آنها، .... نقش عظیمی در خودآگاهی ملی ترکان آزربایجان جنوبی و روند ملت شوندگی آنها در اوائل قرن بیستم داشته است.
با این وصف، شایسته است که حاجی فضل الله مجتهد، این خادم انساندوست و وطنپرور، فقیه عالیقدر، مدرنیست و فرهنگ دوست ترک آزربایجانی و آرمانهایش به نیکی یاد شود و جایگاه شایسته خود را در تاریخ سیاسی آزربایجان جنوبی و فرهنگ ترک باز یابد. بسیار بجا خواهد بود اگر روز مبارک تاسیس مدرسه ترک در اورمیه در ٩٢ سال پیش نیز، نه تنها فقط در این شهر، بلکه در سراسر آزربایجان جنوبی و کل ایران به عنوان "روز ملی مدارس ترک" همه ساله گرامی داشته شود.
در زیر بخشی از مارش و سرودی را که ٩٢ سال پیش کودکان و جوانان ترک در مدرسه خئییر یوردوی اورمیه آزربایجان میخواندند تقدیم میشود. سخنان این مارش، سروده شاعر برجسته ترک، محمدامین یورداقول (١٩٤٤-١٨٦٩) است:
Mәn bir Türkәm
من بیر تورکم
)Urmu Xeyir Yurdu Oxulu
اورمو-١٩١٨ دوغوش ایلی (١٢٩٦ گونه ش ایلی
1918 خئییر یوردو اوخولو
Mәn bir Türkәm denim cinsim uludur
من بیر تورک`ه م، دینیم جینسیم اولودور
Sinәm özüm atәş ilә doludur
سینه م، اؤزوم آته ش ایله دولودور
İnsan olan vәtәninin quludur
!Türk evladı evdә durmaz gedәrәm
تورک ائولادی ائوده دورماز، گئده ره م!
yaradanın kitabını qaldırtmam
یارادانین کیتابینی قالدیرتمامVәtәnimin bayrağını aldırtmam
وطه نیمین بایراغینیDüşmәnimi vәtәnimә saldırtmam
دوشمه نیمی، وطه نیمه سالدیرتمامTanrı evi viran qalmaz gedәrәm
تانری ائوی ویران اولماز٬ گئده ره م!Bu torpaqlar әcdadımın ocağı
بو تورپاقلار اجدادیمین اوجاغیEvim köyüm hәp bu yurdun bucağı
ائویم٬ کؤیوم٬ هپ بو یوردون بوجاغی
İştә vәtәn iştә Tanrı qucağı
ایشته وطه ن٬ ایشته تانری قوجاغی
Ata yurdun evlad pozmaz gedәrәm
آتا یوردون ائولاد پوزماز٬ گئده ره مTanrım şâhid duracağam sözümdә
تانریم شاهید٬ دوراجاغام سؤزومده
Millәtimin sevgilәri özümdә
میلله تیمین سئوگیله ری اؤزومدهVәtәnimdәn başqa şey yox gözümdә
وطه نیمده ن باشقا شئی یوخ گؤزومدهYar yatağın düşmәn almaz gedәrәm
یار یاتاغین دوشمه ن آلماز٬ گئده ره مAğ köynәklә göz yaşımı silәrәm
آغ کؤینه کله گؤز یاشیمی سیله ره م
Qara daşla piçağımı bilәrәm
قارا داشلا پیچاغیمی بیله ره مVәtәnimçün ucalıqlar dilәrәm
وطه نیمچون اوجالیقلار دیله ره مBu dünyada kimsә qalmaz gedәrәm
بو دونیادا کیمسه قالماز٬ گئده ره م
ترجمه فارسی:
من ترک هستم، دین و جنسم والاست
سینه ام، درونم از آتش انباشته است.
آنکه انسان است، بنده وطن خویش است،
فرزندان ترک، در خانه نمی نشینند، به پیش
!
کتاب آفریدگار را هرگز به کسی نمی دهم
اجازه نمیدهم که کسی پرچم وطنم را برداشته و بیافکند،
هیچگاه به دشمن مجال هجوم به میهنم را نمیدهم.
خانه پروردگار ویران نمیشود، به پیش!
این خاک، جایگاه مقدس اجداد من است
خانه و روستای من همه در گوشه و کنار این سرزمین است
وطن، آغوش پروردگار است
فرزندان، سرزمین پدری را اهمال نمی کنند، به پیش
!
خداوند شاهد است، بر سر سخن خود خواهم ایستاد
عشق ملتم در درونم است
به جز وطنم به چیزی نمی اندیشم
بستر یار جای دشمن نیست، به پیش!
با پیراهن سفید اشک چشمانم را پاک می کنم
با سنگ سیاه چاقوی خود را تیز می کنم
و برای وطن خود سربلندی آرزو می کنم
کسی در این دنیا باقی نیست، به پیش
