نگاهی به وضعیت ادبیات مرثیه تركی

و چرایی وبلاگ اوخشاما

ادبیات مظلوم مرثیه ای ما به سان آن چیستان دوران بچگی مان كه "نه گؤیده‌دیر، نه یئرده، حلقه وۇرۇب بی یئرده؟" الان در وضعیت بلاتكلیفی به سر می برد. نه این خاكیان آنرا ارج می نهند و نه آن آسمانیان، و البته در جایی هم كه حلقه زده است باز هم بی صاحب است.

مرثیه سرایی و تعزیه خوانی در تاریخ آذربایجان از قدمتی بسیار برخوردار است. تركان در قدیم، ماتم را «یوغ» و سوگ سرود را «آغی» می گفتند. آنان حتی علاوه بر مرثیه سرایی در سوگ عزیزان از دست رفته خود، گاه در رثای برخی از حیوانات اهلی نجیب و وفادار چون اسب نیز، قطعاتی سوزناك و مرثیه گونه می سروده اند.

این مراثی اغلب در قالب «مانی» (بایاتی و دو بیتی آذری در هفت هجا) سروده می شد. در بین قبایل بسیار دیرینه ی ترك، نوع دیگری از مرثیه بود كه به آن «ساغور» می گفتند و آن را در ماتم جوانمردان، پهلوانان، سخاوتمندان، پیران قبایل و... به همراه ناله ی «قوپوز» (ساز) با آهنگهای غم انگیزی می خواندند.

از دوره صفویه در آذربایجان و برخی مناطق شیعه نشین همچون عراق كه تركهای شیعی مذهب در آنها ساكن بودند - مرثیه سرایی و تعزیه خوانی به زبان تركی، به مراثی و مصایب اهل بیت عصمت و طهارت - علیهم السلام - منحصر شد و توجه شاعران و نوحه سرایان شیعه، بیش از هر چیزی، به حادثه خونین و جانگداز از كربلا و شهادت مظلومانه سالار شهیدان، امام حسین - علیه السلام - و یارانش معطوف گشت. از آن پس، توجه به مرثیه سرایی در تاریخ ادبیات آذربایجان به مراتب بیش از دیگر انواع شعر بوده است. حماسه حسینی قسمت اعظم ادبیات كلاسیك - نظم و نثر - آذری را به خود اختصاص داده است. شاعران دلسوخته اهل بیت پیامبر «ص» در گستره عظیم زبان آذری - ایران، عراق، آذربایجان، قفقاز، تركیه و... - در ماتم عظمای سیدالشهدا اشعاری جانسوز سروده، دیوانها پرداخته اند و حماسه ها ساخته اند!... صدها دفتر و دیوان عاشورایی كه امروز از انبوه این شاعران آل عبا در دست داریم شاهد این مدعاست.