سلمان صفریان

صمد بهرنگی جز و نویسندگان است كه به ندرت شاهد آثار علمی و تحقیق بی طرفانه در مورد وی و آثارشان می باشیم.لذا بر آن شدیم تا گامی در جهت شناسایی چهره واقعی او برداشته و به تحلیل محتوای آثارش بپردازیم.اكنون به ترتیب ، به جمع بندی موارد بررسی شده خواهیم كوشید.
    صمد در دوم تیر ماه سال 1318در محلة چرنداب  تبریز، در خانواده ای فقیر دیده به جهان گشوده است.دوران كودكی او همزمان با اشغال تبریز از سوی قشون روس ،جنگ جهانی دوم ،قیام فرقة‌دموكرات آذربایجان و كودتای 28 مرداد 1330بوده است.او تحصیلات متوسطة‌خود را در این شهر به سر برده ،وارد دانشسرای تربیت معلم شده، سپس به ادامة‌تحصیل در رشتة‌ادبیات انگلیسی در دانشگاه تبریز پرداخته است. و در این دوران در فعالیت های سیاسی وقت، خصوصاً‌اعتصابات معلمین به طور فعال مشاركت داشته است.
     علی رغم اینكه صمد در 29سالگی دار فانی را وداع گفته ،آثار قابل توجهی چه ا زنظر كمی و چه از نظر كیفی از خود به یادگار گذاشته است.در حالی كه 29 سال برای یك نویسنده عمر چندان زیادی نیست.همین امرنشان از فعالیت بسیار زیاد وی می باشد.

دكتر ح. م. صدیق

بحر متدارَك

1ـ تعریف:

متدارك، در لغت به معنای پیوسته و دریابنده است و در اصطلاح عروض بحری است كه از تكرار ركن فاعلن حاصل می‌شود. این بحر جزء بحوری است كه خلیل بن احمد آن را وضع نكرده است و در عربی كاربرد زیادی ندارد. واضع این بحر ابوالحسن سعید بلخی مشهور به اخفش است و با جابه‌جا كردن سبب و وتد پدید آمده است.

متدارك از بحوری است كه انطباق كم‌تری با شعر دارد و كم كاربردی بودن آن میان شعرای عرب و ترك و فارس مشترك است.

2ـ زحافات مشهور ركن فاعلن:

1 ـ مخبون= فعلن

2 ـ مقطوع= فاعلْ= فع‌لن

3 ـ احذّ= فا= فع

3ـ اوزان مهم بحر متدارك:

غلامحسین صدری افشار با بیان این‌كه سركوب زبان‌های بومی در ایران در عصر پهلوی به تقلید از تركیه اتفاق افتاد، می‌گوید آموزش زبان‌های بومی وحدت ملی و زبان فارسی را تقویت می‌كند.

این فرهنگنامه‌نویس پیشكسوت در گفت‌وگو با ایسنا، درباره مباحثی كه این روزها از سوی دولت مبنی بر آموزش زبان‌های بومی مطرح شد‌ه، گفت: این یك مسأله تاریخی است. متأسفانه از دوره رضاشاه به تقلید از تركیه این تفكر شكل گرفت كه اگر ما روی یك زبان تأكید كنیم باعث وحدت ملی می‌شود. در آن زمان گفته شد در كشور تركیه همه ترك‌اند و زبان‌ آن‌ها هم تركی است. درحالی‌كه در تركیه، علاوه بر ترك‌ها، عرب، یونانی و ارمنی زندگی می‌كردند، اما آن‌ها این اشتباه را كردند كه بر زبان تركی تأكید كردند و حتا حروف الفبای خود را تغییر دادند. سال‌ها به اقلیت‌ها فشار آوردند كه نتیجه‌ای هم نداشت و می‌بینیم كه امروز سر باز كرده است.

اولو تانری

گؤزه ل تانری

گؤك تانری

سن توركو و تورك یوردلارینی قورو!

دوشمان شریندن ساخلا.

توركو ایگیدلیكده دائیم ائت.

توركو ارلیك داعواسی ایله یاشات.

توركو گرچكچی یاپ.

توركون گؤنلؤنه هر شی دن اؤنجه، حتی قورساغینا(معده سینه) اكمك قویماسیندان اول، توركلوك سئوگیسینی قوی!

توركو ایده آل ایله یاشات و ایده آلی حقیقت یاپمایا چالیشسینلار.

تؤره لرینی جانلاری گیبی ساخلات.

توركه راحاتلیق وئرمه، بلكی ترسینه زحمته آلیشدیر.

زحمتله اوره كلری و بدنلری دمیر گیبی اولسون.

بو سایه ده توركه یؤكسك چالیشما قودرتی وئریرسین.

توركو فعّال، جوّال(داورانیشلارینی سورعتلی و كسین) ائدرسین.

توركه ده گیشمز بیر سجیّه وئر.

زامانلا توركون سجیه سی، ده گیشمه سین، ساده تكمل ایله تعدیلات گؤرسون!

اورمو گؤلونون دیلیندن بیر غزل :

ایللر بویو حیاتیما قوردون كمین، گونش!

آزقین گونش بلالی گونش ذاتی جین گونش!

سن هرنه سوزلادین او قدر من دایازلادیم

آی ییرتیجی باخیش لاری مندن درین گونش

ایللر اولار كی آخمادی بیر چای بو دوزلاغا

مندن آلان بولود لاری بس نیله دین گونش؟

اولما بوراخدین اونلاری یئللر قاچیرتد یلار

یا آزدیریب، آلاخلارا وئردین كبین،گونش!

قارشیندا بوغلایان سولاریمدان اوتانمادین

بیرده آخان دامارلاریمی پی له دین، گونش!

بیرقیسا بوی لی دالغانی دا قالدیرانمیرام

یئللر اسنده قیوریلیرام چین به چین، گونش!

آخ قارقیمیش!گؤروم سنی سؤنسون آلوو لارین

گؤیده دؤنوب داشا اولاسان بیر سرین گونش

آی ییرتیجی باخیشلاری مندن نفس آلان

سؤیله منیم بولودلاریمی نئله دین گونش؟

۱۲/6/90 تبریز

سایقی لارلا

سو"دئییبدیر منه اولده،آنام آب كی،یوخ

                                    "یوخو"اویرتدی اوشاقلیقدامنه،خواب كی،یوخ

ایلك دفعه كی،"چورك"وئردی منه نان دئمه دی

                                     ازلیندن منه "دوزدانه"، نمكدان  دئمه دی

آنام ،اختر دئمه یبدیرمنه،"اولدوز "دئییب او

                                     سو دوناندا،دئمه ییب یخدی بالا،"بوز"دئییب او

"قار" دئییب ،برف دئمه ییب،دست دئمه ییب"ال"دئییب او

                                    منه هئچواخت بیا سویله مه ییب،"گل"دئییب او

یاخشی خاطیرلاییرام،یاز گونو اخشام چاغی لار

                                     باغچانین گون باتانیندا كی،ایلیق گون یاییلار

گل:-دئیه ردی،-داراییم باشیوی ای نازلی بالام!

                                     گلمه سن گر،باجیوین آستاجا زولفون دارارام

او دئمه زدی كی ،-بیا شانه زنم بر سر تو

                                    گر نیایی بزنم شانه سر خواهر تو

بلی،داش یاغسادا گویدن،سن او سان من ده بویام

                                  وار سنین باشقا آنان،واردی منیم باشقا آنام

اوزومه مخصوص اولان باشقا ائلیم واردی منیم

                                 ائلیمه مخصوص اولان باشقا دیلیم واردی منیم

ایسته سن قارداش اولاق،بیر یاشایاق،بیرلیك ائدك

                                  وئریبن قول-قولا،بوندان سورا بیر یولدا گئدك

اولا،اوزگه كولك لرله گرك آخمایاسان 

                                  ثانیا،وارلیغیما،خالقیما خور باخمایاسان

یوخسا گر زور دئیه سن ملتیمی خوار ائده سن

                                   گون گلر،صفحه چونر،مجبور اولارسان گئده سن

    شعر:پروفسوردوكتور محمد تقی زهتابی(كیریشچی)

ایتی: تیز
ایتیلتمك: تیز كردن
ایتیله شمك: تیز شدن
-----------
دؤز: درست
دؤزه لمك: درست شدن
دؤزه لتمك: درست كردن
دؤزمك: به نظم درآوردن
دؤزولمك: به نظم كشیده شدن

ائل بگی:رئیس قوم،راهبرمردم

ائل باشی:رهبرمردم،رئیس ملّت

ائل مالی:بیت المال

ائلچی:رسول،سَفیر

ایم:اشاره

ایْر:آواز،ترانه

ایشیم/ایْشیق:نور،پرتو

ایلدیریم:آذرخش،تندر،صاعقه

ایرماق:رود(قیزیل ایرماق:رودی درتوركییه)