چیلله

بو مقاله ایکی بؤلومدن عیبارتدیر. بیرینجی بؤلومده چیلله مراسیمی‌نین فلسفه‌سی  و تاریخیندن سؤز گئده‌جک، سونرا دا آذربایجاندا کئچیریلن چیلله مراسیمی‌نین بعضی اؤزللیکلری و گؤزللیکلریندن دانیشیلاجاق.

علیرضا صرافی

گیریش:

سوسیولوقلارا گؤره، ایلکین اینسانین دونیا گؤروشو، اساطیر ( میتولوژی )، آنیمیسم، توتمیسم و  بو کیمی دونیا گؤروشلری اساسیندا قورولموشدور. او طبیعتین بوتون اؤنملی حادیثه‌‌لری اوچون میتولوژیک مدل یاراداراق، اونلاری اؤز چیخارینجا تبیین ائتمیش،  هم ده اونلارلا باریشاراق گئچینه‌بیلمیشدیر. ایلکین اینسان  اؤزونون اویدوردوغو افسانه‌لره ایناناراق، طبیعتده باش وئرن چتینلیکلره قاتلانیب، یاشاماغی باجارمیشدیر.

ایستر اسکی تورکلرین شامانلیق اینانجلاریندا، ایسترسه ‌ده زرتشت دینینده، اود و اوجاق قوتسالدیر. آذربایجان خالقی‌نین اینانجلار سیستمی ترکیبینده ایسلامیتدن اؤنجه‌کی هر ایکی دین ( شامانلیق و زرتشتی‌لیک ) اساس رول اوینامیش و بوگونه قدر ده عرف، عادت و مراسیملریمیزده اؤزونو ساخلامیشدیر. بونلارین هر ایکیسینده ده ایشیق، ایستی و گوندوز خئیر، قارانلیق، سویوق، قیش و گئجه ایسه شر ساییلیر( پاشا افندیئف صص ۱۳۳-۱۳۶).

کیم منه قوناق اولور؟

پلاستیک لیواندا سو  سوزموشم

شامپو قابینا قند

بیر قوتو آناتا  بیسکویتی

باشیمین اوستونده قارغا قاریلدار

منه بیر چَرَک گؤی اوزو گتیرسین

کیم منه قوناق اولاجاقسا.

کیم منه قوناق اولور بو گئجه؟

کیم منه قوناق؟

(English)

The dog wanted to fly

So he went to see the crow

When the crow told him how to fly

He believed the crow.

He climbed the tree running.

He perched on a branch

And opened his legs

And raised his ears upright

And barked a few times woof, woof

And he threw himself up in the air

Flapping his legs and ears.

He fell to the ground

He groaned and groaned(vah vah vah)

The crow laughed and laughed( ha ha ha).

کوپک ایله قارقا

  کوپک اوچماق ایسته میش 

  بیرگون قارقایا گئتمیش. 

  قارقا اونا آنلاتمیش. 

  بیزیمکی ده اینانمیس. 

  دیرماشمیش قاچا قاچا 

  بوداخلی بیر آغاجا، 

  آچمیش آیاقلارینی 

  شوشلمیش قولاقلارینی 

  هورویوب نئچه دفعه  

  آتمیش اؤزونو یئره 

  کوپک دوشموش 

  واه واه واه 

  قارغا گولموش

   ها ها ها

Rabbit

(English)

My long ears hear even a whisper.

I have strong teeth.
I have a short tail.
Come on come on guess my name.
If you can’t guess my name,
I will get upset.
I love to eat carrots and cabbage.
I run down the hill fast.
I run up the hill slowly.
Come on, come on, guess my name.
For I have an easy name,
I will get upset.

داوشان

ایکی اوزون قولاقیم

بیر فیسیلتینی ائشیده ر 

  ایتی گوجلی دیشله ریم 

  کیچیک بیر قویروغوم وار 

  تئز اول تئز اول ائشیدین 

  جوخ آسان بیر آدیم وار 

  تانیماساز آدیمی

 اینجیه ره م اوشاقلار

  من کئشیر جوخ یییه ره م 

  کله میده سئوه ره م 

  اینیشی تئز قاچارام ،

  یوققوشو گئج چیخارام 

  تئز اول تئز اول ائشیدین 

  چوخ آسان بیر آدیم وار 

  تانیماساز آدیمی

 اینجیه ره م اوشاقلار

Sound of the Birds

(English)

Sound of the birds all over the lowland

Everybody feels admiration for it

The honey bees settle on the flowers

The sweet lambs are looking for some grass

The leaves on the green trees

All these fragrant and fresh soils 

  قوش سسلری 

 قوش سسلری داغا داشا یاییلیر 

  انسان بونا حئیران اولور باییلیر 

  بال آریلار چیچک لره قوناللار 

  قوش قوزولار تزه اوت آختاراللار 

  یاشیللانمیش آغاجلاردا یارپاقلار 

  عنبر کیمین عطیر وئریر تورپاقلار 

 White Duck

(English)

Look there is a white duck!

It swims serenely

As it swims, it dives,

And it dives

It sings quack, quack, quack

Its tail is short, its beak is long,

its feathers are bright, it waddles

It sings quack, quack, quack

 آغ اورده ک

باخ بیر آغ اورده ک 

  نه گوزه ل اوزوری 

  اوزوپ گئدرکن باتیب چیخیری 

  باتیب چیخیری

  واک واکا  واک واک واک 

  ویک ویکی ویک ویک ویک 

  دیمدیگی اوزون قویروقو قیسا 

  توکله ری پارلاق یئریشی اویناق 

  واک واکا واک واک واک 

  ویک ویکی ویک ویک ویک 

Winter

(English)

It’s white everywhere

Winter has a different taste

The sky is a bit darker..

Water is frozen in the small creeks.

Come on, let’s make a big snowman.

If you are not afraid of a fall,

Let’s slide on ice.

  قیش

  دووم آغ اولدو اورتالیق. 

  قیشین دا آیری دادی وار. 

  هاوا بیر پارجا قارانلیق. 

  هر یاندا بوز توتموش سولار. 

  گل بیزده بئیله قوجامان 

  بیر قار آدامی دوزه ده ک. 

  اگر سینماقدان قورخمازسان، 

فلسفه قیام مختار

مـخـتار زمانی که تصمیم بر نابودى قاتلان امام حسین(علیه السلام) گرفت، گفت: «دین ما به ما اجازه نمى‌دهد که بگذاریم کسانى که حسین(علیه السلام) را کشته‌اند در این دنیا، با امنیت و آسایش زندگى کـنـنـد، آنگـاه در حقیقت، من ناصر و خونخواه آل محمد(صلی الله علیه و آله) نیستم، بلکه کذّاب خواهم بود. براى دستیابى بر آن جانیان، از خدا کمک مى‌طلبم و خداى را سپاسگـزارم کـه مـرا شـمـشیرى بر سر آنان قرار داده و نیزه‌اى که بر آنان وارد خواهد شد و انتقام گیرنده آنان که حق اهل بیت پیامبر(صلی الله علیه و آله) را بگیرم و بر خداوند حق است که آنان را که دستشان به خـون اهـل بـیـت پیامبر آغشته شده به قتل برساند و آنان که حق خاندان پیامبر را نادیده گـرفته‌اند خوار و ذلیل کند. پس آنان را به من معرفى کنید تا تعقیبشان کنم و ریشه آنان را برکنم.

مختار همه همت خود را براى این هدف مقدّس، کـه هـدف اصـلى قـیـام او بـود، بـه کـار برد.(1) موسى بن عامر مى‌گوید: «مختار فرمان داد که قاتلان امام حسین(علیه السلام) را تعقیب کنید و مى‌گفت: بـه خدا قسم، آب و خوراک بر من ناگوار است تا این که زمین را از لوث وجود آن ناپاکان پاک سـازم.»(2) بـنـابراین، عده‌اى به صورت گروهى و عده‌اى نیز فرد فرد به دست انتقام و عدالت سپرده شدند و به جزاى اعمال ننگین خود رسیدند.

نحوه کشته شدن یزید

یزید روزی با اصحابش به قصد شکار به صحرا رفت. به اندازه دو یا سه روز از شهر شام دور شد، ناگاه آهویی ظاهر شد یزید به اصحابش گفت: خودم به تنهایی در صید این آهو اقدام می‌کنم کسی با من نیاید. آهو او را از این وادی به وادی دیگر می‌برد. نوکرانش هر چه در پی او گشتند اثری نیافتند.

یزید در صحرا به صحرانشینی برخورد کرد که از چاه آب می‌کشید. مقداری آب به یزید داد ولی بر او تعظیم و سلامی نکرد.

یزید گفت: اگر بدانی که من کیستم بیشتر من را احترام می‌کنی! آن اعرابی گفت ای برادر تو کیستی؟ گفت: من امیرالمومنین یزید پسر معاویه هستم. اعرابی گفت: سوگند به خدا، تو قاتل حسین بن علی(علیهماالسلام) هستی ای دشمن خدا و رسول خدا.

اعرابی خشمگین شد و شمشیر یزید را گرفت که بر سر یزید بزند، اما شمشیر به سر اسب خورد، اسب در اثر شدت ضربه فرار کرد و یزید از پشت اسب آویزان شد. اسب سرعت می‌گرفت و یزید را بر زمین می‌کشید، آنقدر او را بر زمین کشید که او قطعه قطعه شد. اصحاب یزید در پی او آمدند، اثری از او نیافتند، تا این که به اسب او رسیدند فقط ساق پای یزید روی رکاب آویزان بود.(3)