دكتر ح. م. صدیق

بحر متدارَك

1ـ تعریف:

متدارك، در لغت به معنای پیوسته و دریابنده است و در اصطلاح عروض بحری است كه از تكرار ركن فاعلن حاصل می‌شود. این بحر جزء بحوری است كه خلیل بن احمد آن را وضع نكرده است و در عربی كاربرد زیادی ندارد. واضع این بحر ابوالحسن سعید بلخی مشهور به اخفش است و با جابه‌جا كردن سبب و وتد پدید آمده است.

متدارك از بحوری است كه انطباق كم‌تری با شعر دارد و كم كاربردی بودن آن میان شعرای عرب و ترك و فارس مشترك است.

2ـ زحافات مشهور ركن فاعلن:

1 ـ مخبون= فعلن

2 ـ مقطوع= فاعلْ= فع‌لن

3 ـ احذّ= فا= فع

3ـ اوزان مهم بحر متدارك:

غلامحسین صدری افشار با بیان این‌كه سركوب زبان‌های بومی در ایران در عصر پهلوی به تقلید از تركیه اتفاق افتاد، می‌گوید آموزش زبان‌های بومی وحدت ملی و زبان فارسی را تقویت می‌كند.

این فرهنگنامه‌نویس پیشكسوت در گفت‌وگو با ایسنا، درباره مباحثی كه این روزها از سوی دولت مبنی بر آموزش زبان‌های بومی مطرح شد‌ه، گفت: این یك مسأله تاریخی است. متأسفانه از دوره رضاشاه به تقلید از تركیه این تفكر شكل گرفت كه اگر ما روی یك زبان تأكید كنیم باعث وحدت ملی می‌شود. در آن زمان گفته شد در كشور تركیه همه ترك‌اند و زبان‌ آن‌ها هم تركی است. درحالی‌كه در تركیه، علاوه بر ترك‌ها، عرب، یونانی و ارمنی زندگی می‌كردند، اما آن‌ها این اشتباه را كردند كه بر زبان تركی تأكید كردند و حتا حروف الفبای خود را تغییر دادند. سال‌ها به اقلیت‌ها فشار آوردند كه نتیجه‌ای هم نداشت و می‌بینیم كه امروز سر باز كرده است.

اولو تانری

گؤزه ل تانری

گؤك تانری

سن توركو و تورك یوردلارینی قورو!

دوشمان شریندن ساخلا.

توركو ایگیدلیكده دائیم ائت.

توركو ارلیك داعواسی ایله یاشات.

توركو گرچكچی یاپ.

توركون گؤنلؤنه هر شی دن اؤنجه، حتی قورساغینا(معده سینه) اكمك قویماسیندان اول، توركلوك سئوگیسینی قوی!

توركو ایده آل ایله یاشات و ایده آلی حقیقت یاپمایا چالیشسینلار.

تؤره لرینی جانلاری گیبی ساخلات.

توركه راحاتلیق وئرمه، بلكی ترسینه زحمته آلیشدیر.

زحمتله اوره كلری و بدنلری دمیر گیبی اولسون.

بو سایه ده توركه یؤكسك چالیشما قودرتی وئریرسین.

توركو فعّال، جوّال(داورانیشلارینی سورعتلی و كسین) ائدرسین.

توركه ده گیشمز بیر سجیّه وئر.

زامانلا توركون سجیه سی، ده گیشمه سین، ساده تكمل ایله تعدیلات گؤرسون!

اورمو گؤلونون دیلیندن بیر غزل :

ایللر بویو حیاتیما قوردون كمین، گونش!

آزقین گونش بلالی گونش ذاتی جین گونش!

سن هرنه سوزلادین او قدر من دایازلادیم

آی ییرتیجی باخیش لاری مندن درین گونش

ایللر اولار كی آخمادی بیر چای بو دوزلاغا

مندن آلان بولود لاری بس نیله دین گونش؟

اولما بوراخدین اونلاری یئللر قاچیرتد یلار

یا آزدیریب، آلاخلارا وئردین كبین،گونش!

قارشیندا بوغلایان سولاریمدان اوتانمادین

بیرده آخان دامارلاریمی پی له دین، گونش!

بیرقیسا بوی لی دالغانی دا قالدیرانمیرام

یئللر اسنده قیوریلیرام چین به چین، گونش!

آخ قارقیمیش!گؤروم سنی سؤنسون آلوو لارین

گؤیده دؤنوب داشا اولاسان بیر سرین گونش

آی ییرتیجی باخیشلاری مندن نفس آلان

سؤیله منیم بولودلاریمی نئله دین گونش؟

۱۲/6/90 تبریز

سایقی لارلا

سو"دئییبدیر منه اولده،آنام آب كی،یوخ

                                    "یوخو"اویرتدی اوشاقلیقدامنه،خواب كی،یوخ

ایلك دفعه كی،"چورك"وئردی منه نان دئمه دی

                                     ازلیندن منه "دوزدانه"، نمكدان  دئمه دی

آنام ،اختر دئمه یبدیرمنه،"اولدوز "دئییب او

                                     سو دوناندا،دئمه ییب یخدی بالا،"بوز"دئییب او

"قار" دئییب ،برف دئمه ییب،دست دئمه ییب"ال"دئییب او

                                    منه هئچواخت بیا سویله مه ییب،"گل"دئییب او

یاخشی خاطیرلاییرام،یاز گونو اخشام چاغی لار

                                     باغچانین گون باتانیندا كی،ایلیق گون یاییلار

گل:-دئیه ردی،-داراییم باشیوی ای نازلی بالام!

                                     گلمه سن گر،باجیوین آستاجا زولفون دارارام

او دئمه زدی كی ،-بیا شانه زنم بر سر تو

                                    گر نیایی بزنم شانه سر خواهر تو

بلی،داش یاغسادا گویدن،سن او سان من ده بویام

                                  وار سنین باشقا آنان،واردی منیم باشقا آنام

اوزومه مخصوص اولان باشقا ائلیم واردی منیم

                                 ائلیمه مخصوص اولان باشقا دیلیم واردی منیم

ایسته سن قارداش اولاق،بیر یاشایاق،بیرلیك ائدك

                                  وئریبن قول-قولا،بوندان سورا بیر یولدا گئدك

اولا،اوزگه كولك لرله گرك آخمایاسان 

                                  ثانیا،وارلیغیما،خالقیما خور باخمایاسان

یوخسا گر زور دئیه سن ملتیمی خوار ائده سن

                                   گون گلر،صفحه چونر،مجبور اولارسان گئده سن

    شعر:پروفسوردوكتور محمد تقی زهتابی(كیریشچی)

ایتی: تیز
ایتیلتمك: تیز كردن
ایتیله شمك: تیز شدن
-----------
دؤز: درست
دؤزه لمك: درست شدن
دؤزه لتمك: درست كردن
دؤزمك: به نظم درآوردن
دؤزولمك: به نظم كشیده شدن

ائل بگی:رئیس قوم،راهبرمردم

ائل باشی:رهبرمردم،رئیس ملّت

ائل مالی:بیت المال

ائلچی:رسول،سَفیر

ایم:اشاره

ایْر:آواز،ترانه

ایشیم/ایْشیق:نور،پرتو

ایلدیریم:آذرخش،تندر،صاعقه

ایرماق:رود(قیزیل ایرماق:رودی درتوركییه)

دانلود كتاب بازیهای محلی آذربایجان‎

یالاواجلاردان[1] حضرت نوحون [ع] اوغلو یافثین تورك آدیندا بیر اوغلو وار ایدی. تورك ائلینین ایلك آتاسی بو اولو كیشیدیر.

آتاسی یافث اؤلونجه تورك، ایسیق گؤل چئوره سینده یئرلشیر، ایلك چادیری قورور. توركلر اوندان، اونون بالالاریندان تؤرر.

آنجاق توركلر اؤنجه لری چین[2] دینینی بیلمزلر، بوتا تاپینماقدا ایدیلر. چین دینیندن چیخمیش، ساپیتمیشدیلار. قاراخان توركلره خاقان اولدوغو چاغدا ایسه بوسبوتون آزیتمیشلار، توپدان قاویر[3] اولموشدولار.

بنام خدا

آتلاق: ساعت (دستگاه).

آلماناق: تقویم. سالنامه.

آی: ماه. كرة ماه. برج. اسامی برجهای فلكی در زبان تركی به این ترتیب هستند: 1) حَمَل: قوْچ، قوْچاق، قوْچقار. 2) ثور: بوْغا، اود، اؤكوز. 3) جوزا: گولشچی، ائكیزلر، ائكیز. 4) سرطان: یئنگج. 5) اسد: اسلان. 6) سنبله: باشاق. 7) میزان: اولگو. 8) عقرب: چایان. 9) قوس: یای. 10) جدّی: اوْغلاق. 11) دلو: ساقا، دوْلچا. 12) حوت: بالیق. نام ماهها نیز در زبان تركی به این ترتیب است: 1) فروردین: آغلار گولر، ائركك قاراجا، اوْغلاق قیران، باش آی، بایراق آیی، چالقان قوران، یاز اولدوز. بیردین. كؤروك. قانق. توْتورنو. كرك. توتار. 2) اردیبهشت: گولن آی. اولوق آی. چین قوران. كؤكك. آن آی. قوسقار. قیچاوبان. نامیس. اؤرتنگ. شین آی. اوستار. 3) خرداد: قیزاران، قان اوْیانان، موْز آیی. مامیر. پس آی. سیلكر. لوكور. دارتچان. قزل. شابین. لویام. 4) تیر: قوْرا پیشن. اوْتامالی. اؤلن آی. چولوق. یاینی. پار آی. اوْلان آی. اوْداق آی. 5) مرداد: قویروق دوْغان، وارتاوار. شیلده. پیچن. توْز آی. قیرقار. وْوت آی. 6) شهریور: زومار. تامیز. اوْرقاق. كیسچن. قیرقاووز. اوْت آی. چیزیق آی. آتیرداق. 7) مهر: خزل آیی. قیركویك. اورتون. گوزنو. آلچان. تایقا. بالاغان. 8) آبان: قیروْو آیی. دوْغوزدون. قازان. قورتویاق. كیچكرك. قاچنی. چاریس. آلتینلی. 9) آذر: اوْخ آتان. چؤمچه قوروتماز. قاراشا. قیرلاش. سوْخ آی. ائندیره ووك. قیرلاس. آخسینلی. 10) دی: چیلله. قارا قیش. قار باسان. آرالیق. جالتوْخسان. كیچیك. آلای. باشیل. كیتیك. بیلیده. 11) بهمن: دوْندوران. قوران. كؤچورگن. قانتار. جل آی. كورگن آی. چیل آی. باییچا. كوزر. توْخسونلو. 12) اسفند: بایرام آیی. بوْز آی. قیش قیران. بوْغای. بیردین. جَملَه. سیغین. قیشقی قوران. آلاچیلله. آلاچاپوْ. آقپان. آزیق. پوْزوق. آووزنو. قیرا. آرقان. چاسقی. اوْلونلو.