«آذر» و «آذری»
دکتر حسین محمدزاده صدیق

تاریخ ادبیّات ایران یا تاریخ ادبیّات فارسی؟!

بررسی جلوه های«ترک ستیزی»در تاریخ ادبیّات صفا

اختیار بخشی، دانشجوی دورۀ دکتری زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه گیلان

 آلدادیجی اوخشارلیق

مارک تواین

 چئویرن:عولوی بونیادزاده 

       بیر نئچه ایل اول قاتارلا نیویورک اشتاتینداکی سالامانکا واغزالینا گلمیشدیم. اورادان باشقا بیر قاتارلا اوزاق صفره گئتمه‌لی‌ایدیم. پلاتفورمادا چوخلو آدام واردی و هامیسی تامامیله دولو اولان همین قاتارا مینمه‌یه جهد ائدیردیلر. کاسساداکی گنجدن منه بیر بیلئت وئرمه‌سینی خواهیش ائتدیم، او ایسه  " یوخدور " ، - دئیه جاواب وئردی. اورادان آرالاندیم و قارشیدان گلن بیر یئرلی مأموردان او قاتاردا بیر بیلئت الده ائتمه‌ییمه کؤمک گؤسترمه‌سینی خواهیش ائتدیکده او، منیم سؤزومو کسه‌رک غضبله دئدی:  " مومکون دئییل، هر کونج-بوجاغی دولودور، بیر ده منی ناراحات ائتمه " . او، آرخاسینی منه طرف چئویریب چیخیب گئتدی. من اؤزومو ائله تحقیر اولونموش حساب ائتدیم کی، یول یولداشیما دئدیم:  " منیم کیم اولدوغومو بیلسه ایدیلر بونلار… " . لاکین یولداشیم درحال سؤزومو کسدی:  " جفنگیات دانیشما، وضعیتله باریشمالی‌ییق " ، - دئدی،  " اگر اونلار سنین کیم اولدوغونو بیلسه‌ایدیلر، تامامیله دولو بیر قاتاردا بیلئت تاپماغا سنه نئجه کؤمک ائدردیلر؟ " . 

  روس چارینی و ایران شاهینی حئیران ائدن صنعتکار 

      موسیقی مدنیتی تاریخیمیزده اؤزونه مخصوص ایز قویان صنعتکارلاردان بیری ده مشهور خاننده بولبولجان (عبدولباقی کربلایی علی اوغلو زولالوو) اولوب. بو ایل آنادان اولماسی نین 170 ایلی تامام اولان صنعتکار قاراباغین، موسیقیمیزین بئشیگی ساییلان شوشانین یئتیرمه سی ایدی، 1841-جی ایلده بورادا آنادان اولموشدو. 

     آذربایجانین قاباقجیل معاریف خادیمی، گؤرکملی یازیچی و ناثیر، ایستعدادلی ترجومه‌چی میکاییل رضاقولوزاده 1905-جی ایل مارتین 17-ده باکیدا آنادان اولموشدور. میکاییل رضاقولوزاده شاعیر، ناثیر، ترجومه‌چی کیمی چوخ‌ساحه‌لی یارادیجیلیق یولو کئچمیشدیر. عالی پئداقوژی مکتبی بیتیردیکدن سونرا باکی مرکزی کیتابخاناسیندا مودیر ایشله‌میش،  موسکوا دؤولت اونیوئرسیتئتینده آسپیرانتورانی اوغورلا باشا وورموشدور. آذرنشرده ترجومه‌چی،  «اینقیلاب و مدنیت» ژورنالیندا مسئول کاتیب، «آذربایجان» ژورنالیندا باش رئداکتور موعاوینی وظیفه‌‌لرینده چالیشمیشدیر. ادبی یارادیجیلیق فعالیتینه  1923-جو ایلده چیخان «موعللیم» شعریله باشلایان میکاییل ریضاقولوزاده، عئینی زاماندا، «گنجلیک» نشریاتیندا، «گؤیرچین» ژورنالی رئداکسییالاریندا دا چالیشمیشدیر. اونون «قارانقوش یوواسی» (1945)، «آغ دانا» (1945)، «ائل گوجو» (1948)، «قو گؤلو» (1955)، «اووچو ائلشن‌له قوچاق آیتکینین ناغیلی» (1956)، «نسیللردن نسیللره» (1965)، «اورکده ایزلر» (1969)، «قوش دیلی بیلن اورخان» (1972)، «یاز گونشی»  (1977)، «ایلین یازی-ائلین سازی» و س. کیتابلاری اوشاق و گنجلرین سئوه‌رک موطالیعه ائتدیگی اثرلردیر. 

بؤیوک قهرمان عوثمان باتور و شرقی تورکیستان حاققیندا

عوثمان باتور 1899-جو ایلده شرقی تورکیستانین شیمالیندا قالان آلتای ویلایتی‌‌‌نین کؤک‌‌توقای بؤلگه‌‌سینده دونیایا گلیب. قازاخ تورکلری‌‌‌نین اورتا جوزوندندیر و مولکی بویونا منسوب اولوب. 

  عوثمان باتورون گوجلو و هئیبتلی بیر بدن قورولوشو وار ایدی.1.85 بویوندا، قیساقالین بوینو و یاری باغلی-باتیق گؤزلری باخانلاردا زهملی بیر گؤرکم یارادیردی. قیریش قاش آراسی، اوزو شخصیتینی عکس ائتدیریردی. چوخ آز دانیشیردی و هر مؤوضودا اؤزونه اعتیباری تام ایدی. 40 یاشینا قدر حئیوان‌دارلیق ایله مشغول اولوب. 

جیغاتای ادبیاتی و داهی نوایی 

 آلماز اولوی

جیغاتای ادبیاتی‌نین نوایی دؤورونده تورک دیلی خوصوصی اینکیشاف مرحله‌سی کئچمیشدی. تورک دیلی ائله بیر زیرویه‌جن ترققی ائتدی کی، ایسلام دونیاسی‌نین اوچ بؤیوک دیلیندن بیرینه چئوریلدی. علیشیر نوایی‌نین ادبی فعالیتی‌نین  " باهار واختی "  سولطان حسین بایقارا ساراییندا چالیشدیغی ایللره تصادوف ائتمیشدیر. 

یازان: دوچئنت دوکتور عبدالوهاب قارا

کؤچورن: عباس ائلچین

  اؤزَت 

  موللا نصرالدین  هر نه قدر آنادولودا یاشامیش اولسا دا، بوتون تورک دونیاسی نین اورتاق شخصیتینه  دؤنوشموشدور. هر تورک بویو اونو اؤزوندن بیلیر. اونلار اوچون موللانصرالدین اؤز یوردلاریندا یاشامیش بیر شخصیت دیر. چوخونلوقلا اونون آنادولو اینسانی اولدوغونو فرق ائتمزلر بئله. بونون ان گوزل اؤرنکلریندن بیری قازاق تورکلرینده کی  موللا نصرالدین آلقیلاماسی و گولمه جه لری دیر. 

مینیاتور صنعتیمیزین تاریخیندن 

     مینیاتور صنعتی خالقیمیزین چوخ عصرلیک اینجه صنعت تاریخی نین ماراقلی صحیفه لریندن بیریدیر. اورتا عصر آذربایجان رسساملاری و خالق صنعتکارلاری بدیعی مدنیتیمیزین قدیم لیگینی، چوخ جهتلی لیگینی و اؤزونه مخصوصلوغونو ثوبوت ائدن یوزلرله معمارلیق، تصویر و دئکوراتیو صنعت اثری یارادیب.