روس چارینی و ایران شاهینی حئیران ائدن صنعتکار 

      موسیقی مدنیتی تاریخیمیزده اؤزونه مخصوص ایز قویان صنعتکارلاردان بیری ده مشهور خاننده بولبولجان (عبدولباقی کربلایی علی اوغلو زولالوو) اولوب. بو ایل آنادان اولماسی نین 170 ایلی تامام اولان صنعتکار قاراباغین، موسیقیمیزین بئشیگی ساییلان شوشانین یئتیرمه سی ایدی، 1841-جی ایلده بورادا آنادان اولموشدو. 

     آذربایجانین قاباقجیل معاریف خادیمی، گؤرکملی یازیچی و ناثیر، ایستعدادلی ترجومه‌چی میکاییل رضاقولوزاده 1905-جی ایل مارتین 17-ده باکیدا آنادان اولموشدور. میکاییل رضاقولوزاده شاعیر، ناثیر، ترجومه‌چی کیمی چوخ‌ساحه‌لی یارادیجیلیق یولو کئچمیشدیر. عالی پئداقوژی مکتبی بیتیردیکدن سونرا باکی مرکزی کیتابخاناسیندا مودیر ایشله‌میش،  موسکوا دؤولت اونیوئرسیتئتینده آسپیرانتورانی اوغورلا باشا وورموشدور. آذرنشرده ترجومه‌چی،  «اینقیلاب و مدنیت» ژورنالیندا مسئول کاتیب، «آذربایجان» ژورنالیندا باش رئداکتور موعاوینی وظیفه‌‌لرینده چالیشمیشدیر. ادبی یارادیجیلیق فعالیتینه  1923-جو ایلده چیخان «موعللیم» شعریله باشلایان میکاییل ریضاقولوزاده، عئینی زاماندا، «گنجلیک» نشریاتیندا، «گؤیرچین» ژورنالی رئداکسییالاریندا دا چالیشمیشدیر. اونون «قارانقوش یوواسی» (1945)، «آغ دانا» (1945)، «ائل گوجو» (1948)، «قو گؤلو» (1955)، «اووچو ائلشن‌له قوچاق آیتکینین ناغیلی» (1956)، «نسیللردن نسیللره» (1965)، «اورکده ایزلر» (1969)، «قوش دیلی بیلن اورخان» (1972)، «یاز گونشی»  (1977)، «ایلین یازی-ائلین سازی» و س. کیتابلاری اوشاق و گنجلرین سئوه‌رک موطالیعه ائتدیگی اثرلردیر. 

بؤیوک قهرمان عوثمان باتور و شرقی تورکیستان حاققیندا

عوثمان باتور 1899-جو ایلده شرقی تورکیستانین شیمالیندا قالان آلتای ویلایتی‌‌‌نین کؤک‌‌توقای بؤلگه‌‌سینده دونیایا گلیب. قازاخ تورکلری‌‌‌نین اورتا جوزوندندیر و مولکی بویونا منسوب اولوب. 

  عوثمان باتورون گوجلو و هئیبتلی بیر بدن قورولوشو وار ایدی.1.85 بویوندا، قیساقالین بوینو و یاری باغلی-باتیق گؤزلری باخانلاردا زهملی بیر گؤرکم یارادیردی. قیریش قاش آراسی، اوزو شخصیتینی عکس ائتدیریردی. چوخ آز دانیشیردی و هر مؤوضودا اؤزونه اعتیباری تام ایدی. 40 یاشینا قدر حئیوان‌دارلیق ایله مشغول اولوب. 

جیغاتای ادبیاتی و داهی نوایی 

 آلماز اولوی

جیغاتای ادبیاتی‌نین نوایی دؤورونده تورک دیلی خوصوصی اینکیشاف مرحله‌سی کئچمیشدی. تورک دیلی ائله بیر زیرویه‌جن ترققی ائتدی کی، ایسلام دونیاسی‌نین اوچ بؤیوک دیلیندن بیرینه چئوریلدی. علیشیر نوایی‌نین ادبی فعالیتی‌نین  " باهار واختی "  سولطان حسین بایقارا ساراییندا چالیشدیغی ایللره تصادوف ائتمیشدیر. 

یازان: دوچئنت دوکتور عبدالوهاب قارا

کؤچورن: عباس ائلچین

  اؤزَت 

  موللا نصرالدین  هر نه قدر آنادولودا یاشامیش اولسا دا، بوتون تورک دونیاسی نین اورتاق شخصیتینه  دؤنوشموشدور. هر تورک بویو اونو اؤزوندن بیلیر. اونلار اوچون موللانصرالدین اؤز یوردلاریندا یاشامیش بیر شخصیت دیر. چوخونلوقلا اونون آنادولو اینسانی اولدوغونو فرق ائتمزلر بئله. بونون ان گوزل اؤرنکلریندن بیری قازاق تورکلرینده کی  موللا نصرالدین آلقیلاماسی و گولمه جه لری دیر. 

مینیاتور صنعتیمیزین تاریخیندن 

     مینیاتور صنعتی خالقیمیزین چوخ عصرلیک اینجه صنعت تاریخی نین ماراقلی صحیفه لریندن بیریدیر. اورتا عصر آذربایجان رسساملاری و خالق صنعتکارلاری بدیعی مدنیتیمیزین قدیم لیگینی، چوخ جهتلی لیگینی و اؤزونه مخصوصلوغونو ثوبوت ائدن یوزلرله معمارلیق، تصویر و دئکوراتیو صنعت اثری یارادیب.  

متن زیر، پیشگفتار استاد دکتر صدیق بر کتاب «یادمان‌های ترکی باستان» است که در سال 1377 چاپ شده است.

سفره‌ی مردار شاهنشاهی

 یک نگاه سریع و کوتاه به نوع عمل استعمارگران و ایادی صهیونیستی آنان در ایران شاهنشاهی، به روشنی معلوم می‌دارد که یکی از زمینه‌های اصلی فعالیت‌ آنان، پوک و پوچ کردن فرهنگ‌ها و نابود ساختن و فاسد نمودن زبان ترکی، زبان اصلی مردم ایران بود.

در ایران، این مسیر با بازی‌های سیاسی گوناگونی شروع شد.

بازی تغییر خط: یکی از بازی‌ها، بازی تغییر خط بود که احمد کسروی یکی از خدمتگزاران راستین استعمار، آن را بنیان نهاد نخستین زمزمه‌ها مربوط به اوست. او حتی نوعی خط تازه هم اختراع کرد.

فردوسی بازی: بازی دوم «فردوسی بازی» بود که محمد علی فروغی «یهودی میهن فروش» معروف در 1313 ش. بنیان نهاد و از ابتکارات او، آن بود که انتساب مثنوی «یوسف و زلیخا» به فردوسی را انکار کرد و این انکار، هنور هم باقی است.[1]

بازی ترکی‌ستیزی: بازی سوم «ترک ستیزی» و «ترکی زدایی» بود که در گستره‌ای وسیع و با امکاناتی فراوان و با هدف پنهان اسلام زدایی و دین ستیزی در این کشور راه اندازی شد. نفی و انکار زبان ترکی، بیگانه دانستن ترکان در ایران، ایجاد احساس کهتری در ایرانیان ترک زبان که اکثریت ملت ایران را تشکیل می‌دادند، توهین و اهانت به بزرگان حکومت‌آفرین ملت ترک ایران مانند سلطان غازی یمین الدوله محمود، طغرل سلجوقی، الب ارسلان، ملک شاه سلجوقی، آق‌قویونلوها، قاراقویونلوها، شاه اسماعیل ختایی و موجه جلوه دادن سیمای شاهان فاسدالاخلاق نظیر خسرو پرویز، انوشیروان، امیرنوح سامانی، کریم خان زند و غیره، امحاء و نابود ساختن متون مکتوب ترکی در کتابخانه‌ها، از اهم وظایف ترکی‌ستیزان بود.

هفت سین یا یئددی سین؟ 

1. گؤی برکتی و آیدین­لیق  ( برکت آسمان و روشنایی )

2. سو برکتی ( برکت آب )

3. یئر برکتی ( برکت زمین )

4. حئیوان برکتی ( برکت حیوانی )

5. آغاج برکتی ( برکت درخت )

6. آلـ وئر برکتی ( برکت داد و ستد )

7. گؤیرمک برکتی ( برکت رویش _ از سال کهنه به سال نو )

همانطور که ملاحظه می­ شود از " گؤی " ( آسمان ) شروع شده و به " گؤیرمک " ( روییدن ) ختم می­گردد!

گؤی [آسمان]، ـَ ر [دارای حرکت]، مک [علامت مصدر]

گؤیرمک : به سوی آسمان رشد کردن

ازکتاب: «در خدمت و خیانت روشنفکران»، انتشارات رواق- چاپ سوم .
فصل پنجم: روشنفکر ایرانی کجاست؟

آنچه گذشت، طرح مساله روشنفکران ایرانی بود و سنگینی بار وظایف ایشان از دریچه مشکل بی سوادی یا بطور کلی مشکل روشنفکران در ممالک استعمارزده و در میان مردمی که توانایی خواندن ندارند، و فقط می توانند ببینند و بشنوند. و حال آنکه مشکلات دیگر نیز مطرح است. مشکلات دیگری که روشنفکر فرنگی و غربی یا روشنفکر در حوزه دموکراسی های توده ای با آن طرف نیست یا سال ها است که به حل آنها موفق شده است، یا اصلا برای او مطرح نبوده است و برای این که بهتر متوجه باشیم که روشنفکر ایرانی کجا است، یکی دیگر از این مشکلات را مطرح می کنم که مشکل زبان ترکی است...